LONDEN, 13 september (Reuters) – De gevolgen van klimaatverandering gaan “richting onbekend gebied van vernietiging”, waarschuwde secretaris-generaal António Guterres van de Verenigde Naties dinsdag bij de publicatie van een wetenschappelijk rapport van verschillende agentschappen waarin het laatste onderzoek over het onderwerp wordt geëvalueerd.
Het rapport, dat onder leiding staat van de Wereld Meteorologische Organisatie (WMO), waarschuwt dat de wereld “de verkeerde kant op gaat” als het gaat om klimaatverandering.
Nu de concentraties broeikasgassen in de atmosfeer blijven stijgen en de wereldleiders er niet in slagen strategieën goed te keuren om de opwarming van de aarde onder 1,5°C boven de pre-industriële temperaturen te houden, komt de aarde steeds dichter bij een gevaarlijk omslagpunt in het klimaat, aldus het rapport van United in Science.
Extreme weersomstandigheden komen nu al vaker voor en zijn intenser.
“Hittegolven in Europa. Kolossale overstromingen in Pakistan. Er is niets natuurlijks aan de nieuwe omvang van deze rampen,” zei Guterres in een videoboodschap.
Ondanks een dip in de uitstoot tijdens de lockdowns van het coronavirus, is de uitstoot die de aarde opwarmt sindsdien gestegen tot boven het niveau van voor de pandemie. Uit voorlopige gegevens blijkt dat de wereldwijde uitstoot van kooldioxide in de eerste helft van dit jaar 1,2% hoger lag dan in dezelfde periode van 2019, aldus het rapport.
De afgelopen zeven jaar waren de warmste ooit.
2,8 graden Celsius
De gemiddelde temperatuur wereldwijd is al 1,1 graden Celsius boven het pre-industriële gemiddelde uitgekomen. Wetenschappers verwachten dat het jaarlijkse gemiddelde tot 2026 tussen 1,1 en 1,7 graden Celsius warmer kan worden, wat betekent dat er een kans bestaat dat we de komende vijf jaar de drempel van 1,5 graden Celsius overschrijden.
Tegen het einde van de eeuw, als er geen agressieve klimaatmaatregelen worden genomen, zal de opwarming van de aarde naar schatting 2,8 graden Celsius bedragen.
Maar zelfs bij het huidige niveau van opwarming kunnen we verschillende klimaatomslagpunten passeren.
De oceaanstroom die warmte verplaatst van de tropen naar het noordelijk halfrond, bijvoorbeeld, is nu op zijn traagst in 1.000 jaar – waardoor historische weerpatronen in gevaar komen, aldus het rapport, dat bijdragen bevat van het VN-milieuprogramma en het VN-bureau voor rampenpreventie.
Bijna de helft van de wereldbevolking wordt beschouwd als zeer kwetsbaar voor de gevolgen van klimaatverandering – overstromingen, hitte, droogte, bosbranden en stormen.
Tegen 2050 zullen meer dan 1,6 miljard stadsbewoners regelmatig wegkwijnen bij gemiddelde temperaturen over drie maanden van minstens 35 graden Celsius.
Om gemeenschappen te helpen hiermee om te gaan, heeft de WMO beloofd om binnen de komende vijf jaar elke persoon op aarde onder de bescherming van een vroegtijdig waarschuwingssysteem te plaatsen.
Wetenschappers vrezen dat een toenemend aantal hittegolven en bosbranden de luchtkwaliteit verder zal verslechteren, wat schade toebrengt aan de menselijke gezondheid en ecosystemen. We weten dat het klimaat en de luchtkwaliteit met elkaar verbonden zijn. Veranderingen in het één leiden onvermijdelijk tot veranderingen in het ander. En op dit moment tast de toenemende hoeveelheid broeikasgassen […]
Meer wetenschap? Lees de nieuwste artikelen op Scientias.nl .
