Categorie: bestrijdingsmiddelen

Geplaatst op

3 catastrofale planeetproblemen: ook taak voor ICT & e-health? (ICT Health)

Bezinning en het de verantwoordelijkheid nemen voor ons voortbestaan, ofwel het tussen de oren hebben van de huidige catastrofale planeetproblemen, staan uiteraard voorop bij de wereldwijde effectieve aanpak. Naast de 1400 wetenschappers van het IPCC 2021 vroegen de redacties van 220 medische tijdschriften al aandacht voor de impact van de klimaatcrisis op onze gezondheid. Kort daarop ook de grote kerkgenootschappen die om het redden van de schepping vragen.

De boodschap: politiek en beleidsmakers moeten met spoed ingrijpen voordat het echt te laat is. Nederland blijft Europees gezien duidelijk achter bij de aanpak van de drie GPPs. Is dat politieke onkunde en onwil of spelen er andere belangen een rol? Meer dan mooie woorden en dooddoeners zoals alleen actie indien ‘haalbaar en betaalbaar’ zit er vaak niet in, enkele positieve uitzonderingen daargelaten.

De klimaatcrisis

De meest bekende van de grote drie planeetproblemen is de klimaatcrisis. Zeer complex, want het gaat om opwarming, CO2-uitstoot (broeikasgassen), orkanen, heftige (plaatselijke) regenval met overstromingen, zinderende hitte met extreme droogte, ernstige luchtverontreiniging, immense bosbranden, stijging van de zeespiegel, tot voorheen ongekende klimaatschommelingen en oprukkende tropische ziekten of andere epidemieën. Daaraan gekoppeld geopolitieke strijd en grote vluchtelingenstromen Het behoeft geen betoog dat dit allemaal heel slecht is voor de wereldgezondheid.

Onlangs kwam er een nieuw (2021) IPCC-rapport uit. Zo’n 1400 wetenschappers van de het Intergovernmental Panel on Climate Change verzamelde expliciet wetenschappelijk bewijs voor dat het echt heel slecht gaat met de leefbaarheid van de aarde. Wie dit rapport te taaie stof vindt, kan het beeldender en boeiender nalezen in boeken zoals 6 Graden en De onbewoonbare aarde.

220 medische redacties

De 220 redactionele commentaren in gerenommeerde medische vakbladen spreken van de grote problemen bij het overschrijden van de 1,5 graden Celsius opwarming (t.o.v. het pre-industriële tijdperk). En bij drie graden opwarming hebben we het zo ongeveer met onze gezondheid, welzijn en welvaart gehad.

Kijk verder dan corona, wordt benadrukt. COVID 19 konden we nog net aan. Wat er straks zonder actief ingrijpen komt, valt gewoon niet te behappen voor het huidige zorgsysteem. Dat stort onder deze condities helemaal in. Om het over helemaal onbetaalbaar worden nog maar niet te hebben.
Dan het item verborgen sterfte. Doden door corona, bosbranden met luchtverontreiniging (meer dan 35.000 doden wereldwijd), stormen en overstromingen vallen op. Die halen uitgebreid de pers en activeren de bevolking. Meer verborgen en vaak erger zijn het aantal doden door hitte, hongersnood, vluchtelingenproblematiek, drinkwatertekort, oprukkende (tropische) zieken en chemische vervuiling. En dan zijn er nog neveneffecten zoals aantasting van de psychische gezondheid met alle negatieve levenseffecten van dien.

IPCC rapport 2021 en gezondheid

De klimaatcrisis bedreigt de gezondheid in heel Europa. Het Nederlandse Milieu- en Natuurplanbureau rapporteerde al eerder in haar ‘Effecten van klimaatverandering in Nederland’ dat het er alleen niet slecht voorstaat maar waarschijnlijk bij niets doen nog veel erger wordt.

Het IPCC rapport 2021 toont dit nogmaals overtuigend aan. Hitte, overstromingen, tropische ziekten, luchtverontreiniging (fijnstof en stikstofverbindingen), overstromingen, voedseltekorten, gebrek aan drinkwater, conflicten hierover etc. Onze gezondheid en welzijn staan een ongekende en mogelijk niet meer te keren ecologische omslag met miljoenen tot wel 1,2 miljard zieken en doden te wachten. Er zijn volgens dit rapport echter ook enkele scenario’s om het tij alsnog te keren.

Aanpassen of met spoed couperen?

Mens en techniek zullen zich toch wel aanpassen aan gewijzigde klimaatomstandigheden? Tot op zeker hoogte wel. Stormkeringen, goede waarschuwingssystemen, noodplannen en opvang regelen doen best hun werk. En er wordt vast wel weer een vaccin tegen een volgende pandemie gevonden?

Al deze maatregelen kunnen echter geen wonderen verrichten. Ze zijn domweg eindig. Hoe hoog kan je dijken uiteindelijk maken? Een ander punt is dat de rampen steeds complexer worden en elkaar verder versterken. Bosbranden geven bijvoorbeeld meer CO2 en hitte af en minder bomen geven minder koeling en luchtzuivering.

Het enige dat echt adequaat helpt, is het wegnemen van de oorzaken voor de drie grote planeetproblemen. Dat vergt toch een heel andere opstelling van politici, beleidsmakers, industrie, landbouw en aandeelhouders. Grote spoed is vereist.

Probleem van biodiversiteit

Dit tweede GPP is eveneens behoorlijk complex, zowel qua gevolgen als oorzaken. Het algemene principe is: hoe minder soorten (flora en fauna), des te groter de kans dat pathogenen de overhand krijgen, nuttige gewassen en dieren uitsterven, er een gebrek aan medicijnen komt en hongersnood uitbreekt. Kortom, monoculturen zijn een ware pest voor gezondheid en welzijn.

De oorzaken van afnemende biodiversiteit liggen onder meer bij de klimaatcrisis (verdroging, hitte), luchtverontreiniging (stikstofuitstoot) en menselijk ingrijpen in de omgeving. Zie voor Nederland het PlanBureau voor de Leefomgeving (PBL) Medisch Contact pleitte in 2015 al voor het behoud van biodiversiteit met het oog op gezondheidseffecten. Leerzaam is eveneens het WHO-rapport.

