De weg van Los Angeles naar Montecito, de plaats waar schrijver T.C. Boyle woont, begint groen en kronkelt door de heuvels langs de Californische kustlijn. Halverwege zijn er steeds vaker verdorde vlaktes met zwartgeblakerde plantenresten te zien aan beide kanten van de weg. Hier en daar de asresten van een huis.
Vervreemdend zijn de stukken waar de natuur door vuur is weggevaagd, maar de huizen stand hebben gehouden. Tijdens de heftigste bosbranden die Californië ooit heeft moeten doorstaan, in 2017, huurden rijke bewoners privébrandweerlieden in om hun huizen te redden toen alles in de wijde omgeving platgebrand werd. Een scenario dat in een van de romans van Boyle had kunnen voorkomen, waarin de natuur vaak haar eigen plan trekt en een verdeling zichtbaar maakt tussen Amerikanen die de middelen hebben om zich te beschermen en landgenoten die dat niet kunnen.
Boyle woont in het George C. Stewart House, het eerste woonhuis dat Frank Lloyd Wright in Californië ontwierp. Het huis ligt op een heuvel verscholen tussen de bomen. Het doemt achter het hek van de tuin op als een Japanse tempel.
Boyle komt aangelopen. Hij draagt een pet met het logo van de L.A. Dodgers, een bomberjack en door zijn oor steekt een ringetje. Hij leidt me rond, eerst door het huis. Het Stickley meubilair met groenleren bekleding past perfect bij de prairie-stijlomlijsting van de ruimte en er staan kasten vol met zijn eigen boeken vertaald in vele talen. Boyle’s nieuwe roman Outside Looking In is net gedrukt en ligt op een bijzettafel. Hij gaat me voor naar het terras achter het huis, waar hij thee en crackers met humus heeft klaargezet.
‘Ik heb vroeger iedere vorm van drugs geprobeerd. Maar ik zou het nu niet meer kunnen. Mijn brein is te fragiel, één stap verwijderd van totale gekte.’
Mentaal verslavend
Terwijl hij thee inschenkt, vertelt hij over Outside Looking In, waarin een groep studenten en wetenschappers rondom Timothy Leary wordt gevolgd. Leary deed in de jaren zestig onderzoek naar LSD op Harvard en verzamelde een groep volgelingen om zich heen die onder het mom van onderzoek naar bewustzijnsverruiming zelf proefpersoon waren en steeds verder gingen in het gebruik van het middel.
‘LSD heeft recentelijk een comeback gemaakt in de maatschappij. Niet als partydrug, maar zoals het oorspronkelijk bedoeld was: om het kritische brein te omzeilen.’
Door LSD worden in de hersenen nieuwe verbindingsbanen aangelegd, en banen die zijn ingesleten worden erdoor stilgelegd. Het middel mag dan volgens aanhangers een positieve uitwerking hebben op creativiteit, volgens Boyle werkt het mentaal verslavend. En hij kan erover meepraten. ‘Ik heb vroeger iedere vorm van drugs geprobeerd. Maar ik zou het nu niet meer kunnen. Mijn brein is te fragiel, één stap verwijderd van totale gekte.’
Een nieuwe conventie
Toch dook Boyle nogmaals in de ervaring, dit keer als schrijver. Hij onderzocht wat die exploratie van de geest onder leiding van ‘een Guru’ met je doet. Wiens pad volg je dan? En wat doet dat met je leven, je ambities en met je eigen gedachtes?
Wat hij ontdekte? ‘Better do your own thing.’ Hij laat zien dat het doorbreken van conventies een nieuwe conventie kan worden, dat ook het experiment gaat vervelen en dat het onderzoek naar het innerlijk langzaam afglijdt tot een vorm van afleiding waarin het alleen nog gaat om de roes.
‘Komt alles tegelijkertijd binnen, in een ononderbroken stroom, dan worden we gek. Dat is wat LSD doet.’
Om ons heen fluiten vogels, ergens in het dal stroomt water, de geur van schimmel komt ons tegemoet, een buurman is zijn gras aan het maaien. Als we even stilvallen, merken we de geluiden en geuren een voor een op. ‘Gelukkig kunnen we al die verschillende indrukken ook uitschakelen als we met elkaar praten,’ zegt Boyle. ‘Komt dat allemaal tegelijkertijd binnen, in een ononderbroken stroom, dan worden we gek. Dat is wat LSD doet.’
