Categorie: content

https://www.oneworld.nl/app/uploads/2019/08/4267303641_b88cca3d5a_z.jpg

Terwijl de wereld al weken naar de Amazone kijkt, woeden ook in Centraal-Afrika massale branden. Hoewel ook daar ontbossing een bedreiging vormt voor het één na grootste regenwoud ter wereld, is de oorzaak van de branden niet hetzelfde.

De branden in het Amazonegebied hebben niet alleen gevolgen voor Brazilië, maar voor de hele wereld. De media en politiek richtten dan ook alle ogen op deze vuurzee in de ‘longen van de aarde’ – overigens een foutieve term, zoals de NOS aanstipte. Maar een week nadat de beelden van het Amazoneregenwoud binnenstroomden, vragen critici zich af waar de media-ophef over brandhaarden elders in de wereld blijft. Zoals de Siberische taiga, die de hele zomer al wordt geteisterd door bosbranden. Of Centraal-Afrika, waar vijf keer zoveel branden woeden als in Brazilië.

Wat is het verschil?

Is dat wel een eerlijke vergelijking? Eigenlijk niet, volgens Lauren Williams, onderzoeker bij het World Resources Institute in Kinshasa, Democratische Republiek Congo (DRC). Het één na grootste regenwoud ligt inderdaad in Centraal-Afrika, maar net daaronder liggen de droge grasvlakten van de savannes – en daar bevinden de huidige branden zich grotendeels. “Een totaal ander ecosysteem dus”, aldus Williams. “Daarbij zeggen de cijfers en beelden die worden verspreid niets over de grootte, intensiteit en oorzaak van de branden van beide gebieden. Als je de beelden die nu worden verspreid zonder context ziet, lijkt het alsof Kinshasa momenteel ook in brand opgaat.”

De huidige branden in Centraal-Afrika zijn geen directe oorzaak van ontbossing

De branden in Centraal-Afrika komen elk jaar voor tijdens deze maanden en worden grotendeels opzettelijk aangestoken door boeren om bosgrond vrij te maken voor landbouw. Deze slash and burn-techniek, waarbij oude gewassen en bomen worden afgehakt en verbrand, wordt uitgevoerd in de aanloop naar het regenseizoen, die over ongeveer een maand zal beginnen.

Slash and burn kán een oorzaak van ontbossing zijn wanneer het in het regenwoud gebeurt – het is de goedkoopste manier om vruchtbare grond vrij te maken voor landbouwproductie. Maar het merendeel van de branden bevindt zich op de savannes; daar is slash and burn simpelweg de enige manier om het land open te houden voor natuurlijke vegetatie en dieren. De huidige branden in Centraal-Afrika zijn dus geen directe oorzaak van ontbossing – de branden in de Amazone wel.

Desondanks is ontbossing in het Kongobekken een toenemend probleem met mondiale oorzaken én gevolgen. “Ontbossing is een van de vele bedreigingen voor het Centraal-Afrikaanse regenwoud, het ecosysteem en de bewoners”, volgens Williams. “Het is goed dat men aandacht vraagt voor ontbossing in Centraal-Afrika, maar dan moeten we ook willen begrijpen wat de oorzaken zijn.”

Geen regenwoud over tachtig jaar

De ontbossing in Centraal-Afrika is nu nog van minder grote omvang dan in het Amazonegebied en Zuidoost-Azië het geval is, maar neemt toe. Uit Amerikaans onderzoek blijkt dat als de ontbossing én de bevolkingsgroei in dit tempo blijft groeien, het gehele regenwoud in DRC over tachtig jaar verdwenen is. De oorzaken van ontbossing lopen uiteen, maar de grootste bron ligt in kleinschalige landbouwpraktijken – waaronder slash and burn, zo blijkt uit hetzelfde onderzoek. Houtkap, waaronder illegale houtkap, komt op de tweede plaats.