Afnemende biodiversiteit is nadrukkelijk geen hobby meer van natuurwappies, maar vormt een serieuze bedreiging voor het voortbestaan van de mensheid en natuur. Argumenten zoals vooruitgang, economie en werkgelegenheid wegen niet op tegen de immense schade die wordt aangericht. Onbetaalbaar voor ons nageslacht! Het in een eerdere blog aangehaalde voorzorgprincipe wordt gewoon te weinig toegepast. ICT en AI-beeldvorming kunnen helpen om de gevolgen inzichtelijk te maken.

Probleem van chemische vervuiling

Veel van deze GPP speelt zich in het verborgene af. Niet opgemerkt, in de doofpot gestopt of gewoon gebrek aan kennis. De precieze gevolgen voor gezondheid en welzijn blijken vaak nog onvoldoende bekend en onderzocht. Hoewel grote hoeveelheden Big en Deep Data voor research aanwezig zijn. Tijd voor AI en patroonherkenning plus voorspelde effecten.

Voor Nederland staat momenteel de vervuiling door Tata Steel in de picture. Al jaren wordt de omgeving van IJmuiden, Velzen, Beverwijk en Wijk aan Zee door de staalindustrie ernstig vervuild met ziekmakende en kankerverwekkende stoffen die met name kinderen treffen.

De Volkskrant publiceerde recentelijk het artikel ‘Plastics en andere chemische stoffen stapelen zich op in de grond: een nieuwe planetaire crisis dreigt’. PFAS, bestrijdingsmiddelen, (micro)plastics , zware metalen en allerlei slecht afbreekbare koolwaterstoffen grijpen grootschalig om zich heen.

Het IRAS (risico assesment) van het UMC Utrecht pleit voor een zogenaamd exposoom, wat zijn de gevolgen van de blootstelling van ons genetisch materiaal aan toxische stoffen. Al met al valt zo’n 16 procent van de sterfgevallen te wijten aan chemische vervuiling. En er zijn ongeveer 156 miljoen chemicaliën op de wereld waarvan grotendeels nog onbekend is wat zij met gezondheid doen.

ICT en e-health

Een tijdlang werd de mondiale cybercrime als de inmiddels ingang zijnde Derde Wereldoorlog gezien. De ICT-techniek verovert het slagveld. Het lijkt er echter steeds meer op dat vanuit gezondheidsoogpunt de drie grote planeetproblemen deze wereldoorlog ontketenen. Kunnen ICT en e-health een mitigerende rol spelen?

In feite gaat het om drie ‘strijdterreinen’: Tijdig signaleren, couperen en voorkomen. Voor het signaleren en diagnosticeren zijn e-health, ICT en AI zonder meer geschikt. Ook het visualiseren daarvan lukt met GIS en andere beeldvormende technieken uitstekend. Dat maakt ingrijpen efficiënt en accuraat.

Het bestrijden van de gevolgen met bewaking (wearables), slim technisch ingrijpen in de leefomgeving (bijvoorbeeld het smart home en city) en (preventieve) behandeling zijn eveneens steeds meer het domein van ICT en e-ehealth. Een app die voor de leek de mate van luchtkwaliteit meet, geeft hem of haar al inzicht en bewustwording. Het blijft echter dweilen met de kraan open als er ook niet daadwerkelijk bij de bron(nen) wordt ingegrepen.

Van doem naar doen

Het confronteren met doemscenario’s leidt al snel tot wegkijken door het grote publiek en overheid. Er valt toch niets aan te doen en men gaat verder tot de orde van de dag. Dat slaapt rustiger.

Psychologisch gezien is het dan ook slimmer om met sprekende oplossingen te komen waarbij de ontvangers zich kunnen inleven in de problematiek en ook duidelijk resultaten gepresenteerd krijgen. Die worden onder meer al omschreven bij de easac, WHO COP24 en de IPCC-adviezen voor beleidmakers.

De British Medical Association roept dokters en de nationale gezondheidsdienst op om actie te ondernemen op basis van COP 24, BIG Data, AI, beleving via VR, het wegnemen van ongelijkheden en de COVID-19 ervaringen.

Voldoende interventiemogelijkheden

Talmen kan gewoon niet meer bij de drie GPP’s. De dreigende gezondheidsschade en kosten gaan op relatief korte termijn astronomisch worden. Documenten zoals het IPPC-rapport 2021 en COP24 bieden al ruim voldoende interventiemogelijkheden.

Het zich verschuilen achter ‘haalbaar en betaalbaar’ en allerlei politieke en korte termijn economische belangen gaat nu echt de kant uit van eco-criminaliteit bij gezondheid en welzijn plus natuur. In vroeger tijden kon je dergelijke politici, industriëlen en beleggers nog gerold in pek en veren de stadspoort uitjagen. Heden ten dage is het aan de wetenschap, medici en de bevolking om een passende aanpak af te dwingen! Bijvoorbeeld via social media en VR/AR.

Het bericht 3 catastrofale planeetproblemen: ook taak voor ICT & e-health? verscheen eerst op ICT&health.

https://www.icthealth.nl/blog/3-catastrofale-planeetproblemen-ook-taak-voor-ict-e-health/
Geplaatst op

De Nederlandse natuur lijdt en dat is ook jouw probleem (OneWorld)

https://www.oneworld.nl/app/uploads/2020/07/iStock-178799843-875x583.jpg

Koolmeeskuiken

In de krantenkoppen smelt het poolijs en op tv staan de regenwouden in brand, maar de rest van de dag zijn die problemen maar ver weg. Hoewel? Ook de Nederlandse natuur zucht onder de mensheid. Drie urgente problemen voor de Nederlandse natuur, die ook jou aangaan.

Als ik me een keer uit de stad en in de natuur begeef, zet ik m’n oren wagenwijd open. Ik probeer me te verwijderen van alles wat me aan mensen herinnert tot ik alleen nog vogels hoor, kikkers, het gezoem van insecten. Geen auto’s, geen gillende kinderen, dat moment dat er even geen vliegtuig over dendert. Het zal een vorm van meditatie zijn; ik vind het heerlijk om me op zulke momenten voor te stellen dat er niets aan de hand is. Dat de insecten het niet zwaar hebben, dat de wereld niet opwarmt.

Dit is het droogste voorjaar ooit in Nederland gemeten

Met dat gedachtenexperiment kom ik op het moment helaas niet weg. Waar klimaatverandering vaak redelijk ongrijpbaar blijft, zijn aanhoudende bosbranden in ons eigen kikkerlandje dat zeker niet. En er blijkt veel meer aan de hand, merk ik de laatste weken als ik kranten, websites en mails lees. Wat kunnen natuurexperts me hierover vertellen?

