Verkiezingspodcast: “Verduurzamen van huizen moet veel eenvoudiger worden zonder gekke regels” (Oog TV)

Het verduurzamen van huizen moet snel worden aangepakt, waarbij de oplossing ligt in het eenvoudiger maken. GroenLinks-PvdA en BBB vinden beide dat de regelgeving nu nodeloos ingewikkeld is.

In de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen op 22 november presenteert OOG Tv verschillende podcastafleveringen waarin Groningse kandidaat-Kamerleden met elkaar in debat gaan. Bij elke uitzending staat er één thema centraal. In de derde aflevering gaat het over klimaat. Moet er in Groningen een kerncentrale komen? Moeten er meer windmolens en zonneparken komen? En waar plaatsen we die dan? In deze uitzending zijn Herma Hemmen, de nummer 17 van de BBB, en Julian Bushoff, de nummer 8, van GroenLinks-PvdA te gast. Meer informatie over de verkiezingen vind je ook op onze Groningen Kiest-website.

Beluister hier de podcast:

In deze podcast-serie werd bij eerdere afleveringen gesproken over:

Klimaatakkoord

Zware regenbuien zorgen steeds vaker voor problemen. Foto: Rick ten Cate – tencatefotografie.nl

Julian Bushoff (Groenlinks-PvdA): “Klimaatveranderingen zorgen steeds vaker voor problemen”
In het klimaatakkoord is afgesproken dat we 50 procent minder CO2 uitstoot gerealiseerd moeten hebben in 2030. In 2050 moet die uitstoot met 95 procent zijn teruggebracht. Bushoff: “Als we kijken naar het klimaat, dan gaat het daar niet goed mee. In onze directe leefomgeving zien we de gevolgen. Steeds vaker zorgen klimaatveranderingen voor grote problemen. Extremer weer bijvoorbeeld, maar ook enorme droogte en bosbranden. De noodzaak om dit aan te pakken is groot, maar tegelijkertijd zien we dat er nog te weinig stappen worden gezet. Na deze verkiezingen zullen we echt meer meters moeten gaan maken. Belangrijk daarbij is dat we dat op een rechtvaardige manier gaan doen, zodat ook mensen met een kleine portemonnee hier van gaan profiteren. Daarom moeten we als de wiedeweerga huizen gaan verduurzamen. Dat is goed voor het klimaat, maar ook goed voor de portemonnee van de mensen zelf.”

Herma Hemmen (BBB): “We moeten realistischer kijken naar de uitvoerbaarheid”
De BBB denkt dat de doelen van het klimaatakkoord niet haalbaar zijn. “Als partij zullen we er alles aan doen om deze doelstellingen te halen. Maar het is wel belangrijk om realistisch te kijken naar de uitvoerbaarheid van de maatregelen, en naar de draagbaarheid. Kunnen we bepaalde maatregelen wel vragen aan de inwoners? Neem de hybride warmtepomp. Vanaf 2026 wordt het verplicht om zo’n pomp aan te schaffen. Maar voor veel huishoudens is zoiets helemaal niet betaalbaar. Daarom zeggen wij: kijk wat kan, wat is haalbaar?”

“Er wordt de laatste jaren vooral naar boeren gekeken”
Bij de partij van Hemmen is het motto dat wie rood staat niet groen kan doen. Terwijl ondertussen niet ontkent kan worden dat de klimaatklok de 12.00 uur gepasseerd is. “Op het gebied van CO2-doelen is er al best iets bereikt. Maar inderdaad, het gaat niet goed met het klimaat. Er zal een bijdrage geleverd moeten worden. Door boeren, door burgers, door bedrijven en door vliegmaatschappijen. Mijn partij is ontstaan doordat er de afgelopen jaren een beeld is geschapen waarbij we vooral naar de boeren kijken. Feit is dat het overgrote deel van het beleid bij boeren wordt gelegd. Daar moet de oplossing vandaan komen. En dat is niet terecht. Aan de CO2-resultaten die bereikt zijn, daar hebben boeren aan grote bijdrage aan geleverd. De landbouw en veeteelt telt voor 16 procent mee in de totale uitstoot. We moeten ook wat gaan verwachten van de industrie en de vervoersector. Het moet realistischer, het moet eerlijker.”