De zomer van 2022 bleek opnieuw een zomer waarin het ene na het andere hitterecord sneuvelde. Al jaren confronteert de wetenschap ons met deze problematische trend, maar nooit eerder waren de gevolgen van klimaatverandering zo desastreus als nu. Heel Europa kampte de afgelopen maanden met bosbranden en ernstige droogte. Niet alleen het zuiden werd getroffen, zelfs het Verenigd Koninkrijk ontkwam er niet aan. De gevolgen van klimaatverandering waren bovendien nog heftiger buitenEuropa, nota bene in delen van de wereld die qua uitstoot van broeikasgassen verbleken bij ons eigen continent of de Verenigde Staten. In Pakistan staat het water de bevolking letterlijk aan de lippen, wat inmiddels meer dan duizend mensen het leven heeft gekost. In India vielen in het voorjaar driehonderd doden tijdens een hittegolf. De wereld staat letterlijk in brand. Deze crises laten ons inzien dat het geen vraag meer is of we vóór 2025 het pad naar lagere emissies in moeten slaan om zo als Europa in 2040 het eerste klimaatneutrale continent te worden. Het is simpelweg een kwestie van moeten. De tijd van ontkennen, bekvechten en wegkijken is voorbij.
Laten we beginnen bij de basis: de verbranding van aardolie, aardgas en steenkool vormen samen met methaan − met name veroorzaakt door landbouw en het weglekken van aardgas − de drijvende kracht achter door de mens veroorzaakte klimaatverandering. Onze huidige manier van leven is totaal uit balans met de natuur en de ecologische grenzen van onze planeet. Dit jaar hebben we alle grondstoffen die de aarde per jaar kan leveren al op 28 juni verbruikt. In zes maanden tijd dus. Het is niet te verkroppen dat we onze consumptiepatronen − en grote multinationals hun productiepatronen en winstbejag − bovengeschikt hebben gemaakt aan het belang van een schone leefomgeving. Dat we nog altijd geen halt toegeroepen hebben aan alle vluchten die dagelijks opstijgen van Amsterdam naar Brussel, of naar andere bestemmingen die per trein bereikt kunnen worden. En dat onze leiders zich in de huidige energiecrisis, bezweken onder geopolitieke druk van Poetin, hebben laten verleiden tot het vervangen van fossiel aardgas door andere fossiele energiebronnen zonder maximaal in te zetten op verduurzaming.
Als het aan Volt had gelegen, had een strategisch autonoom Europa ons eerder op het pad naar klimaatneutraliteit en onafhankelijkheid van Rusland gezet. Geconfronteerd met de huidige energiecrisis is er nu in ieder geval geen ontkomen meer aan om deze weg alsnog versneld te bewandelen. Schouder aan schouder, als een eensgezind Europa, waarin iedereen verantwoordelijkheid draagt voor het toegroeien naar een nieuwe duurzame economie. De politiek is hierin als eerste aan zet.
Het is tijd voor een ambitieus Europees gasbesparingsplan. Zo verlagen we enerzijds de kosten en nemen we de drijfveer weg om aardgas te vervangen door andere fossiele brandstoffen. Anderzijds zetten we in op een eerlijke, solidaire verdeling van het nog beschikbare aardgas tussen Europese landen. Daarvoor is een gezamenlijk afschakelplan nodig, om zo paniekvoetbal in de toekomst te voorkomen. Hierin mogen bedrijven specialiseren en winst maken, maar het is wel zaak om maximaal te sturen op het vergroenen van de industrie die nu nog te vaak draait op fossiel. Het is belangrijk dat we eindelijk duidelijke keuzes maken, zoals het verbieden van bepaalde vluchten zodra in 2030 de hoeveelheid internationale spooraansluitingen is verdubbeld. Dit geldt ook voor de inpassing van andere duurzame alternatieven zoals bioplastics en biogrondstoffen, groen staal, super batterijen, een circulaire landbouw en groene waterstof. We moeten alles op alles zetten om als Europa koploper te worden!
