Een deel van het Amazone-regenwoud stoot als gevolg van ontbossing en de klimaatcrisis nu meer CO2 uit dan het kan opnemen. Dat concludeert een internationaal team van wetenschappers na jarenlange metingen vanuit de lucht boven het gebied. Het is de meest omvangrijke studie op dit gebied ooit, de bevinden zijn gepubliceerd in wetenschappelijk tijdschrift Nature.
De meeste uitstoot wordt veroorzaakt door bosbranden, waarvan een groot deel is aangestoken om land vrij te maken voor de productie van soja, onder meer bestemd voor de veeteelt. De nieuwe berekeningen betekenen een forse kentering in de klimaatcrisis, omdat planten zo’n 2 procent meer CO2 opnemen dan ze uitstoten, wat sinds 1960 ongeveer 25 procent van de fossiele brandstofuitstoot heeft gecompenseerd. Dat positieve effect verdwijnt nu, want de klimaatverandering in een stroomversnelling brengt.
Volgens de wetenschappers is daarnaast de ontdekking dat een deel van het woud nu zelfs zonder bosbranden meer CO2 uitstoot, bijzonder verontrustend. De precieze oorzaak daarvan is nog niet duidelijk, maar het is hoogstwaarschijnlijk het gevolg van de ontbossing en branden die elk jaar de aangrenzende bosgebieden kwetsbaarder maken. De bomen produceren een groot deel van de regen in het gebied, dus minder bomen betekent meer ernstige droogte en hittegolven en als gevolg weer meer boomsterfte en bosbranden en zo verder.
Veel van het hout, rundvlees en soja uit de Amazone wordt geëxporteerd vanuit Brazilië, onder andere naar de Europese Unie. Uit een rapport van het Wereldnatuurfonds bleek in april van dit jaar dat Nederlandse veeboeren opnieuw de grootste Europese vernietigers van tropisch bos zijn. Samen met Duitsland, Italië, Spanje, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, België en Polen is Nederland zelfs verantwoordelijk voor 80 procent van de ontbossing. Die ontbossing brak in de eerste helft van dit jaar maand op maand een record. De vernietiging van het regenwoud heeft een vlucht genomen onder het bewind van de extreemrechtse president Jair Bolsonaro. De Amerikaanse president Joe Biden heeft Bolsonaro opgeroepen de ontbossing volledig te stoppen. Tijdens de laatste klimaattop stelde de Braziliaanse president voor dat per 2030 te doen, maar alleen als hij daar van de VS 10 miljard dollar aan losgeld voor ontvangt.
De Braziliaanse president Jair Bolsonaro mag het dan misschien niet met de nieuwe Amerikaanse president Joe Biden eens zijn, hij blijft er wel sportief onder. Om Biden te feliciteren met het 46e presidentschap heeft hij een taart meegenomen en 46 bossen aangestoken. “Je mag een wens doen.”
Veel mensen zijn bijzonder te spreken over het gebaar, maar die lof wuift Bolsonaro snel weg. “Voor hem zijn 46 bosbranden misschien veel, maar voor mij is het niets.”
Sinds juli staat de Pantanal in Brazilië in brand. Er is een recordaantal bosbranden in het gebied geregistreerd. Veel dieren zijn verkoold, andere dieren lopen gewond en verward rond. De regering van Jair Bolsonaro beloofde hulp te leveren, maar er wordt nog gewacht op de...
In de hele wereld wordt geld ingezameld voor de bosbranden in Australië, maar het meest hartverwarmende gebaar komt van president Bolsonaro van Brazilië. Hij doneert twintigduizend hectare amazonewoud aan de getroffen gebieden.
“Je kunt geld geven, maar daar krijg je de bossen niet mee terug”, stelt de president. “Met deze gift kan het land meteen beginnen met de wederopbouw. We hebben nog even nodig om het betreffende woud te kappen, maar we verwachten het volgende week die kant op te kunnen sturen.”
“De Braziliaanse regering zorgt ervoor dat de indianen in de jungle van Brazilië uitsterven,” aldus de Sunday Times.
Deze zomer is de wereld geschokt door wat zich afspeelt in het Amazonegebied van Brazilië. Door het beleid van de Braziliaanse president Bolsonaro verdwijnt in rap tempo regenwoud om plaats te maken voor landbouwgrond en mijnbouw. Grote delen van het bos staan in brand. Inheemse bewoners die hun leefgebied proberen te beschermen worden bedreigd, verjaagd of vermoord.
Maar het citaat uit de Sunday Times is niet van dit jaar. Precies vijftig jaar geleden was de wereld ook geschokt door wat zich afspeelde in het Braziliaanse Amazonewoud. De Britse krant publiceerde toen een onderzoek en concludeerde dat de indianen daar systematisch werden uitgeroeid om plaats te maken voor commerciële belangen. De verontwaardiging leidde in Nederland tot oprichting van de WIZA, Werkgroep Indianen Zuid-Amerika, later omgevormd tot NCIV, Nederlands Centrum voor Inheemse Volken.
Is er in die vijftig jaar eigenlijk wel wat veranderd? Heeft de Nederlandse verontwaardiging en solidariteit zin gehad? Wat is de rol van de Nederlandse overheid?
Vijftig jaar geleden dachten velen dat indianen en andere oorspronkelijke volken waren uitgestorven en hooguit in een etnologisch museum te zien waren. Dat was eigenlijk vreemd, in een tijd dat juist veel volken zich losmaakten van hun Europese koloniale overheersers en zichzelf gingen besturen. Het universele recht op zelfbeschikking ging echter aan een groot deel van de volken voorbij: de inheemse volken.