Julian Bushoff (GroenLinks-PvdA): “Grote vervuilers moeten de grootste bijdrage leveren”
Bushoff is het daar wel mee eens: “De constatering is dat we een groot probleem hebben. En om dat op te lossen zal iedereen een bijdrage moeten doen. Het vraagt wat van boeren, maar het vraagt ook wat van de industrie. En eens: de industrie is te vaak, en te lang, ongemoeid gelaten. En ik snap ook dat onrechtvaardigheidsgevoel dat ontstaan is. Boeren en mensen met een kleine beurs moeten iets doen, terwijl de grote vervuiler ongemoeid wordt gelaten. Wij vinden dat het klimaatbeleid rechtvaardiger moet. Grote vervuilvers moeten ook de grootste bijdrage leveren. Ook vliegtuigmaatschappijen. Mensen die meerdere keren per jaar vliegen, of privéjets tot hun beschikking hebben, die betalen nu bijna geen belasting. Op dat vlak moeten we aan knoppen gaan draaien. En nee, ik heb het niet over iemand die eens in de vijf jaar op vliegvakantie gaat. Wat ik betoog is dat het vooral eerlijker moet.”

Herma Hemmen (BBB): “Het klimaatprobleem gaat over grenzen heen”
Hemmen wil het nog wat scherper hebben. “Waar ik niet blij van word is de spagaat. Bedrijven, die grote vervuilers zijn, bieden tegelijkertijd ook veel werkgelegenheid. Ze maken producten die we allemaal nodig hebben. We kunnen strenger beleid voeren, maar het risico is dat zulke bedrijven dan naar het buitenland gaan, waar minder strenge regels zijn. Dit onderwerp, het klimaatprobleem, dat gaat over grenzen heen. Wij zijn voor een sterke maakindustrie. Waarbij we vooral de innovatie, op het gebied van klimaat, willen stimuleren. We willen bedrijven niet wegjagen.”

Tekst gaat verder onder het kader:

Wie is Julian Bushoff?
Julian Bushoff werd geboren in Groningen in 1997. Hij werkte als biologische groenteverkoper op de markt en als arbeidscoach voor Vluchtelingenwerk Noord Nederland. Hij studeerde Economie en Internationale Betrekkingen aan de Rijksuniversiteit Groningen. In 2018 kwam hij in de gemeenteraad terecht, waarbij hij vanaf 2019 fractievoorzitter was. Vorig jaar riep Den Haag. Met het vertrek van Khadija Ariben kwam er een stoel vrij, die door Bushoff in werd genomen.

Julian Bushoff reageert op een vraag van presentator Maarten Siepel. Foto: Lianne Darmeveil

Julian Bushoff (GroenLinks-PvdA): “Tegen bedrijven als Chemours moet je hard op treden”
De GroenLinks-PvdA wil ook geen bedrijven wegjagen: “Maar er is wel een klein verschil. Neem nu een bedrijf als Chemours. Mensen die in de omgeving van dit bedrijf wonen zijn ziek geworden. Tegen zulke bedrijven moet je hard gaan optreden. Je moet zeggen: of je gaat nu iets doen, of de deur gaat dicht. Het is onacceptabel dat mensen in de omgeving ziek worden.” Hemmen: “Daar zijn we het mee eens. Het is schandalig dat mensen ziek worden van uitstoot. Maar we vinden ook dat toezichthouders daar veel beter op hadden moeten toezien. Het heeft plaatsgevonden onder onze ogen. Hoe zorg je dat de uitstoot van een bedrijf schoner wordt?”

“Politiek moet dwingender zijn”
Nederland is het land van regeltjes. Toezicht is er op allerlei manieren, in de vorm van controles en vergunningen. Dat Chemours zoiets kan veroorzaken, zou eigenlijk onmogelijk moeten zijn. Bushoff: “Er is te lang weggekeken. Een bedrijf heeft een vergunning. Maar ook dat is politiek, en politiek leiderschap tonen. Je zult harde regels op moeten stellen waar bedrijven zich aan moeten houden, en er geen mogelijkheid is waar men zich aan kan onttrekken. Neem de NAM, Shell en Exxon. Zij hebben zich lang onttrokken aan de morele verplichting in de richting van Groningen met betrekking tot de gaswinning. De politiek zal veel harder moeten zijn. Je moet zeggen: wat jullie doen kan niet, en je gaat nu bijdragen aan de ontwikkeling van Groningen. En ben je niet bereid, dan ga je dwingen.”

