Niet alleen ons ecologische klimaat gaat naar de gallemiezen, ook het sociale klimaat, schrijft socioloog Mieke van Stigt.
Ik heb nog zo’n ouderwetse echte tuin met bomen, bloemen en een grasveldje. En met een insectenhotel, maar dat staat leeg. In mijn tuin is het angstwekkend stil. De rozen en vlinderstruiken staan roerloos te wachten op bijen, maar ik zie op een hele dag slechts een enkele hommel. Het aantal insecten neemt al jaren dramatisch af, maar het gaat nu echt hard.
Ook op andere gebieden is er reden tot grote zorg. De bosbranden zijn vroeger en heftiger dan ooit en droogte is in ons wisselvallige kikkerlandje een chronisch probleem geworden. En ik durf niet eens te kijken naar hoe warm het op de poolkappen is, waar het ijs in een hoger tempo smelt dan iemand zich ooit kon voorstellen. Of naar oceaantemperaturen die angstaanjagende records breken.
In de landen rond de Middellandse Zee gelden alarmfases voor extreme hitte, terwijl niet alleen juni de warmste juni ooit gemeten was, maar dit voor juli ook dreigde te gelden. Op Rhodos vluchtten vakantiegangers in de smorende hitte voor bosbranden die ook hun hotels overnamen.
De tuinman en de dood
Natuurlijk besef ik dat ik het nog relatief goed heb, en dat de rijke landen de grootste ellende aan mensen in verre landen overlaten. De overstromingen zijn niet hier, nog niet. De bosbranden zijn niet hier, nog niet.
Moeten we emigreren om de stijgende zeespiegel te slim af te zijn?
Ik heb het goed, behalve dus die slapeloze nachten waarin ik niet weet welk onheil ons zal treffen en wanneer. Moet ik vluchten? En hoe krijg ik mijn familie mee? Moeten we emigreren om de stijgende zeespiegel te slim af te zijn? En waarheen dan? Wellicht vallen we elders ten prooi aan bosbranden en extreme droogte, of juist aan overstromingen en aardverschuivingen.
Het is net als het verhaal van de tuinman die vluchtte voor de dood, die hem `s avonds in Ispahan alsnog stond op te wachten.
Vluchten of vechten?
Tegenwoordig kun je voor klimaatpaniek terecht bij een klimaatpsycholoog, om te leren met je angsten en emoties om te gaan. Dat lijkt me geen overbodige luxe, maar tegelijk geef ik het die psycholoog te doen.
Het zijn bepaald geen onterechte angsten, waar zovelen aan lijden. Het gaat objectief zeer slecht met natuur en klimaat en het lijkt me niet meer dan logisch om daar bang voor te zijn. Misschien is die psycholoog ook wel bang.
Reacties op Carice van Houten varieerden van honend naar puur agressief
Ook actrice Carice van Houten bezocht een klimaatpsycholoog, zo vertelde zij in NRC. Daarnaast werd ze activist. Door een lezing, georganiseerd door de klimaatprotestbeweging Extinction Rebellion, besefte ze dat ze niet kon vertrouwen op machthebbers die het wel zouden aanpakken: ‘We worden helemáál niet beschermd, het gaat gewoon maar door, over winst en over macht.’
Ze maakt zich zorgen om de toekomst van haar zoontje en wil haar bekendheid inzetten om aandacht voor het klimaat af te dwingen. Zo sprak ze voor de aandeelhoudersvergadering van de Rabobank en nam ze deel aan het klimaatprotest op de snelweg A12 op 27 mei 2033, waarbij ze ook gearresteerd werd.
Hoongelach en gek verklaard
Reacties varieerden van honend naar puur agressief. SBS maakte haar openlijk belachelijk. Volgens de commentaren vindt Carice van Houten haar eigen kind belangrijker dan kinderen in arme landen, wil ze vooral aandacht en gaat ze zelf ook met het vliegtuig, zoals tv-presentatrice Catherine Keyl haar smalend verweet.
Ook elders werd ze helemaal gek verklaard. Een kleine selectie van Twitter: ‘Veel dommer vind je ze niet zoals elke linkse kut, alles voor aandacht’ en ‘Ze Haden (sic!) die hoer maanden in de cel moeten opsluiten’. Ongehoord Nieuws-presentatrice Raisa Blommestijn voegde hieraan toe: ‘Het nieuwste beroep: de klimaatpsycholoog, waar mensen met een ziekelijke angst voor klimaatverandering terecht kunnen. Dit land is verworden tot een open inrichting.’