Recorddroogte

Was de ‘intelligente lockdown’ niet een stuk draaglijker door het lieflijke lentezonnetje dat door de ramen scheen? De bossen en parken die daardoor zo uitnodigend waren? Het zal je niet ontgaan zijn: het heeft nauwelijks geregend. Goed mogelijk dat je het woord ‘record’ in de context van het klimaat niet meer kunt horen, maar – het moet gezegd – er was sprake van een recorddroogte. Het droogste voorjaar ooit in Nederland gemeten.

Dat had onder meer tot gevolg dat er deze lente flinke bosbranden woedden. Niet alleen in de Amazone of Australië dus, maar gewoon hier, in eigen land. In het Natura2000-gebied de Deurnese Peel bijvoorbeeld, in Zuidoost-Brabant, maakte een grote brand ruim 800 van de 1000 hectare met de grond gelijk. De brand werd pas vorige week officieel geblust verklaard.1

Kwetsbare waternatuur dreigt te verdwijnen. Ik ben bang dat het nu superhard gaat

Erik de Jonge, boswachter bij Brabants Landschap, vertelt over andere gevolgen: “Ik heb hier een prachtig stuk moeras dat we nog nooit droog hadden zien staan. Drie jaar geleden gebeurde dat aan het eind van de zomer tot onze verbazing voor het eerst. Vorig jaar gebeurde hetzelfde, alleen toen al halverwege de zomer.” En je raadt het al: “Nu stond het in april al droog. Kwetsbare waternatuur dreigt te verdwijnen. Ik ben bang dat het nu superhard gaat.”

Dit jaar heeft geen een van de lepelaarkuikens het overleefd

Hij is aangedaan door het gigantische bijenveld – een veld vol bij-vriendelijke bloemen – dat ze dit jaar hadden ingezaaid maar waarvan elke kiem is verschroeid, en niet minder door een vogeleiland dat opeens geen eiland meer is: “Een prachtig vogelparadijs, waar duizenden vogels normaal gesproken in alle rust broeden. Deze lente was de waterstand zo laag dat vossen er op hun dooie gemak heen konden lopen. Vorig jaar hadden we nog de grootste lepelaarskolonie van Nederland met 290 nesten. Dit jaar heeft geen een van de kuikens het overleefd.”

Een week geleden stonden de regenwolken weer aan de hemel, er komt nog altijd water uit de kraan, en je denkt al snel dat het allemaal wel weer goedkomt. Toch is het tij nog niet gekeerd, vertelt Wiebe Borren, hydroloog bij Natuurmonumenten: “Verschillende plant- en diersoorten hebben een enorme klap gekregen. De regen die nu valt verandert bijvoorbeeld niets aan het feit dat de weidevogels een heel mager broedsucces hadden. Als het volgend jaar weer zo is, wordt het al een stuk problematischer – dan mis je twee generaties.” Hetzelfde geldt voor bomen: “De droogte van 2018 hebben veel bomen overleefd, maar het heeft ze wel verzwakt. Daardoor konden veel deze nieuwe klap niet aan.”

Als de natuur in de problemen zit, zitten we dat allemaal

Borren vervolgt: “Als de droogte zich herhaalt en we niets veranderen aan het waterbeheer, dan stapelen de effecten zich op.” Waterbeheer inderdaad, want bovenop de weinige regenval komt slecht watermanagement. De landbouw bijvoorbeeld, vertelt Borren, pompt gigantisch veel water uit de grond voor beregening van gewassen – niet zelden met of zonder vergunning dicht bij kwetsbare natuurgebieden die daardoor letterlijk droog komen te staan.

Vorig jaar zomer draaiden er in Noord-Brabant volgens Natuurmonumenten alleen al veertienduizend grondwaterpompen, die samen anderhalf keer zoveel water oppompten als er in de hele provincie aan drinkwater wordt gewonnen. Het waterbeheer is daarnaast nog altijd te veel gericht op het afvoeren in plaats van vasthouden van water, meent Borren –  van oudsher was het issue vooral hoe we een teveel aan water kwijtraakten. Maar nieuwe tijden vragen om nieuwe maatregelen.

Pesticiden in beschermde natuurgebieden

Wat vond boswachter De Jonge van het nieuws dat er landbouwpesticiden tot diep in natuurgebieden zijn aangetroffen? “Dat kwam wel even hard aan”, zegt hij. “Wij dachten dat we het in Brabant wel goed hadden geregeld, omdat we hier op het landschap uiteraard geen pesticiden gebruiken. Nu ben ik bang dat het hier nog vele malen erger zal zijn, want wij zitten hier midden in een intensief landbouwgebied. Onze jaarlijkse vlindertelling laat een neerwaartse lijn zien, zal dat dan toch ook daarmee te maken hebben?”

In Drentse natuurgebieden zijn maar liefst 31 verschillende bestrijdingsmiddelen aangetroffen

Wat is er precies aan de hand? Begin deze maand werd bekend dat in Drentse natuurgebieden maar liefst 31 verschillende bestrijdingsmiddelen zijn aangetroffen. Sterker nog, in alle vegetatiemonsters die door het burgerinitiatief Meten=Weten zijn afgenomen, hoe diep in het gebied ook, werden bestrijdingsmiddelen aangetroffen. Soms tot wel vijftien verschillende soorten per monster, waaronder zelfs enkele middelen die helemaal niet zijn toegestaan in Nederland, maar blijkbaar ‘stiekem’ zijn gebruikt.

De landbouw, met bijbehorende pesticiden, is de nummer 1 oorzaak van het uitsterven van insecten

Meten=Weten en Natuurmonumenten roepen minister Carola Schouten (Landbouw, Natuur en Voedselveiligheid) dringend op om nader te onderzoeken wat de pesticiden betekenen voor insecten en bodemleven. Over de uitslag van zo’n onderzoek bestaat een donkerbruin vermoeden. De onderzoekers schrijven zelf onheilspellend: ‘Insecticiden […] kunnen leiden tot minder insecten en daarmee het ineenstorten van vogelpopulaties die daarvan afhangen.’

Wereldwijd wordt om precies te zijn 40 procent van alle insecten met uitsterven bedreigd, bleek vorig jaar uit een rapport van de VN-organisatie IPBES. De landbouw, met bijbehorende pesticiden en verandering van leefgebied, werd door IPBES als nummer één oorzaak .

