Een zorgwekkende ontwikkeling: door de aanhoudende droogte dreigt de komkommertijd dit jaar niet door te gaan. “Het nieuws blijft maar binnenstromen”, zegt journalist Jeroen Huizen, “bosbranden, watertekorten, hittegolven, mislukte komkommer-oogsten, het houdt niet op.”
Normaal zit onze redactie rond deze tijd van het jaar lekker op het terras met een gintonic met komkommerschijfjes, en is enkel de stagiair op kantoor voor het geval dat Nick & Simon uit elkaar gaan. Maar door de droogte dreigen wij ook werk te moeten verrichten.
Deskundigen waarschuwen dat dit fenomeen mogelijk steeds erger wordt. “Ik ben bang dat de komkommertijd hetzelfde lot wacht als de elfstedentocht. Het is nog maar de vraag of onze kinderen ooit nog zullen meemaken dat er louter niksige nieuwtjes de voorpagina’s van kranten sieren.”
Volgens een onderzoek van Hart van Nederland is de meerderheid van de Nederlanders echter niet van plan om zijn nieuwsconsumptie te minderen. Het kabinet neemt vooralsnog geen maatregelen, maar vraagt de bevolking wel om hun tijd op Twitter te limiteren tot 5 minuten per dag.
Door de aanhoudende droogte heeft Nederland officieel een watertekort. Dat kondigde de regering vandaag aan. Het schaarse water zal nu volgens wettelijke afspraken in ons land worden verdeeld. Waarom is dat, hoe werkt het en betekent het iets voor jou?
Een verdeelplan bij een watertekort zorgt ervoor dat dijken, veengebieden en zeer kwetsbare natuur zo lang mogelijk worden voorzien van water. In de komende weken volgen mogelijk meer maatregelen. Vorige week was er al een wat alarmerend bericht over droogte. Rijkswaterstaat en natuurbeheer waarschuwden toen voor bos- en andere natuurbranden. In mei baden de boeren al voor wat water uit de lucht. Hun oogsten dreigden toen verpest te worden.
Watertekort hing al in de lucht
Sinds halverwege vorige maand was er ook volgens het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat al sprake van een „dreigend watertekort”. Nu spreekt de regering van een „feitelijk watertekort”. Daardoor wordt de zogeheten verdringingsreeks in werking gesteld. Dat is een wettelijk vastgelegde maatregel die belangrijke gebieden voorrang geeft als een beperkte hoeveelheid zoetwater wordt verdeeld. Die was al van kracht in waterschap Vallei en Veluwe, maar nu dus in heel Nederland.
De eerste prioriteit in dit plan rond het watertekort is om de dijken veilig te houden en om onomkeerbare schade aan de natuur en veengebieden te voorkomen. Daarna zal het zoetwater worden ingezet om de drinkwater- en energievoorziening in stand te houden. Andere belanghebbenden – zoals de industrie, landbouw en scheepvaart – sluiten later aan in de rij.
Twitter wordt niet geladen omdat je geen toestemming hebt gegeven. Klik hier om het aan te passen. Wel toestemming gegeven maar niet getoond, herlaad de pagina.
1/3 Door de aanhoudende droogte volgen komende weken mogelijk nieuwe maatregelen om het water te verdelen. Daarover gaat vanaf nu het Managementteam Watertekorten (MTW)
De eerste prioriteit in dit plan is om de dijken veilig te houden en om onomkeerbare schade aan de natuur en veengebieden te voorkomen. Daarna zal het zoetwater worden ingezet om de drinkwater- en energievoorziening in stand te houden. Andere belanghebbenden – zoals de industrie, landbouw en scheepvaart – sluiten later aan in de rij.
Deskundigen voor het eerst sinds 2018 bij elkaar
Minister Mark Harbers (Infrastructuur en Waterstaat) schrijft vandaag aan de Tweede Kamer dat het Managementteam Watertekorten (MTW) voor het eerst sinds 2018 bijeen wordt geroepen. Dit team bestaat uit Rijkswaterstaat, waterschappen, drinkwaterbedrijven, provincies en drie ministeries en mag besluiten over maatregelen die meerdere regio’s treffen of zelfs landelijk zijn.