Begin jaren zeventig groeide het bewustzijn dat ook indianen, Aboriginals, Maori’s en anderen, volken vormen die net zo goed rechten hebben: op land, cultuur en zelfbestuur. Vanuit Nederland kwam steun hiervoor: van de WIZA, maar bijvoorbeeld ook van de NANAI, Nederlandse Actiegroep Noord-Amerikaanse Indianen. Nederland steunde de eerste conferentie van de Verenigde Naties over discriminatie van indiaanse volken in 1977. WIZA en NANAI organiseerden vervolgens samen met anderen in 1980 het Vierde Russell Tribunaal over de Rechten van Indianen in Noord-, Midden- en Zuid-Amerika in Rotterdam. Ook toen waren er spanningen met Brazilië. De Braziliaanse regering weigerde aanvankelijk de indiaanse juryvoorzitter Mario Juruna naar Nederland te laten reizen. Juruna arriveerde pas op de laatste dag van het Tribunaal. Brazilië, de Verenigde Staten en andere landen werden veroordeeld voor grove mensenrechtenschendingen jegens indiaanse volken.
In Braziliaanse bossen waar indianen nog wonen, vinden geen bosbranden plaats
Binnen de VN ging vervolgens een werkgroep aan de slag waar inheemse vertegenwoordigers mee konden werken aan een verklaring die hun rechten zou gaan erkennen. Daarmee groeide de aandacht voor inheemse volken. In 1993 werden inheemse volken een prioriteit in het Nederlandse ontwikkelingssamenwerkingsbeleid. Ons land was daarmee voorloper in Europa. Nederland ratificeerde ook als één van de weinigen ILO Conventie 169, het enige multilaterale verdrag dat rechten van inheemse volken erkent. Na veel duwen en trekken door inheemse vertegenwoordigers – gesteund door NCIV – nam de VN uiteindelijk in 2007 de Verklaring over de Rechten van Inheemse Volken aan (UNDRIP). Hoewel daarmee een hoogtepunt werd bereikt in de strijd voor inheemse rechten, was het ook een dieptepunt voor de betrokkenheid van de Nederlandse regering. Nederland stemde nog wel voor de verklaring, maar voerde inheemse volken vervolgens af van de beleidsagenda en stopte de subsidie aan het NCIV.
Dat is een vreemde en onverstandige keuze, om verschillende redenen.
Ten eerste vanuit mensenrechtenperspectief. De VN-verklaring is van groot belang, maar zelfs na tien jaar staat de implementatie in de kinderschoenen. Op veel plaatsen in de wereld worden inheemse leiders die hun land en de natuur verdedigen met grof geweld geconfronteerd, zoals bijvoorbeeld in de VS en Canada bij de aanleg van oliepijpleidingen door hun heilige gebieden, in Brazilië bij het kappen en verbranden van regenwoud, maar ook in West-Papua en de Filipijnen. Hoe kan Nederland zich sterk maken voor SDG 16 (de duurzame ontwikkelingsdoelstelling van de VN over toegang tot rechtvaardigheid die door minister Kaag als prioriteit is gekozen) en tegelijkertijd rechten van zo’n vijfduizend gemarginaliseerde inheemse volken verspreid over de hele wereld niet belangrijk vinden?
Ten tweede kunnen wij veel leren van inheemse volken. In ons ‘westerse’ model lopen we tegen grenzen van duurzaamheid aan met de klimaatcrisis, uitputting van grondstoffen en vruchtbare gebieden, sterk afnemende biodiversiteit, en plastic soep in de oceanen. Inheemse volken zorgen voor de natuur, vanuit hun filosofie dat Moeder Aarde niet van ons is maar wij verantwoordelijk zijn haar te beheren voor toekomstige generaties. In die Braziliaanse bossen waar indianen nog wonen, vinden geen bosbranden plaats. Ruim 80% van de biodiversiteit op de aarde is te vinden in inheemse gebieden. Het recente VN-biodiversiteitsrapport concludeerde “dat alles met elkaar is verbonden”. Laat dat nu precies zijn wat inheemse volken ons al eeuwen proberen duidelijk te maken. Deze zomer erkende ook het VN-klimaatpanel de belangrijke rol van inheemse volken bij het bestrijden van de klimaatcrisis.
Steun aan inheemse volken is dus urgent, en betekent tegelijkertijd steun voor duurzaamheid en tegen klimaatverandering. Daarmee is iets cruciaals veranderd in de afgelopen vijftig jaar. Het begon vijftig jaar geleden met solidariteit; nu is het wederkerig. Wij moeten gelijkwaardige partnerschappen aangaan met inheemse volken en bereid zijn te leren van hun manier van omgaan met de aarde willen we als mensen overleven. Deze partnerschappen met inheemse volken zijn noodzakelijk voor hen en voor ons. Zo zijn een aantal maatschappelijke organisaties waaronder Greenpeace gestart met de ‘Alle ogen op de Amazone’-campagne om samen met inheemse volken het bos, haar bewoners en de rijke biodiversiteit te beschermen. Laten we hopen dat in de komende vijftig jaar de rechten van de VN-verklaring worden waargemaakt, de klimaatcrisis een halt is toegeroepen en de Braziliaanse indianen en andere inheemse volken hun leefgebieden in vrede kunnen beheren. Nederland kan en moet bijdragen door inheemse volken weer hoog op de prioriteitenlijst te zetten en bijvoorbeeld waarborging van hun rechten en bescherming van de Amazone een harde voorwaarde maken voor ratificatie van het Mercosur-handelsverdrag. Brazilië toont weer aan: maak inheemse volken prioriteit.
Leo van der Vlist, directeur NCIV, Anna Schoemakers, directeur Greenpeace Nederland, Serv Wiemers, auteur van het boek ‘Veerkracht, Indianen van nu over de wereld van morgen’