De Nederlandse toxicoloog Henk Tennekes luidde een decennium geleden al de noodklok. Hij meende dat we door bepaald pesticidegebruik afstevenen op ‘een ecologisch armageddon’. Zijn theorie werd onder meer door grote pesticidefabrikanten ontkend en Tennekes werd al ‘activistisch’ terzijde geschoven; zijn bevindingen verdwenen in de doofpot. Jaren later, toen het kwaad al was geschied, kreeg hij alsnog gelijk.

Stikstofcrisis krijgt een staartje

Alles wat je moet weten over stikstof

Een paar dagen na het nieuws over de pesticiden stond onze natuur opnieuw in de schijnwerpers. Ditmaal in de vorm van het eindrapport van de Commissie Remkes, die in opdracht van minister Schouten in de stikstofproblematiek is gedoken. De stikstofcrisis legde vorig jaar de bouw grotendeels plat. Boeren mochten daarnaast niet meer uitbreiden en de maximale snelheid op de wegen werd verlaagd naar 100 kilometer per uur. Waarom? De hoogste bestuursrechter van Nederland oordeelde dat ons stikstofbeleid niet voldoet aan de Europese natuurwetgeving – we stoten er te veel van uit en daar lijdt de natuur onder.

Bepaalde planten gaan bij een teveel aan stikstof dood, waar anderen juist gedijen en gaan woekeren. Het gevolg: monocultuur. Minder insecten, dus minder vogels, dus – uiteindelijk – minder grotere roofdieren.

Er worden koolmeeskuikens met gebroken pootjes in nesten gevonden

Nog een ander gevolg, dat je niet direct ziet aankomen: er worden steeds vaker koolmeeskuikens met gebroken pootjes in nesten gevonden. De bodem verzuurt door stikstof en bepaalde mineralen spoelen weg. Wat volgt is een kettingreactie. Als planten te weinig kalk opnemen, krijgen ook insecten er te weinig van binnen waardoor de vogels die hen eten met zwakke botten zitten.

De conclusie van de commissie Remkes: het huidige beleid is nog altijd te vrijblijvend en gaat niet ver genoeg. De overheid wordt op de vingers getikt met haar streven om in 2030 26 procent stikstofreductie waar te maken ten opzichte van 2019 – de commissie zegt dat dit 50 procent moet zijn. Het is de komende tijd aan de minister om met de adviezen tot nieuw beleid te komen.

Financiële risico’s

Het zijn geen makkelijke tijden voor de Nederlandse natuur. En als de natuur in de problemen zit, zitten we dat allemaal. “Even een heel herkenbaar voorbeeld”, begint Borren. “De eikenprocessierups, daar zouden we veel minder last van hebben als de natuur in balans was – als er onder die eikenbomen voldoende gevarieerde vegetatie groeit, waarin insecten gedijen, zodat er meer vogels in de buurt zijn om ons van die rupsen af te helpen.”

Delen van Nederland worden steeds stiller en kleurlozer: geen gefluit en gezoem meer van vogels en insecten

Kijken we naar het grotere plaatje, dan heeft een verlies aan biodiversiteit ook impact op de economie, stelden de Nederlandsche Bank (DNB) en het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) vorige week. Nederlandse banken, verzekeraars en pensioenfondsen hebben wereldwijd zo’n 510 miljard euro gestoken in bedrijven die ‘zeer afhankelijk’ zijn van ‘ecosysteemdiensten’.

Insecten worden genoemd als voorbeeld van een leverancier van zo’n dienst: als bestuivende insecten in de problemen komen, is de landbouwsector een van de eersten die dat zal voelen. Maar de landbouw is niet de enige: ook bedrijven in de visserij of de bouw kunnen in de problemen komen door verstoorde ecosystemen.

“Wat ik vooral zie is dat delen van Nederland steeds stiller en kleurlozer worden”, besluit Borren. “Geen gefluit van vogels, gezoem van insecten. Het gaat sluipenderwijs en we hebben het in eerste instantie misschien niet eens door…” Maar over een paar jaar kijken we terug en denken we, ‘hadden we dat nou maar iets anders gedaan’.

De Jonge doet wat hij kan: “Ik heb hier stiekem wat sloten afgedamd zodat het water niet weg kan lopen. Het waterschap zal er niet blij mee zijn, maar ik ga niet hulpeloos toekijken.”

‘Corona kan ons leren hoe we de klimaatcrisis moeten aanpakken’

‘De natuur vernietigen moet strafbaar worden’

Channa Brunt

  1. In deze grafiek van het KNMI zie je in één oogopslag hoe uitzonderlijk de droogte van dit voorjaar is. ↩︎

Het bericht De Nederlandse natuur lijdt en dat is ook jouw probleem verscheen eerst op OneWorld.

https://www.oneworld.nl/lezen/klimaat/de-nederlandse-natuur-lijdt-en-dat-is-ook-jouw-probleem/
Geplaatst op

Hoe Europa steeds rijker wordt van een brandende Amazone (OneWorld)

https://www.oneworld.nl/app/uploads/2019/11/jp-valery-hfrDZAXwb5c-unsplash-875x372.jpg

Zuid-Amerikaanse boeren kappen massaal bomen voor vee- en sojateelt en spuiten landbouwgif in ons voedsel dat het een lieve lust is. Geen probleem voor de EU: die kijkt graag even weg als er geld valt te verdienen.

Europese politici waren in hun nopjes toen afgelopen zomer, na twintig jaar onderhandelen, witte rook boven Brussel verscheen. De EU had een principevrijhandelsakkoord gesloten met de Zuid-Amerikaanse Mercosur-landen. 1 Het voornaamste doel is de wederzijdse handel te bevorderen door importtarieven te verlagen.

De nadruk lag afgelopen zomer nog wel op ‘principe’, want alle Europese lidstaten moeten het verdrag nog goedkeuren en officieel bekrachtigen. Als dat gebeurt, zal in Europa vooral de industrie daarvan profiteren. ‘Het akkoord bespaart Europese bedrijven meer dan 4 miljard euro aan tarieven en geeft hun een voorsprong ten opzichte van concurrenten elders’, aldus eurocommissaris voor Handel Cecilia Malmström.