Door de aanhoudende droogte waren al verschillende maatregelen van kracht. Zo geldt in delen van het land een sproeiverbod voor de landbouw. Ook mogen schepen elkaar niet inhalen op delen van de Gelderse IJssel. De vaargeul is hier smal geworden vanwege de lage waterstand. Bovendien wordt het waterpeil van het IJsselmeer zo hoog mogelijk gehouden omdat hier veel drinkwater vandaan komt.
‘Watertekort gaat het nieuws beheersen’
Jaco van Wezel van weerdienst Weeronline, kijkt in verband met het watertekort al wat verder vooruit: „Het neerslagtekort in Nederland is tijdens de afgelopen julimaand gestaag verder opgelopen. De aankomende periode wordt geen noemenswaardige neerslag verwacht in Noordwest-Europa. Weeronline verwacht dat de droogteproblematiek steeds meer het nieuws gaat beheersen in augustus. Het verergeren van de droogte wordt de komende tijd zichtbaarder. Bomen verkleuren of verliezen hun bladeren door droogtestress. Door de lage waterstand komt de scheepvaart in problemen. Beregening van landbouwgewassen kan door het dalende waterpeil met steeds meer beperkingen te maken krijgen.”
Attributie van extreme weersomstandigheden is een relatief nieuwe discipline in de klimaatwetenschap. De eerste attributiestudie dateert uit 2004, en pas vanaf ongeveer 2010 is dit type onderzoek echt op gang gekomen. Een overzichtsartikel dat vorige maand uitkwam laat zien dat er sindsdien aardig wat vorderingen zijn gemaakt, maar dat er ook de nodige problemen overblijven die niet eenvoudig op te lossen zijn.
Een aanzienlijk deel van die problemen is eenvoudig samen te vatten als: afwezigheid van bewijs is geen bewijs van afwezigheid. Om iets te kunnen zeggen over factoren die invloed hebben gehad op specifieke weersomstandigheden op een bepaald moment en een bepaalde plaats, is er veel informatie nodig. Meteorologische metingen natuurlijk, maar ook gegevens over de gevolgen van weersextremen. In welvarende of politiek stabiele landen – overbodig te zeggen dat daar een flinke overlap in zit – is er meestal aardig wat voorhanden. In andere landen is dat vaak niet zo. Terwijl daar natuurlijk ook extreme omstandigheden voorkomen, en het is al zeker niet zo dat de gevolgen er minder ernstig zijn.
Het grote verschil tussen diverse delen van de wereld wordt in het artikel duidelijk gemaakt aan de hand over gegevens over hittegolven in de internationale rampen-database EM-DAT. Die vermeldt in totaal 147 voorvallen van hitte voor de periode van 2000 tot 2020, waarvan maar 58 uit Azië, Afrika, Zuid- en Midden-Amerika en de Caraïben bij elkaar. En van de in totaal 157.000 geregistreerde hittedoden zijn er maar 10.000 uit die gebieden. Terwijl er 85% van de wereldbevolking woont en de warmste en meest vochtige regio’s ter wereld daar liggen. Het werkelijke aantal hittegolven en slachtoffers daarvan zal dus veel hoger zijn.
Het is nauwelijks denkbaar dat er nu nog hittegolven zijn die niet ernstiger en waarschijnlijker zijn geworden door de opwarming van het klimaat, zegt Friederike Otto, een van de auteurs van het artikel en vooraanstaande specialist op dit onderwerp, in New Scientist. Dat lijkt me geen heel gewaagde uitspraak, nu de aarde inmiddels ongeveer 1,2°C is opgewarmd en de 30% van het aardoppervlak die uit land bestaat nog meer. Land warmt immers een stuk sneller op dan de oceanen, zoals te zien is in de afbeelding hieronder van Berkeley Earth.