Het is makkelijk te zeggen dat de boeren illegaal bezig zijn, maar dan criminaliseren we hun enige overlevingsstrategie

Williams: “Er zijn verschillende redenen voor ontbossing, maar die komen uiteindelijk voort uit armoede en economisch beleid. Industriële houtkap kan bijvoorbeeld leiden tot nieuwe wegen, en dat stimuleert de kleinschalige landbouw. 92 procent van de mensen in de DRC hebben geen betrouwbare toegang tot elektriciteit, dus zijn houtskool en brandhout belangrijke energiebronnen. Veel boeren hebben beperkte toegang tot bijvoorbeeld tractors en zijn daarom gedwongen om met slash and burn-technieken land vrij te maken. Het is makkelijk om te zeggen dat de boeren die deze branden aansteken illegaal bezig zijn – maar dan criminaliseren we hun enige overlevingsstrategie.

Zolang mensen geen toegang tot elektriciteit hebben, móeten ze wel hout kappen

Hetzelfde patroon ziet Josaphat Rubenga, ecoloog en journalist uit de DRC. “Mensen maken hun eigen ecosysteem kapot en de gevolgen daarvan worden voor hen steeds meer voelbaar. Er ontstaan regelmatig conflicten tussen verschillende gemeenschappen die allen het land nodig hebben voor dan wel veeteelt, landbouw of om hout te kappen. Veel van hen zien geen andere mogelijkheid. Zolang mensen geen toegang tot elektriciteit hebben, moeten ze wel hout kappen.”

Daarnaast draagt de groeiende palmolie- en rubberindustrie in toenemende mate bij aan ontbossing in het Kongobekken. Uit onderzoek van de Britse ngo Earthsight blijkt dat tussen 2013 en 2018 al ruim 500 vierkante kilometer bos is verdwenen om ruimte te maken voor rubber- en palmolieplantages. De verwachting is dat dit alleen maar zal toenemen: de overheid van de DRC heeft de afgelopen jaren al meerdere licenties verstrekt aan middelgrote bedrijven die rubber en palmolie willen verbouwen. Bovendien stijgt de prijs van palmolie en is in Zuidoost-Azië – waar de meeste palmolie geproduceerd wordt – weinig land meer over om vrij te maken voor de groeiende industrie.

Activisme, innovatie en beleid

Oorspronkelijke bewoners van de DRC zijn slachtoffer van illegale ontbossing, net als de oorspronkelijke bewoners van het Amazoneregenwoud. Maar in de DRC is natuurbehoud tegelijk óók een bedreiging. Rubenga: “Toen werd besloten dat bepaalde gebieden beschermde natuurparken zouden worden, werden gehele gemeenschappen gedwongen te vertrekken. Velen weigerden dat: ze hebben geen andere plek om te leven, en kennen geen andere levensstijl; dit is alles wat ze hebben. Maar niemand die naar ze omkeek.” Gewelddadige confrontaties tussen natuurbeschermers en oorspronkelijke bewoners zijn dan ook geen uitzondering in de DRC.

Onderzoek van de KU Leuven toont aan dat ontbossing in de regio een dubbel effect heeft: het is niet alleen een bron van CO2-uitstoot met mondiale effecten, maar zorgt ook voor een extra temperatuurstijging in de directe omgeving. Centraal-Afrika kan, als gevolg van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen, in 2050 een stijging van 1,4 graden verwachten. Door de ontbossing in de directe omgeving komt daar 0,7 graden bovenop. Talloze dier- en plantsoorten worden daardoor met uitsterven bedreigd.

We moeten zoeken naar een type ontwikkeling die natuurlijke hulpbronnen intact houdt

Volgens Rubenga bestaat het bewustzijn dat het regenwoud beschermd moet worden, maar blijft grootschalig activisme uit. “We hebben op elk niveau actie nodig: burgers moeten verandering eisen én verantwoordelijkheid nemen en politiek leiders moeten armoede aanpakken en tegelijkertijd ontbossing reguleren. Bovenal hebben we innovatie nodig.”

Volgens Williams zijn er talloze lokale én internationale projecten en organisaties die ontbossing in Centraal-Afrika willen tegengaan. Maar de manier waarop moet anders, vindt zij. “Vraag je ook af waaróm mensen zo afhankelijk zijn van branden, waarom de link tussen armoede en natuurlijke bronnen zo diep verankerd ligt. Er moet worden gezocht naar een type ontwikkeling dat de natuurlijke hulpbronnen intact houdt.”

Voor Bolsonaro zijn boeren belangrijker dan bomen

Zonder Amazone geen regen voor boeren

Roxane Soudagar

Het bericht En de branden in Centraal-Afrika dan? verscheen eerst op OneWorld.