Herma Hemmen (BBB): “We willen een overheid die er is voor de inwoners”
Het begrip ‘regeldruk’ laat het vuur bij de BBB ontbranden. “Bij grote bedrijven zie je dat het toezicht niet op orde is. Maar ondertussen is de regeldruk voor inwoners wel enorm toegenomen. En dat is een belangrijk speerpunt in ons verkiezingsprogramma. De afgelopen jaren is er een overheid gecreëerd die uitgaat van wantrouwen in plaats van vertrouwen in de richting van de inwoners. Wij willen dat omdraaien. Wij willen een overheid die er is voor de inwoners. Aan deze kant van het spectrum moeten regels geschrapt worden. Aan de andere kant van dat spectrum moeten we er voor zorgen dat de regels voor bedrijven goed op orde zijn. Daar moeten we op controleren. Op die manier zal ook veel sneller duidelijk worden wanneer er negatieve effecten op een omgeving afstralen, waardoor je veel sneller en gerichter in kunt grijpen.”

Landbouw

Hebben boeren in Nederland bestaansrecht? Foto: Sebastiaan Scheffer

Julian Bushoff (GroenLinks-PvdA): “Boeren moeten een groter aandeel krijgen in landschapsbeheer”
Het werd al even genoemd. De boeren. Hoeveel perspectief heeft de landbouw? Bushoff: “Die hebben heel veel perspectief. Er zijn ook heel veel boeren die graag op een andere manier willen boeren, die juist goed is voor het klimaat. Daar zullen ook naar toe moeten. Maar het gaat wel gepaard met vragen. Want als je anders gaat boeren, kun je dan wel een goede boterham verdienen? Die zorgen zijn er. Wij als politiek moeten zeggen, ja, het kan anders en het moet anders. Het is nodig voor het klimaat. En om die boterham te kunnen verdienen, moeten boeren een veel groter aandeel krijgen in landschapsbeheer, waar fatsoenlijke vergoedingen voor gegeven worden. Dat is de toekomst: natuur-inclusief boeren.”

Herma Hemmen (BBB): “Beeld dat geschetst wordt over boerenbedrijven is niet een eerlijk beeld”
De BBB hangt daar een andere definitie aan: “Natuur-inclusief boeren is de weg. Maar de laatste jaren zijn er onmogelijke regels gecreëerd. Boeren zijn enorm geschaad in hun bedrijfsvoering. Er is veel innovatie en creativiteit aan de sector gevraagd. Ik zou ook willen adviseren om de documentaire ‘boeren op het platteland’ te bekijken. Wat heeft dit gedaan met het toekomstperspectief en de bestaanszekerheid van boeren? En GroenLinks-PvdA kan nu zeggen dat de natuur beheerd moet worden, maar dat doen boeren al eeuwen. Daar zijn we ook goed in. Het beeld dat nu geschetst wordt over boerenbedrijven is niet een eerlijk beeld. Dat eerlijke beeld moet terug. We moeten naar uitvoerbare regels, we moeten goed in gesprek, en op basis van feiten moet er beleid worden gemaakt.”

“Er is een beleid bedacht op basis van cijfers en modellen die niet kloppen”
Bushoff: “Het is een antwoord waar je het niet oneens mee kunt zijn. Maar wat wil de BBB nu concreet anders waarmee het klimaatprobleem echt wordt opgelost?” Hemmen: “De stikstofwet moet van tafel.” Bushoff: “Dat gaat het klimaat niet helpen.” Hemmen: “De afgelopen periode ging het over het uitkopen van piekbelasters in de buurt van natuurgebieden. Maar we zien dat de stikstof van deze bedrijven helemaal niet die gebieden neerdaalt. Er is een beleid bedacht op basis van modellen en cijfers die niet kloppen. We zeggen niet dat we niets moeten doen. Maar de landbouwsector heeft de afgelopen jaar de meeste innovatie getoond op het gebied van verduurzaming. Daar gaan we mee door. Maar om bij stikstof alleen te kijken naar de landbouw, dat is niet eerlijk. Je moet ook kijken naar de industrie, naar de vliegmaatschappijen. Met elkaar moet je een plan maken. Niet alleen kijken naar modellen, maar juist ook door met al deze mensen in gesprek te gaan.”

