In het Westen zullen niet veel mensen een ramp of crisis als een straf van God zien, zoals de bijbelse profeet Amos dat wel deed. Toch kan ook nu nog een crisis aanleiding zijn tot zelfbezinning, aldus René Grotenhuis. Al is het nog te vroeg om te duiden welke spiegel de coronacrisis ons voorhoudt.
Door René Grotenhuis
De aardbeving van Lissabon in 1755 is een belangrijk moment in de geschiedenis van het denken over God. Deze enorme ramp (de aardbeving werd gevolgd door een tsunami en door een enorme brand in de stad) leidde tot nieuwe vragen over Gods ingrijpen in de wereld. Het is de tijd van de verlichting en nieuwe denkers stellen nieuwe vragen bij vanzelfsprekende interpretaties van gebeurtenissen.
Voor die nieuwe denkers volstaat de gedachte niet meer dat de natuurramp een straf van God is. Ze kunnen niet inzien dat de bevolking van Lissabon dusdanige gedragingen op haar geweten heeft om deze alles vernietigende ramp te verklaren. In de theologie wordt sindsdien het onderscheid gemaakt tussen het malum naturale (het kwaad dat in de natuur zit) en het malum morale (het morele kwaad dat in de mens zit)
Sindsdien is het teruggrijpen op God als verklaring van natuurverschijnselen nog slechts sporadisch en bij bepaalde groepen christenen te vinden. Ik vermoed ook dat weinig mensen het uitbreken van het coronavirus zullen zien als een goddelijk ingrijpen in onze wereld. Het coronavirus behoort tot het malum naturale.
Amos
Voor wie het leven altijd bestaat uit oorzaak en gevolg is het coronavirus een kwestie van ‘bad luck’ omdat ergens in China het virus de kans zag via mutaties zich aan te passen aan het menselijk organisme om daar zijn werk voort te zetten.
Ik houd mij dezer dagen bezig met de profeet Amos vanwege een serie avonden over de profeten die we organiseren. Amos zit nog helemaal in het schema van ellende die door God veroorzaakt is om Israël en Juda te straffen voor hun wandaden: God grijpt in om zijn toorn uit te storten over zijn uitverkoren volk dat er niets van terecht breng en zich tegoed doet aan afgodendienst en onrecht. Voor Amos is dat aanleiding om het volk op te roepen tot bezinning en tot inkeer. Het volk moet om in de spiegel kijken naar zijn eigen leven en gedrag.
Goede crisis
Amos kende de boodschap: een goede crisis moet je niet verspillen. Ook als je de oorzaak en gevolg redenering van Gods ingrijpen in de geschiedenis niet meer mee kunt maken, dan blijft staan dat het zonde is een goede crisis te verspillen door er niet uit te leren en door niet in de spiegel te kijken en jezelf de vraag te stellen of je op de goede weg bent, of het spoor dat je volgt nog wel het juiste is. Het gaat in Gods geschiedenis niet alleen over oorzaak en gevolg, maar ook over betekenis.
Ik geloof dat we in onze tijd daar niet zo goed in zijn. De financiële crisis van 2008 heeft ondanks alles wat er daarna over gezegd is, niet tot verandering geleid. Deskundigen constateren nog steeds dat er opnieuw grote financiële zeepbellen zijn die zomaar doorgeprikt kunnen worden. Het is nog maar de vraag of de grote, onbeheersbare bosbranden in Australië en Californië leiden tot werkelijke verandering. Vaker lijkt het alsof iedereen na de crisis opgelucht adem haalt dat het voorbij is en met wat technische aanpassingen (betere rampenbestrijding en preventie) overgaat tot de orde van de dag.
Kans
Ik weet niet welke spiegel deze corona crisis ons voorhoudt en wat we ervan kunnen leren. We staan nog maar nauwelijks aan het begin. Ik weet wel dat ook deze een kans is om net als Amos stil te staan bij de betekenis van wat we meemaken voor onszelf en voor ons als gemeenschap