Daarvoor zijn een aantal zaken heel belangrijk, zoals het beschermen van onze Europese markt tegen niet-duurzame producten van buitenaf (zoals de EU wil doen met het CBAM) en het creëren van een gelijk speelveld tussen de lidstaten. Iedere lidstaat moet binnen dezelfde tijd aan dezelfde eisen voldoen. Doelen verhoog je gezamenlijk. Alleen op die manier bied je het bedrijfsleven voldoende perspectief om zo snel mogelijk te verduurzamen. Tot slot is Volt groot voorstander van het Zweedse voornemen om op consumptie gebaseerde uitstoot op te nemen in de nationale klimaatdoelen. Hiermee wordt Zweden het eerste land ter wereld dat de CO2-uitstoot van buitenlandse producten meerekent in hun ambitie om de klimaatdoelen te halen.
De klimaattransitie kan alleen slagen op basis van stevige onderlinge solidariteit. Tussen burgers, Europese lidstaten en continenten. Als het aan Volt ligt, laten we dan ook niemand achter in deze enorme omslag. Grote bedrijven en vermogenden nemen hun verantwoordelijkheid ten opzichte van huishoudens met de kleinste portemonnee. Er moet een eerlijkere verdeling van welvaart komen om de toekomst van onze planeet veilig te stellen. Europese lidstaten die sterk afhankelijk zijn van Russisch gas worden volop gesteund door lidstaten die hier minder last van hebben. En het globale noorden stelt zich eindelijk solidair op richting het zuiden. Dit is de meest efficiënte, effectieve en bovendien enige manier waarop we van deze transitie tot een succes kunnen maken.
Droogte: het is niet alleen in Nederland een probleem. Sterker nog, uit een rapport van The Global Drought Observatory blijkt dat Europa met de ergste droogte ooit kampt. Maar ook buiten Europa zien bewoners hoe hun rivieren steeds lager komen te staan en wat voor impact het heeft op de omgeving. Door de droogte ontstaan er meerdere bosbranden, verdrogen planten en bloemen en mislukt de oogst voor boeren.
In ons eigen land is de droogte in het zuiden en oosten het ergst. Volgens meteoroloog Jaco van Wezel heeft dat te maken met de grondsoort en de hoogte van het landschap in combinatie met een kleinere hoeveelheid regen die er valt. „Door de hoge ligging en de zandgronden droogt het landschap veel sneller uit dan in bijvoorbeeld het Groene Hart”, vertelt Van Wezel.
Een plek waar het watertekort goed zichtbaar is in Nederland, is bij plekken aan de Rijn en de Waal. Begin augustus kwamen dronefoto’s naar buiten van droog gevallen woonboten in de Waal nabij Beneden-Leeuwen. Het water in de rivier staat extreem laag, wat hinder voor het scheepvaartverkeer oplevert.
Zo ziet de droogte er wereldwijd uit
Frankrijk
Frankrijk ervaart een recorddroogte en vecht tegen enorme bosbranden. Op de foto’s hieronder zie je voetgangers wandelen langs de opgedroogde rivier La Savoureuse in Belfort, Oost-Frankrijk, genomen op 12 augustus 2022. De andere foto toont het meer van Serre-Ponçon, waar het waterpeil zo’n 14 meter is gedaald als gevolg van de droogte.
Ook Hongarije kampt met een groot tekort aan water. Deze foto’s zijn gemaakt met een drone en tonen de droog gelegen boten op het Velencei-meer in Gardony op 17 augustus 2022. Door de aanhoudende hitte en extreme droogte staat het waterpeil van het meer op 55 centimeter. Dat is 8 centimeter onder het ooit gemeten laagste niveau van 63 centimeter.
Eén van de zwembaden in de thermen van Bad Fischau, 50 kilometer ten zuiden van Wenen, is opgedroogd als gevolg van de droogte door klimaatverandering.
Ook China kampt met een groot watertekort. Een plek waar dit goed tot uiting komt, is in Chongqing, waar bewoners over de uitgedroogde Jialing-rivier kunnen lopen. China ervaart de ernstigste droogte en langste hittegolf in decennia. Op 18 augustus kondigde het land voor het eerst in negen jaar een landelijke droogtewaarschuwing aan. Het weekend daarop was er tevens sprake van een hittegolf met ‘code rood’. China zet alles op alles om aan meer water te komen en gaat nu zelfs eigen regen maken. Dat doen ze door de wolken te manipuleren, meldt RTL Nieuws.