Kernergie

Is het een goed idee om kerncentrales in Groningen te bouwen als oplossing voor het energievraagstuk? Foto: Daniel West from FreeImages

Julian Bushoff (GroenLinks-PvdA): “Een kerncentrale lijkt mij niet handig”
In de energietransitie kan er voor gekozen worden om kerncentrales te bouwen. Op dat vlak staan de partijen lijnrecht tegenover elkaar. Bushoff: “Het lijkt mij niet handig om een kerncentrale in Groningen, of in de Eemshaven, te bouwen. Mensen zitten daar niet op te wachten. Als je nu gaat bouwen is zo’n centrale pas over vijftien of twintig jaar klaar.” Hemmen: “Dat is niet waar.” Bushoff: “Het kost veel geld, waarbij we juist in die tussenliggende jaren veel stappen kunnen zetten.”

Herma Hemmen (BBB): “Wij willen geen extra windmolens op zee”
Uit onderzoek blijkt dat kerncentrales, die in het afgelopen decennium gebouwd zijn, allemaal vertraging hebben opgelopen, waarbij het gemiddeld zeventien jaar duurt voor ze in bedrijf kunnen. Hemmen: “Dat van die vertraging klopt. Maar dat zie je ook bij windmolenparken. Daar kun je dezelfde sticker op plakken. Als je een middelgrote kerncentrale bouwt, dan duurt het zes tot acht jaar, voor het klaar. En dan kun je ‘nee’ schudden, maar zo kan het. Mijn partij vindt het belangrijk dat we kijken naar de complete mix. Dat we kernenergie toevoegen aan de volledige energiemix. Wij willen geen windmolens bijbouwen op de Noordzee. Er wordt daar al genoeg gebouwd, waarbij onbekend is wat dit doet met de biodiversiteit in de zee. We vinden het belangrijk dat de visserij de ruimte houdt. Deze discussie gaat over ruimte. Hoe gaan we met onze beperkte ruimte om? Daarom zeggen wij: niet méér zonne- en windmolenparken.”

Julian Bushoff (GroenLinks-PvdA): “Kerncentrale is voor de korte en lange termijn geen oplossing”
Bushoff: “Je kunt inderdaad in kortere tijd een kerncentrale operationeel maken, maar de praktijk wijst anders uit. Elk project, op dit gebied, kampt met veel vertraging. Als we nu gaan bouwen, dan zou dit betekenen dat we op zijn vroegst in 2040 een kerncentrale hebben. Het duurt te lang, en het is ook de enige energiebron die de komende jaren duurder zal worden. Terwijl wind en zon juist goedkoper worden. Dit is gewoon een slechte oplossing. Zowel voor de korte als de lange termijn, en ook in financieel opzicht, los je niks op.”

Tekst gaat verder onder het kader:

Wie is Herma Hemmen?
Hemmen groeide op in Ter Apel. Ze is werkzaam als adviseur in het Sociaal Domein. In haar vrije tijd maakt ze graag ruimte vrij voor haar twee honden, de tuin en de politiek. Hemmen zat sinds 2014 voor het CDA in de gemeenteraad van Westerwolde. Vorig jaar splitste ze zich, uit onvrede, af van deze partij, maar behield wel haar gemeentezetel. Eerder dit jaar werd bekend dat ze zich aangesloten had bij de BBB, en voor deze partij ook op de kandidatenlijst voor de Tweede Kamer staat.