Even voor de goede orde: klimaatverandering staat niet ter discussie. Wetenschappers waarschuwen hier al decennia voor en de consensus erover is alleen maar toegenomen. Rapporten van de WHO en de Verenigde Naties doen een steeds dringender beroep op overheden om tot maatregelen over te gaan, de situatie is urgenter dan ooit.
In dit licht bezien lijkt het mij heel logisch om, zoals Carice, te worstelen met de vraag hoe je dit je kind moet vertellen. Oók als je beseft dat anderen nog slechter af zijn. De vraag of zij zelf wel eens het vliegtuig pakt, is hierin geen argument. Er is altijd wel iets waardoor een onwelgevallige mening als hypocriet weggezet kan worden, maar daarmee koelt de aarde echt niet ineens af.
Dit soort drogredenen kun je op Twitter nog wel verwachten, maar zelfs het Openbaar Ministerie bezondigde zich eraan, toen acteur Sieger Sloot, tevens Extinction Rebellion-arrestant, verweten werd dat hij net terugkwam van een skivakantie.
Falende overheid
Uit de reacties blijkt dat velen maar slecht kunnen omgaan met de gedachte dat het klimaat naar de knoppen gaat en de overheden te weinig doen. Velen worden kwaad of schieten in de ontkenning. Ze reduceren het probleem tot ‘klimaatgekkies’ (dixit Geert Wilders) of vestigen hun hoop op de volgende generatie en hun technologie, zoals onlangs nog Marcel Canoy in zijn column.
Alsof er niet nú iets moet gebeuren. Alsof er niet allang iets hád moeten gebeuren. Alsof we het niet aan onze kinderen verplicht zijn er alles aan te doen om de aarde en het klimaat gezond te houden.
Wat we echt nodig hebben zijn leiderschap, rentmeesterschap en keiharde maatregelen
Het ongemak zit er natuurlijk in dat we relatief machteloos zijn. Degenen die wel de macht hebben om iets te doen, zijn niet toevallig ook degenen die belang hebben bij het instandhouden van de status quo en het professioneel vertragen van beleid dat ons zou moeten redden. Luister hiervoor ook naar de toespraak die ondernemer Ronald van Marlen vorig jaar hield bij een vergadering van de Rabobank. Misschien zijn juist de ontkenners, de haters en de wegkijkers meer gebaat bij een bezoek aan de klimaatpsycholoog.
Nóg een klimaatprobleem
Want we hebben eigenlijk twee klimaatproblemen. Niet alleen ons ecologische klimaat gaat in rap tempo naar de gallemiezen, ons sociale klimaat doet dat ook. Het gebrek aan leiderschap en verantwoordelijkheidsbesef hebben geleid tot de giftigheid van zowel onze lucht als van de sfeer tussen mensen. In tijden van onzekerheid en stuurloosheid zoeken we naar houvast en zondebokken. Degenen die ons confronteren met de waarheid worden het hardst aangevallen.
Polarisatie
Vaak wordt dit polarisatie genoemd, alsof beide kanten ‘even fout’ zijn. Maar kijk naar Exctinction Rebellion, dat vreedzaam demonstreert in het belang van aarde en mensheid. En kijk dan naar de boerenprotesten, die met vlaggen en tractoren strijden voor hun recht op vervuiling. Terwijl de rebellen van hun bed gelicht of met een waterkanon begroet worden, is de sfeer bij de boerenprotesten er vooral op gericht om het gemoedelijk te houden.
De ene groep wordt gezien als extremisten die je hard moet aanpakken, de andere als onze nationale trots die op begrip en sympathie kan rekenen. We moeten onder ogen zien dat de politiek met name de belangen van de grote vervuilers beschermt.
Klimaatpsycholoog gaat ons niet redden
Pas als het te laat is, blijkt dat je geld niet kunt eten, dat uiteindelijk ook de meest geprivilegieerde plek op aarde aangetast zal worden en dat er geen planeet B is. Onze Nationale Kapitein heeft inmiddels het schip verlaten (nadat hij zelf een gat in de bodem sloeg), met als direct gevolg dat keiharde maatregelen op korte termijn zullen uitblijven.
Ik kan naar een klimaatpsycholoog gaan, maar wat we echt nodig hebben zijn leiderschap, rentmeesterschap en keiharde maatregelen. Aan het begin van de coronacrisis hebben we gezien dat grote ingrepen echt mogelijk zijn. De urgentie is er, nu nog de daadkracht. Het is de hoogste tijd.
Mieke van Stigt is socioloog en pedagoog.
https://www.socialevraagstukken.nl/column/wie-moeten-er-naar-de-klimaatpsycholoog/