Tegenover een toename van extreme hitte staat een afname van extreme kou. Het aantal doden door kou zal daardoor afnemen, maar het is onwaarschijnlijk dat dat opweegt tegen de extra doden door extreme hitte. De correlatie tussen temperatuur en mortaliteit is veel sterker bij extreme hitte dan bij extreme kou. Uit onderzoek blijkt dat er ‘s winters weliswaar meer mensen overlijden dan in de zomer, maar dat extreme kou daar niet veel invloed op heeft. Bij extreme hitte is er wel meer sterfte. Vooral de combinatie van hitte en hoge luchtvochtigheid is gevaarlijk. Een zogenaamde natteboltemperatuur van 35°C is binnen enkele uren dodelijk voor gezonde mensen. Voor kwetsbare mensen kan die grens aanzienlijk lager liggen. In enkele kustgebieden in warme delen van de wereld zijn extremen gemeten die die waarde van 35°C benaderen en in een enkel geval zelfs overschrijden.
Er is ook een duidelijk verband tussen opwarming en extreme neerslag. Neerslagpatronen kunnen verschuiven in een veranderend klimaat, maar in de meeste delen van de wereld is er een duidelijke toename van zowel de intensiteit als de frequentie van extreme neerslag. De vertaling daarvan naar overstromingsrisico’s is niet zo eenvoudig, omdat er tal van andere factoren meespelen. Maar een toename van die risico’s in verschillende delen van de wereld is aannemelijk.
De situatie is ook complex voor de andere typen extremen die het artikel bespreekt: droogte, natuurbranden en tropische cyclonen. In sommige gevallen heeft de opwarming aantoonbaar invloed, in sommige aantoonbaar niet, maar vaak blijft het onzeker. De complexiteit wordt geïllustreerd aan de hand van de regelmatig terugkerende droogte in Oost-Afrika. Natuurlijke variabiliteit van het weer maakt dat gebied kwetsbaar voor droogte en lokale omstandigheden, zoals het waterbeheer, kunnen die kwetsbaarheid verminderen of juist verergeren. Ook in het veranderende klimaat blijven dit dominante factoren. Een mogelijk effect van klimaatverandering is daar niet zo makkelijk uit te filteren, ook omdat de periode waarvoor goede meteorologische waarnemingen beschikbaar zijn vrij kort is. Maar juist in een gebied dat al zo kwetsbaar is, waar elk beetje water dat er nog is een verschil kan maken, kan een relatief kleine invloed van klimaatverandering dramatische consequenties hebben. Aan de andere kant benadrukt het artikel dat de kwetsbaarheid van de bevolking hier in belangrijke mate samenhangt met de sociaaleconomische situatie. Verbetering van die situatie zou de risico’s dus aanzienlijk kunnen verminderen, ongeacht te vraag of droogte volledig ‘natuurlijk’ is, of juist gerelateerd aan klimaatverandering.
In sommige andere delen van de wereld is een toename van droogte wel met grote waarschijnlijkheid te relateren aan de opwarming van het klimaat. In het zuidwesten van de Verenigde Staten is het een combinatie van factoren: een afname van de sneeuwbedekking en daardoor de hoeveelheid smeltwater die beschikbaar komt, samen met warmere droge periodes. Rond de Middellandse Zee is de hoeveelheid neerslag duidelijk afgenomen.
Het belangrijkste nieuws over tropische cyclonen (meer bekend als orkanen of tyfonen) komt van een ander artikel. Volgens dit onderzoek komen deze stormen minder voor in het warmere klimaat. Sinds de jaren ‘70 kunnen satellieten cyclonen waarnemen en over de periode daarvoor zijn de cijfers onzeker. Het onderzoek maakt gebruik van een zogenaamde heranalyse om stormen op te sporen die niet zijn waargenomen. Dat is een dataset die is gebaseerd op meteorologische waarnemingen, die worden aangevuld met berekeningen met weermodellen. In die gegevensreeks zijn bepaalde meteorologische karakteristieken te vinden die wijzen op een cycloon, ook als de cycloon zelf niet is waargenomen. Aanvullend hierop zijn er simulaties uitgevoerd met klimaatmodellen met een hoge resolutie, die een vergelijkbaar resultaat opleveren.