Herma Hemmen aan het woord tijdens de opnames voor de podcast. Foto: Lianne Darmeveil

Herma Hemmen (BBB): “Wind en zon zijn geen stabiele energiestromen”
De manier hoe er wordt gekeken naar boeren, en het energievraagstuk, lijken de grootste verschillen te zijn tussen de BBB en GroenLinks-PvdA. Hemmen: “Wij vinden dat je goed moet investeren in een goede mix. En daar komt bij. Wind en zon zijn geen stabiele energiestromen. Je bent afhankelijk van de hoeveelheid wind en zon. Daar zul je rekening mee moeten houden.”

Julian Bushoff (GroenLinks-PvdA): “In Groningen zijn mooie stappen gezet op gebied van waterstof”
Bushoff: “Het is belangrijk om te realiseren dat elektriciteit maar een deel van de opgave is. De grootste uitdaging ligt ook niet op dit vlak. Je kunt ook inzetten op waterstof. Hier in Groningen zijn mooie stappen gezet, waarbij vrijwel alle bussen inmiddels op waterstof rijden. Dat is een duurzame oplossing. Kerncentrales zijn niet de oplossing. Wat moet je met al dat kernafval?” Hemmen: “Als je het energievraagstuk volledig bij een kerncentrale ligt, dan is de hoeveelheid energie, die jij als persoon gedurende je hele leven gebruikt, niet groter dan een appel. Daarnaast is het steeds beter op te slaan, en gaat de schadelijkheid op den duur naar beneden.”

Herma Hemmen (BBB): “Wij willen een energiemix waarbij we niets uitsluiten”
Voor GroenLinks-PvdA is dat het moment om duidelijkheid proberen te krijgen: “Het duizelt mij een beetje. De BBB zegt dat het wat wil doen aan de klimaatopgaven. Vervolgens zegt u dat stikstof van tafel moet, waarbij we het bij het oude laten. Bij duurzame energie wilt u niet meer windmolen, maar richt u zich op kernenergie. Wat gaat de BBB doen om de aarde leefbaar te houden?” Hemmen: “Wij willen vasthouden aan de klimaatdoelen. We zetten in op de mix. Dit kan een kerncentrale zijn, maar ook zeker de waterstofontwikkeling. Wij vinden het belangrijk dat die technologie zich kan blijven ontwikkelen. Maar het is goed om ons te realiseren dat het niet slim is om fossiele brandstoffen af te gaan bouwen als er nog geen alternatieven zijn. En in de kantlijn: het moet ook betaalbaar zijn.”

Wind- en zonne-energie

Zonneparken zijn de afgelopen jaren op diverse plekken in onze gemeente verrezen. Moeten we daar mee doorgaan? Foto: Joris van Tweel

Julian Bushoff (GroenLinks-PvdA): “Daken van huizen en gebouwen kunnen nog veel meer benut worden voor zonnepanelen”
De afgelopen jaren zijn windmolens als paddenstoelen uit de grond geschoten. Ook zonneparken zagen op diverse plekken het licht. Dit leidt steeds vaker tot onvrede. Bushoff: “Wij denken dat nog heel veel daken gebruikt kunnen worden voor zonne-energie. Dus wij zeggen: zet in op de daken van huizen en gebouwen, bedrijventerreinen en transferia. Eventueel kun je ook op het land zonneparken bouwen. Maar dan is het belangrijk dat de omgeving daar wel in mee doet.”

Herma Hemmen (BBB): “De ruimte die GroenLinks-PvdA ziet, die is er niet”
Hemmen: “Welk land had u in gedachten?” Bushoff: “Er zijn plekken aangewezen waar dit mogelijk is.” Hemmen: “Er is geen ruimte over. In deze discussie hebben we het nog niet over water gehad. Maar de waterproblemen die ontstaan, veroorzaakt door overvloedige regenval, daarbij wordt het belangrijk dat we water kunnen opslaan. Dat we de garantie kunnen geven dat drinkwater gezond is. Ondertussen moeten er meer woningen komen. De ruimte, die u voor ogen heeft, is er niet. Daarom zeggen wij: geen windmolens meer op het land. Zonnepanelen kunnen prima op daken. Dat zijn we helemaal met u eens. Ook het versnellen van het isoleren van woningen is een opgave. Immers. Alle energie die je niet gebruikt, hoef je ook niet op te wekken.”