Zwarte rook boven Zuid-Amerika

Aan Zuid-Amerikaanse kant zal vooral de landbouw profiteren van de toegenomen export. Een EU-persbericht benadrukte dat daarbij de hoogst mogelijke eisen zullen gelden voor voedselveiligheid en consumentenbescherming. Wat volgens de EU ook hoog in het vaandel staat is milieuregelgeving, zoals het klimaatakkoord van Parijs uit 2015. Volgens dat akkoord moet Brazilië in 2025 37 procent minder CO2 uitstoten, onder andere door de ontbossing een halt toe te roepen en zo’n 12 miljoen hectare grond te herbebossen.

De inkt van het vrijhandelsakkoord was nog niet droog of Brazilië stond in brand

Daar knelt de schoen. De inkt van het vrijhandelsakkoord was nog niet droog of Brazilië stond in brand. Boven Brussel hing wellicht witte rook, binnen de kortste keren gingen beelden van enorme zwarte rookpluimen boven het Amazonewoud de hele wereld over. Volgens het Braziliaanse satellietbureau INPE waren er alleen in de maand augustus bijna 31.000 branden in het Amazone regenwoud. Drie keer zoveel als een jaar eerder.

Hoe verontrustend de branden ook zijn, het echte probleem is ontbossing. De Monitoring of the Andean Amazon Project (MAAP) publiceerde vorige maand satellietbeelden waaruit blijkt dat de meeste branden niet in het regenwoud plaatsvonden, maar op land dat eerder al was ontbost. Volgens de MAAP werd dit jaar al 125.000 hectare aan bomen gekapt, het equivalent van 172.000 voetbalvelden.

Bomen eruit, boeren erin

Het is een klassiek patroon. Nadat het meest kostbare hardhout is weggehaald, wordt wat overblijft verbrand om plaats te maken voor grasland en vee. In 2018 had Brazilië een kudde van 232 miljoen koeien en was het ’s werelds grootste exporteur van rundvlees.

In Brazilië, Argentinë en Paraguay, maken bosrijke gebieden in sneltreinvaart plaats voor soja

En niet alleen het regenwoud stond in brand. In augustus waren er zo’n 23.000 branden in de Cerrado, een enorm savanne-achtig gebied in Centraal-Brazilië. Dat was bijna twee keer zoveel als een jaar eerder. Volgens het Wereldnatuurfonds ging de ontbossing in het gebied de laatste 10 jaar sneller dan in de Amazone. Inmiddels is het een van de meest bedreigde ecosystemen op aarde. Hoe terecht de wereldwijde zorgen om de Amazone ook zijn, mede daardoor werd dit gebied lang over het hoofd gezien.

In de Cerrado is vooral de sojateelt de reden voor de grootschalige houtkap. Vorig jaar produceerde Brazilië daar nog zo’n 120 miljoen ton van, grotendeels voor export. En niet alleen in Brazilië maken bosrijke gebieden in sneltreinvaart plaats voor soja, maar ook in Argentinië en Paraguay.

Geen strobreed in de weg

Zeker gezien de recente ontwikkelingen is de kans dat de Mercosur-landen in 2025 voldoen aan hun verplichtingen uit het klimaatakkoord minimaal. Het grote gevaar van een vrijhandelsakkoord is bovendien dat het Zuid-Amerikaanse boeren alleen maar zal aanmoedigen nog meer bos te kappen voor vee- en sojateelt.

Brazilië is ’s werelds grootste verbruiker van pesticiden

Niet iedereen is het daarmee eens. Voorstanders van het akkoord zijn van mening dat de Europese markt en strengere regelgeving de Braziliaanse boer juist zullen aanmoedigen duurzamere landbouw te bedrijven en de natuur te respecteren. Maar dat zal dan wel moeten worden afgedwongen. En de realiteit is dat de EU Brazilië tot nu toe geen strobreed in de weg heeft gelegd, ook niet waar het gaat om voedselveiligheid. Brazilië is ’s werelds grootste verbruiker van pesticiden en de regelgeving rondom het gebruik daarvan is een stuk flexibeler dan in Europa.

Braziliaanse boer mag meer

Volgens het Braziliaanse Instituut voor Milieu en Duurzame Natuurlijke Hulpbronnen (IBAMA) besteedde het land in 2017 ruim 10 miljard dollar aan bijna 540.000 ton bestrijdingsmiddelen. Larissa Mies Bombardi, hoogleraar sociale geografie aan de Universiteit van São Paolo, bracht in 2017 het Braziliaanse pesticidegebruik op allerlei mogelijke wijzen in kaart.

Uit haar onderzoek bleek onder meer dat zo’n 30 procent van de in Brazilië gebruikte pesticiden verboden is in de EU en Zwitserland. Dat weerhoudt Europese chemische reuzen als Syngenta, Bayer en BASF er overigens niet van in Brazilië zaken te doen. Noch wordt de export van Braziliaanse landbouwproducten naar Europa daardoor gehinderd.

De Braziliaanse boer mag niet alleen middelen gebruiken die in Europa verboden zijn, hij mag er ook veel meer van gebruiken

Zo exporteert Brazilië jaarlijks ruim een miljoen ton koffiebonen naar de EU. Voor de teelt daarvan zijn in Brazilië 121 pesticiden toegestaan, waarvan dertig verboden zijn in de EU. Ook exporteert Brazilië zo’n 12 miljoen ton sojabonen en meel. Voor de teelt daarvan zijn 150 pesticiden toegestaan, waarvan 35 verboden in de EU. Hetzelfde geldt voor sinaasappelen, cacao, pinda’s, bananen, druiven, appels, rijst en ananas.

De Braziliaanse boer mag niet alleen middelen gebruiken die in Europa verboden zijn, hij mag van alle mogelijke middelen ook veel meer gebruiken dan zijn Europese collega. Bovendien mag er meer residu achterblijven op het eindproduct voordat dat door de autoriteiten als onveilig wordt bestempeld. Op koffie mag bijvoorbeeld tien keer zoveel glyfosaat achterblijven als in de EU is toegestaan.

In Oostenrijk, gaf het parlement de regering de opdracht het verdrag te verwerpen

In Nederland is er nog nauwelijks debat over het principeakkoord met de Mercosur, terwijl dat in andere Europese landen wel langzaam maar zeker op gang komt. Gedurende de bosbranden van afgelopen zomer dreigden de leiders van Ierland en Frankrijk al om het akkoord bij de stemming te zullen torpederen. Het sterkste tegengeluid kwam tot nu toe uit Oostenrijk, waar afgelopen 19 september vier van de vijf parlementaire partijen de regering de opdracht gaven het verdrag te verwerpen.