De droogte is in Irak al langer een probleem. Meer dan honderdduizend mensen hebben sinds 2005 het noorden van het land verlaten vanwege een tekort aan water. Door droogte en het vele gebruik van waterputten zijn waterhoudende grondlagen opgedroogd of weggezakt. Hierdoor is het aantal ondergrondse aquaducten, in het Arabisch qanat genoemd, in vier jaar tijd met 70 procent afgenomen.
Een paar maanden geleden verscheen hier een blog over een verhoogd risico op virusellende door klimaatverandering. Hier ging het vooral over een studie in Nature die virusoverdracht tussen wilde diersoorten en van die diersoorten naar de mens voor diverse klimaatscenario’s onderzocht. De auteurs van de studie suggereerden dat de al ingezette klimaatverandering een dominante rol kan spelen in de virusoverdracht met alle gevolgen van dien voor de menselijke gezondheid. Nu is er recent (8 augustus) een nieuwe publicatie in Nature Climate Change verschenen waar een zeer vergelijkbare vraag wordt onderzocht, breder dan alleen virussen en met focus op de mens: Hoe beïnvloedt klimaatverandering ziektekiemen van infectieziektes?
De titel van de studie geleid door Camilo Mora geeft antwoord op deze vraag: “Over half of known human pathogenic diseases can be aggravated by climate change”. Toen ik dat eerst las, klonk dat schrikbarend én niet verrassend tegelijk. Ik kan me namelijk best voorstellen dat bepaalde risico’s versterkt door klimaatverandering, zoals overstromingen, de verspreiding van ziektes kunnen beïnvloeden. Maar meer dan de helft van de “known human pathogenic diseases”..? Hoe zit dat precies?
Het bestuderen van ziektekiemen in een veranderend klimaat
Allereerst is het goed om te weten wat “pathogenic diseases” precies zijn. Een pathogeen is een ziekteverwekker van biologische oorsprong, een “pathogenic disease” is in principe een infectieziekte. De auteurs proberen de vraag te beantwoorden hoe klimaatrisico’s (“climatic hazards”, oftewel risicofactoren die gevoelig zijn voor klimaatverandering) de ziektekiemen van menselijke infectieziektes beïnvloeden. Ze identificeren daarvoor tien verschillende klimaatrisico’s, zoals overstromingen, droogte en natuurbranden, waarvan bekend is dat klimaatverandering ze kan versterken (zie Figuur 1). Om hun onderzoeksvraag te beantwoorden, verzamelen ze alle te vinden voorbeelden in de literatuur waarin menselijke infectieziektes aan klimaatrisico’s worden gekoppeld.
Figuur 1. Klimaatrisico’s die worden beïnvloed door klimaatverandering door menselijke uitstoot. Bron.
In totaal hebben de onderzoekers in 830 bronnen 3.213 voorbeelden gevonden waarin één of meer van de 10 klimaatrisico’s werden gerelateerd aan een van de 286 unieke infectieziektes. Dat zijn dus best veel casussen. Van deze 286 infectieziektes kunnen er 277 worden verergerd door ten minste één klimaatrisico. Slechts 9 worden er uitsluitend verminderd. Zie ook figuur 2 voor een overzichtelijke Venn diagram.
Figuur 2. Onderscheiding van infectieziektes die ofwel worden verergerd of verminderd door klimaatrisico’s. Bron.
Naast dit literatuuronderzoek bekeken de onderzoekers een lijst van 375 infectieziektes waarvan is gedocumenteerd dat ze op een bepaalde manier een impact hebben op de mens. Hiervan worden er 218 verergerd door klimaatrisico’s. Dat brengt de auteurs op 58% (“more than half”). Ik vond deze getallen eerst een beetje verwarrend, maar het zit dus zo dat de auteurs in hun literatuuronderzoek een aantal infectieziektes identificeren die worden verergerd door klimaatrisico’s, maar welke niet voorkomen in een database van infectieziektes met menselijke impact (de GIDEON database).