Julian Bushoff (GroenLinks-PvdA): “Huizen sneller isoleren”
Bushoff: “We verschillen wat van mening als het gaat om wind en zon. Maar qua energiebesparing kunnen we elkaar de hand schudden. Als het gaat om isoleren komen we ook met een voorstel om particuliere verhuurders te dwingen om te gaan isoleren. Huurders van verhuurders die niet willen isoleren, moeten een tochtkorting krijgen. Bent u ook voor deze korting?” Hemmen: “Dat weet ik niet. Wat belangrijk is, is dat het verduurzamen eenvoudig geregeld moet kunnen worden. Het is nu heel ingewikkeld met allerlei regels en subsidiepotjes. Mensen komen er niet uit. Een drempel is ook de voorfinanciering. Mensen kunnen het gewoon niet betalen. Dat moet anders.” Bushoff: “Daar zijn wij het mee eens.”

https://www.oogtv.nl/2023/11/verkiezingspodcast-verduurzamen-van-huizen-moet-veel-eenvoudiger-worden-zonder-gekke-regels/?utm_source=rss&utm_medium=rss&utm_campaign=verkiezingspodcast-verduurzamen-van-huizen-moet-veel-eenvoudiger-worden-zonder-gekke-regels

Feynman en/of Feiten – Stikstofslot definitief (GeenStijl)

Alsof je een glas water op een bosbrand gooit...

https://image.gscdn.nl/image/4952a7ac5d_plaatje2.jpg?h=True&w=880&s=518b468835780e69c0eb42f283792d6a

https://image.gscdn.nl/image/f8e7d2aaef_Nitrogen_dioxide_over_Europe_pillars.jpg?h=True&w=880&s=6a0b61547cde0c844029860b7311c2be

Onze natuur blijkt volgens de VN nog gevoeliger voor stikstof. De kritische depositiewaarden moeten nog verder omlaag. Vorig jaar legde het Planbureau voor de Leefomgeving al een vernietigend rapport neer dat zelf het uitkopen van ALLE boeren in 95% van Nederland niet zal leiden tot een oplossing van de stikstofcrisis. (PDF p4) Die beschouwing mag opnieuw, en zal dus nog slechter uitvallen.

Alleen rond Breskens, Hoogkarspel, Franeker, Delfzijl en Ravenstein zou wat ruimte ontstaan om nieuwe steden te bouwen voor een miljoen woningen. De rest van Nederland houdt zelfs na het uitkopen van alle boeren en het behalen van alle doelen uit het klimaatakkoord in alle andere sectoren haar fatale bouwstop. De uitzichtloosheid van deze impasse is nog nergens doorgedrongen.

Tegen die achtergrond is het uitkopen van 500 boeren nogal beperkt. Alsof je een glas water op een bosbrand gooit. Alleen kost dat glas water tientallen miljarden euro's en verdampt gelijk. Het maakt niet meer uit of je dit financieel of vanuit milieubelang bekijkt, het slaat nergens meer op. Het milieueffect is verwaarloosbaar op het geheel, de kennis- en kapitaalvernietiging is extreem.

https://image.gscdn.nl/image/840a0f8d38_plaatje2.jpg?h=True&w=880&s=fecc515bd3977728c9a3eef1a21e2e6c

Die berekeningen zijn behoorlijk incompleet. Van industrie wordt maar een klein deel van de uitstoot meegenomen, meer dan driekwart van stikstofoxiden slaat pas na de afkapgrens van 25 kilometer neer. Alle verkeersvluchten boven de 914 meter hoogte worden niet meegenomen. Daarvoor is geen wetenschappelijke basis, want die uitstoot vormt salpeterzuur en komt met regen naar beneden.

Dit is dus weer een stukje struisvogelpolitiek, waarbij er een peperduur ad-hoc beleid wordt gevoerd, waar iedereen van kan natellen dat het niet toereikend zal zijn. Het is wachten op een activistische Raad van State die besluit zulke fictieve afkapgrenzen weer eens te schrappen en we kunnen terug naar de tekentafel. Zonder stabiele regelgeving krijg je geen investeringen in de klimaattransitie.