‘In Zuid-Amerika worden tropische wouden door vuur vernield om grasland te creëren en goedkoop rundvlees naar Europa te sturen’, zei de Oostenrijkse voormalige minister van Milieu Elisabeth Köstinger kort maar krachtig.

Het is inderdaad de hoogste tijd ons af te vragen hoeveel bomen de biefstuk op ons bord werkelijk kost. Datzelfde geldt voor de goedkope soja die in Nederland de varkensindustrie spekt. En, gezien de overweldigende Braziliaanse voorliefde voor landbouwgif: is de Europese vrijhandel onze gezondheid waard?

Wat vind je van ons?
Wij vinden jouw mening belangrijk en horen graag wat we kunnen doen om OneWorld te verbeteren.
Vul hier onze enquête in en maak kans op 2 toegangskaarten voor filmfestival IDFA!

Met dit handelsverdrag haalt Europa goedkope soja uit de Amazone

Nu krijgt ook de Europese consument gif van Braziliaanse producten binnen

Peter Speetjens

  1. De Mercosur (Mercado Común del Sur) is een douane-unie tussen Brazilië, Argentinië, Uruguay, Paraguay en Venezuela. De landen in het handelsblok beschermen hun gezamenlijke markt met torenhoge importtarieven, sommige tot wel 35 procent. ↩︎

Het bericht Hoe Europa steeds rijker wordt van een brandende Amazone verscheen eerst op OneWorld.

https://www.oneworld.nl/opinie/hoe-europa-steeds-rijker-wordt-van-een-brandende-amazone/
Geplaatst op

De mens maakt de Amazone nu kapot, maar heeft het ook tot een succes gemaakt (Motherboard Vice)

Meld je aan voor onze Climate Coverage Now-nieuwsbrief als je onze klimaatverhalen van over de hele wereld wil ontvangen. Als je geen zin hebt om te wachten: lees hier wat we tot nu toe hebben geschreven over de klimaatcrisis .

In het Amazoneregenwoud zijn inmiddels duizenden vierkante kilometers aan bos verschroeid. De lucht boven São Paulo is pikkedonker en over de hele wereld maken mensen zich veel zorgen over het lot van het meest biodiverse gebied ter wereld.

Tienduizenden losse branden hiervan zijn bewust aangestoken door mensen, wat gesteund wordt door de Braziliaanse president Jair Bolsonaro. Je zou op het eerste gezicht dus zeggen dat de vernietiging van het regenwoud vooral aan de mens te danken is, maar daarmee ga je wel aan één belangrijk gegeven voorbij: juist de mens heeft ook veel invloed gehad op de vorming van het Amazoneregenwoud. En door daarbij stil te staan, zouden we misschien ook makkelijker iets aan de huidige malaise kunnen doen.

De afgelopen jaren hebben wetenschappers veel bewijs gevonden dat het huidige ecologische landschap al gestalte kreeg toen de Europeanen er nog lang geen voet hadden gezet. Het werd gevormd door inheemse volkeren, die er minstens tienduizend jaar geleden al leefden, en het transformeerden tot belangrijke luchtzuiveringsinstallatie voor de atmosfeer van de aarde.

“De Amazone wordt al heel lang beschouwd als een ‘natuurlijke’ ruimte, die voornamelijk wordt ingenomen door oerbos,” zegt Helena Pinto Lima, onderzoeker en curator archeologie van het Museu Paraense Emílio Goeldi in Belém. “Maar het ongerepte regenwoud is een mythe, die veel mensen heeft verblind. Het wordt steeds duidelijker dat het eigenlijk gewoon een cultureel gevormd gebied is.”

https://video-images.vice.com/_uncategorized/1567795889846-brazil-nolabels.jpeg

Satellietbeelden van de branden op 20 augustus 2019. Afbeelding: NASA

Archeologen zijn nog maar net begonnen om de mysteries van de complexe precolumbiaanse beschavingen te ontrafelen, maar uit recent bewijs blijkt dat er miljoenen mensen in het Amazonegebied woonden voor de komst van de Europeanen. Deze volken hebben ervoor gezorgd dat het gebied heel vruchtbaar werd en een grote biodiversiteit kreeg.

De inheemse stammen werden na de Europese kolonisatie uitgeroeid door ziektes en genocides, en ook in de eeuwen erna vond er nog gruwelijk geweld plaats. Sommige stammen hebben zich in de afgelopen decennia kunnen herstellen, en tegenwoordig wonen er ongeveer een miljoen inheemse mensen in het Braziliaanse Amazonegebied. Sommige stammen bestaan uit duizenden mensen, zoals de Guajajara en de Ticuna, maar er zijn ook gemeenschappen met nog niet eens honderd personen. Dat blijkt uit gegevens van het Instituto Socioambiental, een onderzoekscentrum in São Paulo dat zich inzet voor de rechten van inheemse volkeren.

Sommige stammen leven geïsoleerd in het bos en hebben geen contact met de buitenwereld. En ook de stammen die een sterke sociale band met niet-inheemse gemeenschappen hebben opgebouwd, houden zich nog vaak vast aan de tradities van hun voorouders. En juist aan die tradities heeft het regenwoud veel te danken: de stammen teelden planten, staken gecontroleerde branden aan en deden aan bodemverrijking, waardoor het Amazonegebied nu veel wilde dieren heeft en veel CO2 kan opnemen.

“Wat we zien in het Amazonegebied gaat niet zozeer over ‘cultuur versus natuur’, maar eerder over twee verschillende manieren waarop mensen er hebben gewoond,” zegt Gabriel Soares, die bezig is met zijn doctoraat bij het Nationaal Museum van Brazilië in Rio de Janeiro.

“De ene groep mensen heeft in de loop van duizenden jaren voor veel biodiversiteit gezorgd en de planeet op meerdere manieren een stuk bewoonbaarder gemaakt,” zegt hij. “De andere groep, die deze branden heeft veroorzaakt, heeft waarschijnlijk juist een enorm negatieve invloed op de planeet.”