Voor hem heeft het schrijfproces dezelfde uitwerking op het brein, zonder dat er een middel aan te pas hoeft te komen. ‘Het schrijven zelf bevrijdt de geest. Als ik schrijf is mijn brein wel degelijk aan het werk, maar ik zou willen zeggen dat 95 procent van het schrijven voortkomt uit het onderbewuste en slechts 5 procent uit het bewuste brein. You’re off to a trip on your own.’
https://www.vn.nl/wp-content/uploads/sites/3/2019/07/HH-67240049-2-1280x1601.jpg
Een goed hart
Dan springt hij op en gebaart me mee te lopen naar een deel van de tuin vanwaar we uitkijken op de zee. Het huis van Boyle ligt ingeklemd tussen de oceaan aan de ene kant en de bergen aan de andere kant. Het overleefde in 1925 een aardbeving, ontsnapte in 2007 ternauwernood aan een bosbrand en werd in 2017 net niet meegevoerd door de modderstroom die voor het huis naar beneden gleed en grote delen van het stadje met zich meetrok.
Terwijl we rondlopen wijst hij naar verschillende plekken in de tuin. Hij weet over iedere boomstronk een verhaal te vertellen.
Zijn vertelstem komt me bekend voor uit zijn boeken, waarin hij de ruimte neemt om personages, omstandigheden en omgevingen tot in de kleinste details te beschrijven. Zodat je als lezer bij het dichtslaan van zijn romans het gevoel hebt afscheid te moeten nemen van een plek die je gedurende een paar honderd bladzijdes bent gaan bewonen en van personages die vaak gefrustreerd en onvoorspelbaar zijn, maar ook een goed hart hebben.
‘Ik schrijf over situaties die ik niet ken om ze te leren kennen. Daar gaat weinig research aan vooraf, het onderzoek zit in het schrijven zelf. Toevallig heb ik een talent om me in een ander persoon te verplaatsen, in mijn geval zijn dat vaak personages die onbekend voor me zijn.’
Vaak gaan zijn verhalen over groepen mensen die in de media en in de volksmond worden gestereotypeerd. Zo schreef hij over illegale Mexicaanse immigranten in Amerika, de Civil Rights Movement, de hippiebeweging, dierenrechtenactivisten en mensen die hun leven in handen van een andere ideologie leggen.
Totale improvisatie
‘Mijn verhalen komen voort uit empathie. Ook voor personages waarvan ik het gedrag niet goedkeur, zoals David Lejoy uit Na de barbarij, een monsterlijk persoon. Toch wil ik hem begrijpen, zien waar zijn visie vandaan komt. De lezer mag vervolgens zelf bepalen wat hij ervan vindt. Ik wil geen betekenis opleggen, voor iedereen is die anders.’
Het is een vorm van empathie waarmee hij een totaalbeeld geeft van de mens waar hij zich in inleeft, geen ideaalbeeld. De personages in Boyle’s boeken zijn vaak tolerant en progressief, totdat ze in een situatie belanden waarbij ze de controle verliezen en zichzelf stukje bij beetje toestaan een grens over te gaan. Woede over het verlies van een hond, de roof van een tas of het krijgen van een bekeuring leidt zo tot een innerlijke verschuiving en eindigt vaak in het negeren van de wet, het uitsluiten van een groep mensen op basis van hun identiteit of het plegen van een moord.
‘De grens tussen goed en kwaad is minder duidelijk dan we vaak denken.’
In de roman Wie storm zaait kruipt Boyle in de huid van Adam, die schizofreen is en in zijn waanzin twee mensen vermoord. ‘Hij is een moordenaar, maar als je in zijn geest kruipt, zie je iets anders dan je zou zien in een Hollywoodfilm. De grens tussen goed en kwaad is minder duidelijk dan we vaak denken.’
Boyle is benieuwd naar mensen die ongebruikelijke standpunten innemen: wat gaat er in die persoon om? ‘Ik ga op reis door de verbeelding, zonder te weten waar het heen gaat of wat eruit komt. Het is totale improvisatie en daardoor ontdek ik altijd iets nieuws.’