Hier profileren politici zich dat ze “moeilijke” besluiten durven nemen en de geldkraan wagenwijd openzetten om zieltjes te winnen, maar wie het narekent, ziet de schatkist leegbloeden terwijl de natuur niet zal herstellen. De tijd dat we kunnen denken aan inspanningsverplichtingen is echt voorbij, we hebben keiharde resultaten nodig op een manier die op de lange termijn geld oplevert.

Politici delen liever geld uit aan armoedige kiezers om bijvoorbeeld hun energierekening te betalen. Dat is een indirecte fossiele subsidie, waarom hebben huurwoningen nog geen muurisolatie of dubbelglas!? Dat had de samenleving inmiddels terugverdiend. Waarom is dit klimaat- en armoedebeleid niet gelukt in de jaren zonder verkiezingscampagne? Was het controversieel?

Fossiele subsidies afbouwen klinkt leuk, het zal vooral geld kosten. Zware industrie wordt een fiscale vluchteling en zal elders herbouwen. Ondertussen stijgt de vraag naar hun producten tot in het onmogelijke, dezelfde industrie is nodig in de klimaattransitie om woningen voor anderhalve ton te verbouwen, het elektriciteitsnetwerk te verzwaren en ons wagenpark te vervangen.

Nederland heeft de meest milieuvriendelijke boeren ter wereld, die dankzij veel innovatie op de wereldmarkt goed mee kunnen komen. We kunnen kiezen tussen twee soorten natuurbeleid. De Nimby-variant waar we op onze postzegel alle boeren uitkopen en deze opgebouwde kennis verloren laten gaan, of onze kennis internationaal uitrollen en zo wereldwijd duurzamere landbouw uitrollen.

Boeren uitkopen, een Europees beroepsverbod geven en daarna 15% van hun oude stikstofruimte bieden om nieuwe activiteit te ontplooien begrijp ik niet. Dan eis je tegen enorme kosten 85% reductie, terwijl de eerste commerciële versie van de stikstofkraker al 80% reductie geeft, en geld oplevert. Over die winst gaan die boeren ook nog eens netjes belasting betalen...

Gaan we echt een bevolkingsgroep, levenswijze en gezonde sector van onze economie slopen om die laatste 5%-punt verschil? Er was ooit een visie dat we met innovatie een kenniseconomie gingen opbouwen en daarmee de wereld gingen verbeteren terwijl we een stevige boterham gingen verdienen. Waarom laten we die visie los in de klimaatdiscussie? Wat wordt ons verdienmodel?

Een Europees beroepsverbod is veel te breed. Binnen Portugal, Spanje, Zuid-Frankrijk, Zuid-Italië, Oostenrijk, Slovenië, Kroatië. Bosnië, Servië, Albanië, Griekenland, Hongarije, Bulgarije, Roemenië, Letland, Litouwen, Estonia, Ierland, Schotland, Noorwegen, Zweden en Finland zijn grote gebieden waar stikstof geen probleem is. Waarom mogen onze boeren niet binnen Europa verhuizen!?

De Universiteit Wageningen kwam ook zelf met een “oplossing”. Kort samengevat: niet al te gedetailleerd te werk gaan, ongebruikte vergunningen direct vernietigen en het mes in de landbouw. Dan gaan we minder voedsel produceren, voedsel over een langere afstand transporteren (meer diesel- & stikstofoxiden-uitstoot) om daarna last te krijgen van extra buitenlandse stikstofuitstoot.

Het is nogal logisch dat de voedselconsumptie constant blijft, of meestijgt met de bevolkingsgroei. Dan kan je hier wel afscheid nemen van onze landbouw, maar dat geeft binnen de Europese markt louter een waterbedeffect, waarbij dezelfde productie vlak over de grens door een andere boer en onder minder milieuregels alsnog komt en tot meer uitstoot leidt. Dat beleid werkt averechts.

Volgens het Planbureau voor de Leefomgeving komt het merendeel van onze stikstofdepositie uit het buitenland. Satellietbeelden van stikstofoxiden in de lucht laten keurig de bijdrage van het Ruhrgebied en Antwerpse haven zien. De VN kan haar rapport beter aan Brussel en Berlijn sturen, dat Nederland hulp nodig heeft, en geen open riool is voor gebrekkige handhaving elders.