De onzekerheden in de analyse zijn aanzienlijk, maar vooral omdat de verschillende methoden een vergelijkbaar resultaat opleveren vinden de onderzoekers het aannemelijk dat er werkelijk een afname is. Ze vermoeden dat de afname van het aantal stormen te maken heeft met de verzwakking twee belangrijke circulatiepatronen in de tropische atmosfeer: de Walker en de Hadley circulatie. Het hoeft overigens niet te betekenen dat er ook de risico’s afnemen. Klimaatverandering heeft ook op andere manieren invloed op deze stormen: de hoeveelheid neerslag neemt toe, ze worden gemiddeld zwaarder, mogelijk bewegen ze trager en de gebieden waar ze zich voordoen veranderen.
Door de droogte van de afgelopen weken zijn organisaties zoals Rijkswaterstaat en Staatsbosbeheer „extra alert” op natuurbranden. Op Natuurbrandrisico.nl, van Brandweer Nederland, valt te lezen dat in bijna heel Nederland de hoogste fase geldt. Dat betekent dat het al langere tijd droog is geweest en het risico op een brand in de natuur groot is.
Rijkswaterstaat is met de droogte „uiteraard nog meer alert op de situatie langs de weg”, aldus een woordvoerster. „We signaleren bermbranden via onze verkeerscamera’s boven snelwegen en onze weginspecteurs kunnen ze ook onderweg signaleren. Ook kunnen automobilisten ze opmerken en ons of de brandweer bellen.” Hoeveel bermbranden er de afgelopen tijd geweest zijn, kon de dienst niet zeggen omdat brandende auto’s op een vluchtstrook ook meegenomen worden in de cijfers.
‘Gebruik je gezonde verstand’
Volgens natuurorganisatie Staatsbosbeheer is fase twee „niet ongebruikelijk voor de tijd van het jaar”, onder meer vanwege de droogte en de wind. Daarom roept Staatsbosbeheer andermaal het publiek op om te blijven opletten: „Gebruik je gezonde verstand. Normaal gesproken ga je al niet barbecueën in de natuur, nu is dat helemaal dom om te doen. En zie je een beginnend brandje, schakel de hulpdiensten in.”
Instagram wordt niet geladen omdat je geen toestemming hebt gegeven. Klik hier om het aan te passen. Wel toestemming gegeven maar niet getoond, herlaad de pagina.
Staatsbosbeheer benadrukt zich het hele jaar bezig te houden met het voorkomen van natuurbranden. Zo worden droge gebieden nat gehouden door het grondwaterpeil te verhogen en worden in naaldbossen loofbomen neergezet, die minder brandbaar zijn. Staatsbosbeheer is „extra alert” in de eigen gebieden, waar het met andere terreinbeheerders patrouilleert.
Grote droogte: bijna 250 millimeter neerslagtekort
Het aantal natuurbranden in Nederland schommelt de laatste jaren, becijferde Brandweer Nederland. In 2018 waren er veel, 949, het jaar erna weer minder. In 2020 steeg het aantal, maar in 2021 daalde het naar 212 natuurbranden. Dit jaar waren er tot half juli 352 natuurbranden. „Dat komt omdat het weer droger is dit jaar. En door de toenemende droogte neemt de kans op onbeheersbare branden toe”, zegt een woordvoerster. Met fase twee zorgt de brandweer ervoor dat ze sneller kan opschalen en meer auto’s kan sturen naar een brand die zich snel kan uitbreiden, zegt ze.
Door de aanhoudende droogte staat 2022 momenteel op de zesde plek in de top 10 van droogste jaren ooit. Het neerslagtekort staat vandaag op 205 millimeter. De komende twee weken wordt nauwelijks regen verwacht waardoor het tekort verder oploopt naar 250 millimeter, meldt Weer.nl.
De laatste tijd is er veel aandacht geweest in de media rondom de bosbranden in het zuiden van Europa. De grootste vuren laaiden vooral in bossen rond Bordeaux in Frankrijk. Maar ook in Spanje en Portugal ging een hoop natuur in vuur op.
Het milieu in Australië is in zeer slechte staat en de komende tijd zal dit nog verslechteren, zo waarschuwt de Australische overheid. Dit is gebleken uit een nieuw rapport. In slechts 5 jaar tijd is het aantal bedreigde planten en diersoorten met 200 toegenomen, veel...
