De christelijke traditie maakt een klassiek onderscheid tussen het natuurlijke kwaad, ‘malum naturale’, zeg maar natuurrampen, en het morele kwaad, ‘malum morale’, waar de mens oorsprong van is. Valt de coronacrisis in de eerste categorie? Volgens René Grotenhuis is er een tussencategorie: Menselijk handelen speelt een rol in het ontstaan van deze pandemie én het is van invloed op de gevolgen ervan.
Door René Grotenhuis
Het corona-virus dat onze wereld nu zo’n vier maanden in een stevige greep houdt, lijkt een loterij. Wie wordt besmet en wie niet, lijkt een kwestie van willekeur en hoewel er een duidelijk beeld lijkt te zijn dat ouderen kwetsbaarder zijn, is dat hooguit een statistisch gegeven. In de werkelijkheid herstelt een 90-jarige van corona en sterft een 45-jarige. En als het gaat om de lange termijn gevolgen is het beeld al even onduidelijk. De 40-jarige ondernemer in de horeca of de evenementenindustrie loopt het risico alles kwijt te raken, terwijl voor de 70-jarige gepensioneerde het risico waarschijnlijk beperkt blijft tot een korting op zijn pensioen.
Het virus lijkt dus een natuurverschijnsel dat zonder aanziens des persoons bepaalt wie wel en niet slachtoffer wordt. Het virus maakt geen selectie vooraf van mensen die het aansteekt. Blijkbaar heeft het lichaam van de een of de ander meer of minder voedingsbodem voor het virus om te floreren en biedt het meer of minder weerstand. Daarmee lijkt de discussie gesloten: we kunnen er niets aan doen, het is een kracht buiten ons.
Malum naturale
De christelijke traditie maakt onderscheid tussen het ‘malum naturale’, het kwaad dat ons overkomt als een speling van de natuur en het ‘malum morale’, het kwaad dat ons overkomt als het gevolg van handelen van mensen (organisaties, bedrijven, overheden). Aardbevingen, vloedgolven, vulkaanerupties zijn spelingen van de natuur die ons overkomen, waar we niet zoveel aan kunnen doen, waar we geen schuldige voor kunnen aanwijzen. Het lijkt er ook op dat we het corona-virus in die categorie moeten plaatsen. Het is een gebeurtenis in de natuur, niemand heeft het ons aangedaan: er is geen bewuste daad om het virus op ons los te laten. Daartegenover staat het morele kwaad dat ons wordt aangedaan door een ander, die daartoe besluit, die handelt en het kwaad als het ware in beweging brengt.
Tussencategorie
Ik geloof dat het klassieke onderscheid niet meer zo gemakkelijk te maken is. Er ontstaat een nieuwe tussencategorie: natuurrampen die het gevolg zijn van menselijk handelen. De bosbranden in Australië, droogte als gevolg van de opwarming van de aarde leren ons dat deze natuurrampen wel degelijk een grond hebben in het menselijk gedrag: met ons ingrijpen in de natuur lokken we ze uit. Al een aantal jaren waarschuwen onderzoekers dat virussen veel gemakkelijker en sneller van dieren op mensen overspringen als gevolg van het ingrijpend verstoren van de biodiversiteit. (Zie: We Made the Coronavirus Epidemic, The New York Times)
Menselijk handelen speelt niet alleen een rol in de oorzaak van deze pandemie en van andere natuurrampen, ook als het gaat om de gevolgen is het menselijk handelen van grote invloed. De sociaal-economische gevolgen van het virus zullen veel zwaarder wegen voor flexwerkers, oproepkrachten, mensen die in de marges van de arbeidsmarkt werkzaam zijn. Het zijn de mensen zonder reserves op hun spaarrekening en zonder bescherming.
Strijd van ons allen?
Het is verleidelijk om de strijd tegen het virus te zien als een strijd van ons allen (onschuldige burger, bedrijven en overheden – good guys) die slechts slachtoffers zijn en in gelijke mate het risico lopen getroffen te worden door het virus (bad guy). Dan blijft het virus een vijand die ineens opduikt en ons onverhoeds overvalt. Dan hoeven we niet de vraag te stellen hoe het zover heeft kunnen komen en welke invloed we daar zelf op hebben gehad. En dan hoeft er ook niet veel te veranderen.