In elke onderzochte casus wordt overigens niet alleen het klimaatrisico en de ziektekiem geïdentificeerd, maar ook het transmissietype. Dat kan zijn via water, lucht of direct contact, of via een organisme dat ziekteverwekkers overdraagt, waarbij het organisme zelf niet ziek wordt, maar wel micro-organismen kan verspreiden. De wetenschap noemt dergelijke diersoorten een vector. De auteur die de studie leidt heeft een bijzonder uitgebreide interactieve github pagina gecreëerd waarin je elk klimaatrisico, transmissietype en ziektekiem kunt selecteren, om de bestaande “pathways” te zien te krijgen. Zie er een screenshot van in Figuur 3. Een mooi voorbeeld van Open Science!
Figuur 3. Screenshot van de interactieve github pagina met geselecteerd: alle routes waarlangs hittegolven bepaalde ziektekiemen negatief kunnen beïnvloeden. Link
Een aantal voorbeelden
In de rest van de studie focussen de auteurs vooral op deze infectieziektes die een hoger menselijk risico vormen door klimaatverandering, en ze geven daar een aantal voorbeelden van. Ze categoriseren de casussen afhankelijk van het antwoord op de vraag hoe klimaatverandering de ziektekiem meer ‘succesvol’ kan maken. Volgens de studie hangt dit af van twee zaken: 1. Komt de ziektekiem door klimaatverandering vaker in contact met de mens, en 2. Wordt menselijke weerstand verzwakt, óf de ziektekiem sterker door een klimaatrisico? Ik zal een aantal voorbeelden uit de studie uitlichten.
Een klimaatrisico brengt ziektekiemen dichter bij de mens. Een logisch voorbeeld zijn verschuivende gebieden waar soorten voorkomen door bijvoorbeeld verschuivende warmte en regenval patronen. Voorbeelden daarvan zijn Lyme, Zika of het Westnijlvirus die door verschuivende leefgebieden van muggen en andere insecten dichter bij de mens komen. Maar ook habitatverstoring door bijvoorbeeld droogte, hittegolven of extreme regenval kunnen een oorzaak zijn. Ebola wordt in de studie genoemd als een virus “spillover” door habitatverstoringen van wilde dieren. Een ander zeer bijzonder en noemenswaardig voorbeeld is het opduiken van bevroren ziektekiemen door het smelten van ijs en permafrost. De studie noemt een voorbeeld van een miltvuur uitbraak in de poolcirkel waarin de verantwoordelijke bacterie mogelijk uit een zeer oud ontdooid dierlijk lijk afkomstig was! Dat is dus waar mijn nachtmerries van gemaakt zijn.
Anderzijds zijn er ook voorbeelden waarbij een klimaatrisico de mens dichter bij ziektekiemen brengt. Er worden voorbeelden genoemd van cholera, salmonella en hepatitis uitbraken die worden gerelateerd aan menselijke verplaatsing door zware stormen en overstromingen. Een ander interessant, maar tegenstrijdig voorbeeld is de menselijke reactie op COVID-19. De auteurs benoemen een studie waarin zware regenval wordt gekoppeld aan minder COVID-19 uitbraken door sociale isolatie. Maar een andere studie laat eigenlijk precies de omgekeerde afhankelijkheid zien met data alleen uit Indonesië. Menselijk gedrag in bepaalde omstandigheden is dus niet per se universeel.
De andere kant op kunnen ziektekiemen ook versterkt worden door klimaatrisico’s. Momenteel is daar eigenlijk een duidelijk voorbeeld van in Nederland. Door de aanhoudende droogte is het waterpeil en de waterkwaliteit gedaald, waardoor er in veel zoetwaterlichamen risico op blauwalg is. Blauwalgen kunnen ziekteverwekkers zijn. Droogte en watertekort komen in Nederland door menselijke klimaatverandering alleen maar vaker voor, zoals hydroloog Niko Wanders hier uitlegt.
Als laatste mogelijkheid wordt verzwakking van mensen door klimaatrisico’s benoemd. Dat kan bijvoorbeeld door een veranderde lichaamstoestand (door bijvoorbeeld hitte), door hoge stress van blootstelling aan gevaarlijke situaties, of door schade aan infrastructuur en de gevolgen daarvan. Klimaatrisico’s als overstromingen en extreme regenval zijn bijvoorbeeld gerapporteerd als oorzaken van schade aan riolering en drinkwatersystemen bij uitbraken van cholera, hepatitis en het rotavirus. Dat is óók in Nederland een risico, zo laat dit onderzoek van het RIVM zien.
