Categorie: gemeente amsterdam

Het is een warme dag in juni. Op het Stationsplein voor Utrecht Centraal liggen zo’n vijftien activisten op de grond. Ogen dicht, ledematen slap, alsof ze daar plots dood zijn neergevallen. Samen vormen ze het logo van Extinction Rebellion: een cirkel om de aarde te symboliseren met daarin een zandloper als symbool voor de tijd die dringt.

Een halfuur lang trekken de liggende activisten veel bekijks. Er worden flyers uitgedeeld en gesprekken aangeknoopt met omstanders. Iemand schrijft met stoepkrijt ‘De Klimaatcrisis Doodt’ op de grond. Een groepje scholieren blijft verbaasd staan kijken: ‘Wat is deze?!’

Nienke van Ittersum (25) doet mee aan deze die-in. In maart 2019 sloot ze zich aan bij de beweging, die enkele weken daarvoor naar Nederland was overgewaaid vanuit het Verenigd Koninkrijk. Als student Humanistiek is Nienke veel bezig met geestelijk welzijn. Daarom zit ze in het wellbeing team van XR, dat de activisten gezond en tevreden houdt tijdens demonstraties.

Bij Extinction Rebellion wordt na iedere actie een debrief gedaan. Hoe ging het? Hoe voelde je je?

Na afloop van de actie zoekt de groep een rustig plekje op om na te praten. Ze vinden het belangrijk dat iedereen met een goed gevoel weer naar huis gaat. Met het oog op de wellbeing ging het prima, vertelt Nienke. ‘Er is niemand verbrand in de zon, dus ik ben blij.’

Zo gaat het bij XR: na iedere actie wordt een debrief gedaan. Hoe ging het? Hoe voelde je je? Zittend in een cirkel, meestal op de grond, krijgt iedereen even het woord. Vaak gaat er fruit of een pak (veganistische) koekjes rond.

Duurzame beweging

Extinction Rebellion is in 2018 opgericht door een groep Britse activisten, die eerder aangesloten waren bij de actiegroep Rising Up!,  en is inmiddels uitgewaaierd naar meer dan zeventig landen. De Nederlandse tak begon ruim een jaar geleden. Door middel van acties van burgerlijke ongehoorzaamheid, zoals het blokkeren van een straat, wil de groep hardere politieke maatregelen tegen de klimaatopwarming afdwingen. Dat deden ze bijvoorbeeld afgelopen oktober een dag lang bij de weg voor het Rijksmuseum.

Doordat de beweging decentraal georganiseerd is – en er daarom geen officiële leiders zijn – kan iedereen een afdeling van XR beginnen. Voorwaarde is wel dat je je aan de tien kernwaarden houdt. Eén daarvan is het creëren van een regenerative culture: een cultuur die gezond en weerbaar is, zodat de beweging en haar leden lang mee kunnen gaan. Duurzaamheid dus, in de breedste zin van het woord.

Voor veel activisten is de drang groot om zo veel mogelijk te protesteren. Iedere dag telt. En hoe verleidelijk dit ook is, bij Extinction Rebellion weten ze dat het succes van de beweging afhangt van de (mentale) gezondheid van hun leden. Als die na twee, drie maanden allemaal een burn-out krijgen omdat ze niet hebben geslapen en hun tentamens niet gehaald hebben, stoppen ze er vroeg of laat mee. Bovendien bestaat XR vooralsnog voornamelijk uit twintigers en dertigers: de groep die toch al vaak kampt met burn-outs en andere mentale klachten.

Zelfs de meest bevlogen activisten moeten af en toe naar huis om op de bank te hangen.

Het is deze regenerative culture die XR onderscheidt van andere actiegroepen zoals de Occupybeweging, die snel opkwam en ook weer snel opbrandde. Door het idee van regenerative culture vanaf het begin te vervlechten met de filosofie en structuur van de beweging hoopt XR een uitzondering te zijn op de regel dat activistische groepen vroeg of laat uit elkaar vallen.

In de praktijk betekent dit dat XR veel meer doet dan alleen actievoeren en daarover vergaderen. Wekelijks zijn er etentjes, yogalessen, kledingreparatiecursussen en filmavonden. Meer nog dan een actiegroep is Extinction Rebellion een community. ‘Als je elkaar kent, kun je ook beter voor elkaar zorgen’, legt Nienke uit. ‘Tijdens een vergadering zeg je dan sneller: ik zie dat je er moe uitziet, wees maar wat terughoudender met ja zeggen op taken. Volgens mij heb je al genoeg te doen.’