Wetenschappers hebben de invloed van de inheemse volkeren onderzocht door plantensoorten te onderzoeken op duizenden archeologische plekken. Uit een onderzoek uit 2017, dat in Science werd gepubliceerd, blijkt dat de planten die werden geteeld door de inheemse volkeren – zoals de paranotenboom, de maripapalm en de cacaoboom – vijf keer vaker voorkwamen in de buurt van deze vroegere nederzettingen.

Veel planten die door de inheemse volkeren werden geteeld halen veel CO2 uit de lucht. Alleen al de paranotenbomen – die wel vijftig meter hoog en duizend jaar oud kunnen worden – slaan volgens schattingen 1,3 procent van de CO2 van het Amazoneregenwoud op.

De gevolgen van dit teeltproces zijn nu al duizenden jaren merkbaar. Er is een CO2-opslag ontstaan die essentieel is geworden om de klimaatcrisis tegen te gaan. De paranotenbomen, palmen en andere planten hebben daarnaast ook bijgedragen aan de grote biodiversiteit van het Amazonegebied, omdat het fruit en de noten veel diersoorten hebben aangetrokken.

Een ander belangrijk voorbeeld van de impact van inheemse volkeren op het Amazonegebied is terra preta, een zwarte grondsoort die is ontstaan toen zij er leefden. De mensen maakten houtskool van planten uit de omgeving, en mengden dat met de compost, mest, aardewerk en dode planten. Daarmee werd de bodem van het regenwoud met voedingsstoffen verrijkt.

“Het Amazoneregenwoud kan worden beschouwd als natuurlijk-cultureel erfgoed van wereldbelang,” zegt Carolina Levis, een ecoloog aan de Federale Universiteit van Santa Catarina in Florianópolis. Zij ziet echter een enorm verschil tussen de moderne ‘slash-and-burn’-technieken die nu het woud vernietigen en de gecontroleerde branden van destijds.

“Nu wordt er illegaal brand gesticht om ruimte te maken voor landbouw en andere grootschalige agrarische activiteiten, terwijl het toen veel meer binnen de perken bleef,” zegt ze. “De inheemse samenlevingen hadden zeer geavanceerde methodes van brandbeheer ontwikkeld, zonder grootschalige ontbossing te veroorzaken.”

De huidige inheemse volkeren maken kleine, smeulende vuurtjes van plantaardige biomassa, bedekt met modder of stro, en rouleren elk seizoen naar een ander stuk land. Zo lopen ze niet alleen minder risico op ongecontroleerde bosbranden, maar vangen ze ook de helft van de CO2 van de biomassa in de grond op, zodat er minder broeikasgassen vrijkomen. Daar zouden niet-inheemse mensen ook nog wat van kunnen leren: volgens een onderzoek uit 2016 kan de koolstofuitstoot die door mensen wordt veroorzaakt hierdoor namelijk sterk worden gecompenseerd.

Terra preta wordt beschouwd als een van de meest vruchtbare bodemsoorten op aarde. “En wat voor de tropen vooral interessant is, is dat het erg stabiel is: er gaan geen voedingsstoffen verloren,” zegt Eduardo Góes Neves, een archeoloog aan de Universiteit van São Paulo.

De pech is alleen dat juist de plekken waar dit soort inheemse invloeden zichtbaar zijn, vooral in het zuiden van het Amazonegebied liggen – en juist daar vinden de meeste ontbossingen en bosbranden nu plaats.

https://video-images.vice.com/_uncategorized/1567795145289-1920px-Amazon_fire_satellite_image.png

Kaart met branden, 15-22 augustus 2019. Afbeelding: Joshua Stevens/NASA

Het merendeel van de branden is bedoeld om ruimte te maken voor boerderijen, ranches en grondstofwinning. Dat gebeurt elk jaar in het Amazonegebied, maar dit jaar was het bijzonder intens, omdat Bolsonaro weigert milieuwetten en -beschermingen te handhaven. Daarom was er veel meer ontbossing in de aanloop naar het brandseizoen, waardoor de branden alleen nog maar erger werden.

Het is tragisch dat de verwoesting zo’n bedreiging vormt voor de inheemse culturen die het regenwoud juist zo hebben verrijkt – maar dit is ook weer geen grote verrassing, als je bedenkt dat Bolsonaro zich in zijn verkiezingscampagne vijandig uitsprak tegen deze stammen en gemeenschappen.

“Deze situatie laat zien wat je krijgt als mensen als Bolsonaro aan de macht komen,” zegt Neves. “Dit is dan de wereld waarin we leven: een wereld zonder constructiviteit, medeleven of ideeën over de toekomst. Alleen maar vernietiging.”

Bolsonaro is zowel binnen als buiten Brazilië veel op de vingers getikt, en daar is hij zo verontwaardigd over dat hij ngo’s ervan heeft beschuldigd dat ze de branden hebben veroorzaakt – waar hij verder trouwens geen enkel bewijs voor heeft. Daarnaast bleek uit een uitgelekte overheidspresentatie dat hij van plan is om veel snelwegen en bruggen te bouwen, waarmee hij de internationale inspanningen om de Amazone te beschermen teniet zou doen.

Die inspanningen zijn er vaak juist op gericht om inheemse volkeren te helpen, om zo de biodiversiteit te beschermen. “Het is van levensbelang om in hen te investeren, omdat ze zo hun eigen plannen om natuurlijke hulpbronnen te beheren kunnen ontwikkelen,” zegt Alex Antram van Rainforest Trust, een Amerikaanse ngo die wereldwijd al meer dan 9 miljoen hectare regenwoud heeft beschermd.

De samenwerkingen tussen ngo’s en inheemse gemeenschappen staan niet alleen onder druk vanwege de grote bouwprojecten, maar ook doordat het er nogal rommelig aan toegaat bij het landbeheer in het Amazoneregenwoud. Het barst van de mensen die ten onrechte grond claimen of het illegaal verhandelen. In sommige gevallen worden er zelfs inheemse mensen aangevallen of vermoord. “Vooral aan de grenzen van de uitdijende gebieden waar landbouw wordt bedreven en grondstoffen worden gewonnen vindt steeds meer geweld plaats,” zegt Lima.

Inheemse mensen en natuurorganisaties hopen dat er dankzij de internationale aandacht meer inspanningen verricht zullen worden. Ook is het belangrijk dat de milieuwetten strenger gehandhaafd worden, en zou het inheemse land- en bosbeheer op een veel grotere schaal moeten worden toegepast.