Als laatste benoemen de auteurs nog de categorie waarbij ziektes worden verzwakt door klimaatrisico’s. Daar zijn een stuk minder voorbeelden van, omdat er simpelweg veel minder casussen van zijn. De studie benoemt dat de meeste ziektekiemen die door één klimaatrisico worden verzwakt vaak door een ander risico, of zelfs hetzelfde, juist worden verergerd. Een benoemd voorbeeld is schistosomiasis, dat wordt overgebracht door zoetwaterslakken. De geschiktheid van hun leefgebied wordt in principe negatief beïnvloed door overstromingen. Maar aan de kant kunnen overstromingen ook leiden tot een wijdere verspreiding van de slak, waarmee het de blootstelling van de slak aan de mens kan vergroten.
Tot slot
Toen ik dit stuk voor het eerst las, viel mij de laatste zin uit de abstract op (vrij vertaald): “De menselijke infectieziektes en transmissieroutes die door klimaatrisico’s worden versterkt zijn te talrijk voor fatsoenlijke adaptatie, wat de urgentie benadrukt om het probleem aan de bron aan te pakken: het terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen.” Als klimatoloog vind ik het soms lastig om dat soort sterke uitspraken te rechtvaardigen in een wetenschappelijke publicatie. Maar na het lezen van dit artikel, kan ik het alleen maar met de auteurs eens zijn. Ik probeer dit te illustreren met de interactieve pagina van klimaatrisico’s, transmissieroutes en ziektekiemen op github. Selecteer je de situaties met positieve impact, dan past alles op één scherm. Selecteer je situaties met een negatieve impact, dan is het flink scrollen en heeft mijn computer zelfs moeite met het renderen van alle mogelijke routes.
De negatieve impact van klimaatverandering op infectieziektes is een serieuze zaak. We moeten de klimaatcrisis in mijn ogen dan ook niet langer beschouwen als een puur natuurkundig probleem, maar als een gevaar voor de menselijke gezondheid.
:format(jpeg):background_color(fff)/https%3A%2F%2Fwww.metronieuws.nl%2Fwp-content%2Fuploads%2F2022%2F08%2FDe-waal-droogte.jpg){kind=link}
:format(jpeg):background_color(fff)/https%3A%2F%2Fwww.metronieuws.nl%2Fwp-content%2Fuploads%2F2022%2F08%2Fdroogte11.jpg){kind=link}
:format(jpeg):background_color(fff)/https%3A%2F%2Fwww.metronieuws.nl%2Fwp-content%2Fuploads%2F2022%2F08%2Fdroogte4.jpg){kind=link}
:format(jpeg):background_color(fff)/https%3A%2F%2Fwww.metronieuws.nl%2Fwp-content%2Fuploads%2F2022%2F08%2FDroogte9.jpg){kind=link}
:format(jpeg):background_color(fff)/https%3A%2F%2Fwww.metronieuws.nl%2Fwp-content%2Fuploads%2F2022%2F08%2FdDroogte10.jpg){kind=link}
:format(jpeg):background_color(fff)/https%3A%2F%2Fwww.metronieuws.nl%2Fwp-content%2Fuploads%2F2022%2F08%2FDroogte8.jpg){kind=link}
:format(jpeg):background_color(fff)/https%3A%2F%2Fwww.metronieuws.nl%2Fwp-content%2Fuploads%2F2022%2F08%2Fdroogte5.jpg){kind=link}
:format(jpeg):background_color(fff)/https%3A%2F%2Fwww.metronieuws.nl%2Fwp-content%2Fuploads%2F2022%2F08%2Fdroogte7.jpg){kind=link}
:format(jpeg):background_color(fff)/https%3A%2F%2Fwww.metronieuws.nl%2Fwp-content%2Fuploads%2F2022%2F08%2FDroogte6.jpg){kind=link}