Zo moeten zelfs de meest bevlogen activisten af en toe naar huis om op de bank te hangen.

Een minuut stilte

Voor potentiële nieuwe rebellen en andere geïnteresseerden worden er door heel Nederland introductiepraatjes gehouden met de titel ‘Headed for extinction and what to do about it?’. In het eerste deel van de twee uur-durende powerpointpresentatie worden de aanwezigen bijgepraat over de huidige stand van klimaatzaken: de bosbranden in Australië, de rapporten van het IPCC, de klimaattoppen, de lijstjes en de cijfers. Hierna wordt standaard een minuut stilte ingelast, zodat men de kans krijgt om deze stortvloed aan behoorlijk deprimerende  informatie te laten bezinken.

Wie meer nodig heeft dan die ene minuut, kan terecht bij een rouwcirkel. In deze sessies van een uur of drie komen mensen bij elkaar om hun gevoelens – angst, verdriet, frustratie, eenzaamheid – over de klimaatcrisis te delen. ‘Het is heel verleidelijk om te doen alsof het verdriet er niet is, om het te onderdrukken. Tijdens een rouwcirkel krijgen mensen de ruimte om het echt te voelen,’ vertelt Sandra Kuiters (37). Naast haar werk als psycholoog zet Sandra zich sinds mei 2019 in voor Extinction Rebellion.

‘Vooral in stressvolle situaties, zoals tijdens een blokkade, is de neiging groot om alleen maar rationeel bezig te zijn’, legt ze uit. ‘Als je kijkt naar hoe actievoeren vroeger ging, dan zie je dat het alleen doelgericht was, zonder dat mensen wisten hoe het met elkaar ging. Dat is bij Extinction Rebellion heel anders.’

Met onze ogen dicht doen we een check-in: hoe voel je je op dit moment?

Zelf heeft Sandra ook last gehad van angst en neerslachtigheid over het klimaat. ‘Het voelde heel raar om door te leven alsof er niks aan de hand was. Ik werd angstig omdat andere mensen de ernst ervan niet inzagen, of dachten dat het allemaal wel goed kwam.’ Sinds ze is gaan actievoeren is dat gevoel minder. ‘Het geeft de zingeving die ik eerst miste.’

Rouwcirkel

Op een zondagochtend in januari wordt in Amsterdam een rouwcirkel gehouden in een antikraakpand dat XR sinds kort tot haar beschikking heeft. Er zijn geen ramen, tl-buizen verspreiden een vaal licht. Op de grond liggen matrassen, kussens en dekens verspreid. ‘Een behoorlijk deprimerende ruimte’, merkt een van de deelnemers op.

Sandra leidt de sessie vandaag. Om haar nek hangt een ketting met het XR logo. We zijn met z’n zessen en beginnen – hoe kan het ook anders – zittend in een cirkel. Met onze ogen dicht doen we een check-in: hoe voel je je op dit moment? Wat gaat er door je hoofd, hoe voelt je lichaam? Een voor een delen we het in de groep.

We staan op voor de eerste oefening: loop door de ruimte, kies een partner en kijk elkaar in de ogen. Ik kom tegenover Willemien te staan. Wij hebben elkaar eerder ontmoet tijdens de actieweek in oktober. Behalve dat ze moeder is van twee kinderen die ongeveer mijn leeftijd hebben, weet ik weinig over haar. Tien, twintig seconden lang staan we zo. Oog in oog. Ineens begint haar lip te trillen.

Als we weer in de cirkel zitten, vertelt Willemien wat er in haar omging. ‘Ik zie een mooie, jonge vrouw voor me staan, en dan denk ik: ik wil dat jij ook een goede toekomst hebt. Ik voel medelijden, compassie. En eigenlijk vind ik het ook moeilijk om dit nu te delen, omdat het zo negatief is.’

‘Business as usual’

In de eerste plaats strijdt Extinction Rebellion voor hardere politieke actie om de klimaatcrisis tegen te gaan. Maar het gaat verder dan dat: de beweging pleit voor systeemverandering. In het handboek van XR, This is not a drill, uitgegeven door Penguin Publishers in het Verenigd Koninkrijk, leggen leden uit waar de beweging om draait. Sam Knights, een van de oprichters, stelt in zijn essay dat de problemen veel verder reiken dan klimaatopwarming alleen.’The problem is, unfortunately, not just the climate. [..] The problem is capitalism. The problem is colonialism. [..] The problem is greed, and corruption, and money, and this tired, broken system.’