“We zeggen nee tegen mijnbouw in ons land en nee tegen de ontbossing,” aldus O-É Kaiapo Paiakan van het inheemse Xinguvolk, in een video die onlangs online werd gezet door Instituto Socioambiental. “Geen invasies of gebrek aan respect meer. Geen bestrijdingsmiddelen in onze rivieren en bossen. Geen criminele branden in het woud. Wij komen op voor de Amazone.”

Toen ik Neves sprak was hij net terug van een reis door het regenwoud, waar hij de schrijnende gevolgen van de bosbranden van dichtbij had gezien. Maar hij voelde zich ook gesterkt doordat de Brazilianen zich zo inzetten om het regenwoud te beschermen.

“Ik heb veel verwoeste stukken grond gezien, maar ook dat de inheemse volken van zich laten horen en een grotere stem krijgen,” zegt hij. “Juist zij kunnen ons helpen om dit prachtige woud weer terug te krijgen. Er is nog hoop.”

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij VICE US

https://www.vice.com/nl/article/gyzypm/de-mens-maakt-de-amazone-nu-kapot-maar-heeft-het-ook-tot-een-succes-gemaakt
Geplaatst op

Direct kappen met boskap is van levensbelang om klimaatcrisis aan te pakken (Greenpeace)

Genève, Zwitserland, 8 augustus 2019 – Bescherming en herstel van bossen en een drastische verandering van ons voedselsysteem is noodzakelijk om de klimaatcrisis het hoofd te bieden en voedselzekerheid te kunnen garanderen. Dat stelt het wetenschappelijke klimaatpanel van de Verenigde Naties, IPCC, in hun vandaag gepubliceerd rapport. Het beperken van de opwarming van de aarde tot 1,5 graad is onmogelijk zonder herstel van bossen en andere natuurgebieden, zoals dras- en graslanden, waarschuwt IPCC. Deze ecosystemen slaan enorme hoeveelheden CO2 op en dragen bij aan de stabiliteit van het klimaat. Het IPCC-panel roept landen op om de CO2-uitstoot door ontbossing een halt toe te roepen en tegelijkertijd de opname van koolstof te vergroten door bossen en andere ecosystemen te herstellen. 

Kappen met kappen

Circa 80% van de ontbossing komt door landbouw en met name voor vijf producten: vee, palmolie, soja, cacao en pulp/papier. De bedrijven die dit produceren en verhandelen hebben in 2010 de belofte gedaan [1] de ontbossing die plaatsvindt voor het maken van hun producten voor 2020 te beëindigen. Uit recent onderzoek [2] van Greenpeace International blijkt dat deze bedrijven, waaronder Ahold Delhaize, FrieslandCampina en Unilever, nog steeds ontbossen en hun afspraak niet nakomen. 

Charlotte van der Tak, campagneleider bossen, Greenpeace Nederland: “Nederland, als belangrijke importeur van sojavoer, palmolie en cacao, is nu aan zet om te pleiten voor Europese wetgeving. Een bossenwet die er voor zorgt dat geen enkel product dat een bedrijf op de Europese markt verkoopt, gelinkt is aan ontbossing.” De oproep tot een bossenwet is onderdeel van de lopende Greenpeace campagne om de impact van de Europese handel en consumptie op de wereldwijde bossen te verminderen.

Ecologisch voedselsysteem 

Het IPCC-rapport toont aan dat het voedselsysteem flink op de schop moet. Het huidige systeem is tot 37% verantwoordelijk voor de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen. In dit percentage is ook de uitstoot opgenomen die gepaard gaat met het veranderende landgebruik. 

Bossen en andere natuurlijke gebieden verdwijnen in rap tempo voor de productie van veevoer en begrazing door vee. Samen met de uitstoot van broeikasgassen via mest en de dieren zelf onderstreept dit de noodzaak voor een wereldwijde halvering van de vlees- en zuivelproductie en consumptie. De intensieve landbouw, gebaseerd op het verbouwen van eentonige gewassen met gebruik van kunstmest en chemische bestrijdingsmiddelen, put daarnaast de bodem uit en tast de biodiversiteit aan. Ook is intensieve landbouw slecht bestand tegen het veranderende klimaat, waarin vaker droogte, stormen en insectenplagen voorkomen. Het risico op mislukte oogsten neemt daardoor toe. Juist op natuur gebaseerde oplossingen als herbebossing en duurzame landbouw, kunnen helpen klimaatverandering te bestrijden en bijdragen aan voedselzekerheid. 

Andere bevindingen in het IPCC-rapport:

  • 23% van de uitstoot van broeikasgassen afkomstig van menselijk handelen, komt voort uit ontbossing, bosbranden en landbouw, terwijl land juist kan fungeren als een grote koolstofopslag.
  • Uitstoot van het voedselsysteem als geheel, inclusief productie en consumptie, vertegenwoordigt tot 37% van de totale door de mens veroorzaakte broeikasgasuitstoot.
  • IPCC stelt dat bio-energie, met of zonder koolstofafvang en -opslag (CCS), als antwoord op de klimaatcrisis mogelijk leidt tot landdegradatie en risico’s voor de voedselzekerheid.  
  • Het rapport laat zien dat het aanbod van vlees per hoofd van de bevolking in de afgelopen 60 jaar meer dan verdubbeld is.
  • Wereldwijd zijn er ongeveer 2 miljard volwassenen met overgewicht of obesitas. Tegelijkertijd zijn 821 miljoen mensen nog steeds ondervoed. Dit onderstreept de noodzaak om het huidige voedselsysteem te hervormen.
  • De klimaatcrisis wordt niet opgelost met alleen maatregelen tegen boskap en intensieve landbouw. Zolang het gebruik van fossiele brandstoffen niet fors vermindert en de focus niet verschuift naar een andere kijk op landgebruik, zal de druk op onze voedselvoorziening en het risico op gevaarlijke klimaateffecten alleen nog maar groter worden.

[1] Consumer Goods Forum

[2] Greenpeace International report “Countdown to Extinction”

Noot voor de redactie:

Het rapport van het IPCC kunt u hier teruglezen.

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Geeke van der Sluis, persvoorlichter Greenpeace Nederland. Email: geeke.van.der.sluis@greenpeace.org Telefoon: 06-25031013

https://www.greenpeace.org/nl/natuur/21597/direct-kappen-met-boskap-is-van-levensbelang-om-klimaatcrisis-aan-te-pakken/