Lees ook
Literair criticus Jeroen Vullings over Wie storm zaait: Een diep verontrustende pageturner
18 september 2015
Het motto van Wie storm zaait luidt: ‘In wezen is de Amerikaanse ziel hard, gesloten, stoïcijns, dodelijk. En nog steeds niet milder geworden.’ (D.H. Lawrence). Is dat zijn conclusie, na die Amerikaanse ziel via zijn romans in vele hoedanigheden onderzocht te hebben? ‘Amerika is een jong en pionierend land en we hebben inheemse volkeren afgeslacht om dit land te bouwen. Er heerst nog steeds een frontier-mentaliteit. Kijk naar onze president, kijk naar het achterland van Amerika, dat is conservatief en gewelddadig. Ik denk dat de Amerikaanse ziel nog een paar honderd jaar cultivering nodig heeft, zoals de Europeanen.’
Dierlijke impulsen
In De tortillagrens, een verrassend profetische roman die hij in 1996 schreef, verkent Boyle het landschap waarin een Mexicaans koppel (Cándido en América) terecht komt als ze hun geluk willen beproeven in Amerika. Een Amerikaans gezin (Delaney en Kyra) woont in een gemeenschap waar stemmen op gaan om een muur te bouwen rond de wijk om ongewenste indringers buiten te houden.
Als Delaney Cándido aanrijdt, raken hun levens onbedoeld en ongewild met elkaar vervlochten. Delaney, die principieel tegen het demoniseren van anderen op basis van ras of afkomst is, krijgt door de persoonlijke inmenging en het schuldgevoel dat er ontstaat, ineens een reden om toch te stemmen voor de muur. Zo probeert hij de gevoelens waar hij niet mee om kan gaan buiten de deur te houden. Uiteindelijk is zelfs de muur niet genoeg om Delaneys geweten te sussen en besluit hij zijn wapen op te pakken.
Boyle laat zien dat we de onbewuste neiging hebben om anderen buiten te sluiten zodra we het gevoel hebben dat iets van ons weggenomen kan worden.
Boyle laat zien dat we onbewust geneigd zijn om anderen buiten te sluiten zodra we het gevoel hebben dat iets van ons weggenomen kan worden. Vooroordelen die we met ons gezonde verstand ontkrachten, kunnen door ons instinct ieder moment worden geactiveerd. ‘We worden nog steeds door dierlijke impulsen aangestuurd.’
‘De tortillagrens is relevanter dan ooit, het gaat over het probleem van deze tijd: We bouwen een muur en wie sluiten we buiten en wie sluiten we in? In de hele wereld is een oorlog om grondstoffen gaande. Er zijn meer dan 7,5 miljard mensen die de aarde langzaam opeten. De onderklasse wordt verdrukt. Het klimaat warmt op. We hebben een vluchtelingencrisis. Als de zeespiegel stijgt en Bangladesh overstroomt, waar gaan al die mensen naartoe? En wat gaan ze eten? Grondstoffen zijn schaars en ruimte wordt dat ook.
De wereld wordt bestuurd door gangs die het territorium alvast verdelen, voor als alles straks op is. Denk aan Poetin, maar ook aan IS. Ze doen alsof ze hardcore islamisten zijn, maar eigenlijk zijn het gangs, ze willen je vrouw, je auto en je hond. De opkomst van extreemrechtse partijen is eenzelfde reactie op deze ontwikkeling: Fuck you, you come from a shithole country, you can die. Een deprimerende ontwikkeling.’
Ondanks zijn empathisch vermogen, of misschien dankzij, kan Boyle het niet helpen dat hij ziet dat er een hoop mankeert aan onze soort. Hij is pessimistisch: ‘We maken het milieu kapot, een groot deel van de diersoorten verdwijnt door ons toedoen, hoe kan iemand daar vrolijk van worden? Mijn plezier komt uit mijn nabije relaties, uit de natuur en uit het schrijven.’
Hij wijst naar de zee, de zon gaat zo onder en meestal gaat hij op dit moment van de dag naar het strand om naar de zonsondergang te kijken. De dag ervoor kwam hij erachter dat het de laatste dag van het jaar was waarop hij de zon zou zien verdwijnen in de zee; vanaf vandaag gaat de zon onder achter een berg. Vanavond gaat hij niet naar het strand maar pakt hij de auto naar het stadje en neemt hij zijn vrouw mee uit eten.
Het bericht Schrijver T.C. Boyle: ‘De Amerikaanse ziel heeft nog een paar honderd jaar cultivering nodig’ verscheen eerst op Vrij Nederland.
https://www.vn.nl/t-c-boyle-amerikaanse-ziel/