In hetzelfde boek schrijft milieurecht advocaat Farhana Yamin dat de normale politiek heeft ons tekort gedaan. Wat XR en andere bewegingen – de Sunrise beweging in de VS, het spijbelen van Greta Thunberg, de BirthStrike beweging – gemeen hebben, schrijft ze, is dat ze de neoliberale economie en de ‘business as usual’-politiek geheel afwijzen. De manier waarop het tot nu toe is gegaan werkt niet – de CO2-uitstoot en ecologische destructie blijven toenemen. Dus moet het radicaal anders. Yamin pleit ervoor een nieuwe samenleving te vormen, een die gebaseerd is op liefde, rechtvaardigheid en de grenzen van de planeet.

‘Enkel en alleen zeggen dat de CO2-uitstoot omlaag moet, is symptoombestrijding,’ vult Nienke aan. ‘We leven in een cultuur waarin we telkens te veel van onszelf vragen, te veel van onze naasten vragen, en te veel van onze natuur vragen. Als we niet fundamenteel iets veranderen, zal dat blijven gebeuren. Om het klimaatprobleem echt op te lossen hebben we een regenerative culture nodig.’

Wat doe je als de mensen om je heen niks willen horen over de klimaatproblematiek?

Het doet denken aan de donuteconomie, een model van econoom Kate Raworth waarbij het sociaal fundament wordt gerealiseerd zonder de grenzen van de aarde te overschrijden. De filosofie van Extinction Rebellion richt zich echter niet alleen op de economie maar op alle aspecten van het leven. De regenerative culture wordt geïmplementeerd op meerdere lagen: zorgen voor jezelf, voor elkaar tijdens acties, voor goede onderlinge relaties, voor je gemeenschap, voor de bredere gemeenschap (de maatschappij) en de planeet.

‘Het leven vieren’

In de keuken van het antikraakpand staan vier jonge mensen wortels, uien en bleekselderij in kleine stukjes te hakken. Er wordt hier op zondag gekookt voor de rest van de week. Iedereen is welkom om een vegetarische maaltijd te komen eten.

Ondertussen gaan we verder met de rouwcirkel. Het is tijd om te praten. Over vervreemding: wat als de mensen om je heen niks willen horen over de klimaatproblematiek? Als ze doen alsof er niks aan de hand is? Over eenzaamheid: die je kan voelen bij je vrienden en familie, maar ook binnen de beweging. En over het steeds terugkerende dilemma: hoe geniet je van het leven, terwijl de kennis over de steeds erger wordende klimaatcrisis op je drukt?

In de gesprekken worden ervaringen en gevoelens gedeeld, maar oplossingen blijven uit. Daar gaat het hier niet om. ‘Om echt dingen te doorvoelen, moet er vooral ruimte zijn. Te snel naar oplossingen willen, zorgt ervoor dat je je hoofd ingaat,’ legt Sandra uit. En dat is nou juist niet de bedoeling van een rouwcirkel. Ter afsluiting wordt er nog even gedanst. ‘Even alle zwaarte loslaten, het leven vieren!’

Dan is het eten klaar. Grote kommen courgette-linzensoep en kikkererwtencurry met rijst.

Of het nu gaat om de verplichte check-in aan het begin van een vergadering, de talloze sociale activiteiten om elkaar beter te leren kennen of de periodes van rust na een grote actieweek: het maakt allemaal deel uit van de onderliggende filosofie van XR.

In bewegingen waar de focus ligt op burgerlijke ongehoorzaamheid (en de onvermijdelijke arrestaties) wordt het belang van voor elkaar zorgen weleens over het hoofd gezien. Maar wil je het systeem veranderen, dan zal je moeten beginnen bij jezelf, vinden ze bij XR. ‘Goed voor jezelf en elkaar zorgen is een voorwaarde’, zegt Sandra, ‘als je dat niet doet, lukt de rest ook niet.’

Het bericht Zo bouwt Extinction Rebellion een weerbare beweging op (en voorkomt het burn-outs) verscheen eerst op Vrij Nederland.