Deze uitdaging wacht al jaren op de eerste valide oplossing.

https://www.geenstijl.nl/5172470/feynman-en-of-feiten-stikstofslot-definitief/

Feynman en/of Feiten – Wilt u wonen? (GeenStijl)

Geen perspectief op een woning is inhumaan

https://image.gscdn.nl/image/1bdde5a708_1ANP458315959.jpg?h=True&w=880&s=ed1bc90e82a9e36568ec907324af5af6

https://image.gscdn.nl/image/969a345e9b_1ANP458315959.jpg?h=True&txt=%C2%A9ANP&txtalign=bottom%2Cright&txtclr=%23FFFFFF&txtshad=10&w=880&s=b790d02447ab3b265205681062b5a902

Woensdag 15 maart mogen we in polonaise van crisis naar crisis. Prins Carnaval Marconius IV heeft uw steun hard nodig om op dit ingeslagen dwaalspoor door te gaan! U mag wachten, hopen, buigen, kruipen en betalen, om vervolgens weer te tekenen bij het kruisje. Het maakt niet uit welke partij uit de coalitie of haar partners in de Eerste Kamer u kiest, een glas, een plas en alles blijft zoals het was!

U kiest via de Provinciale Staten indirect de Senaat. Dat is nu een bastion van bejaarden en collaborateurs die de rechtstaat verkwanselden, de grondwet verloochenden en onze soevereiniteit afschoven naar Brussel. Onze bouwstop, ons onuitvoerbare fiscale systeem en onze falende rechtspraak zijn met hun instemming en hun zegen ontstaan. Deze raad van elf faalt in haar taak.

U kiest ook Waterschappen, deze zijn meer bevangen door biodiversiteit, inkomenspolitiek en betere naamherkenning van hun partijtje dan met dijkverhogingen, stabiele waterstanden en een betere capaciteit overtollig regenwater af te voeren uit woonwijken of polders. U mist hier een kans te kiezen voor uw fysieke veiligheid. Ik kan niet eens een stemadvies uitbrengen.

Prins Marconius IV voelde zich onvoldoende uitgenodigd om in debat te gaan waarom ouders hun kinderen, geld en dossiers nog niet terug hebben. Ga gewoon betalen. Als je jaren later niet kunt vertellen waarom je fiscaal ging kopschoppen, of hoeveel geld je door middel van knevelarij hebt afgeperst bij werkende ouders, dan ben je volledig ongeschikt en is het tijd voor een nieuwe coalitie.

Deze coalitie komt altijd met de belofte dat we nu even moeten lijden, om het later leuk te hebben. Eerst het zuur, dan het zoet! Als we de boeren zouden onteigenen, dan zouden we straks weer wegen en woningen mogen bouwen. Toen sloeg er een ambtelijke notie in als een bom. Al sloop je de hele agrarische sector, dan nog halen we de stikstofdoelen niet en we gaan nooit van het slot.

https://image.gscdn.nl/image/fb88a52861_1ANP450721079.jpg?h=True&txt=%C2%A9ANP&txtalign=bottom%2Cright&txtclr=%23FFFFFF&txtshad=10&w=880&s=a45bb42ebdacab9c4e3f4005b01b66c6

We gaan complete sectoren uit onze economie slopen in een poging natuur via een kunstmatige coma in een soort vegetatieve toestand te krijgen. Dat is onnatuurlijk, want de natuur hoort in beweging, zeker tijdens een klimaatverandering. De natuur past zich altijd aan. De provincie Brabant tekende al bij het kruisje, de vergunningverlening is gestopt. GroenLinks stond te juichen.

Allemaal om te voldoen aan een bekrompen invulling van een Europese richtlijn. Mediterrane natura2000-gebieden hebben last van woestijnvorming, ik zie die lidstaten geen megalomane irrigatieprojecten opzetten om hun natuur te redden of bosbranden te voorkomen. Dat kunnen ze niet betalen, net zoals wij niet zonder voedsel, nieuwe wegen of extra woningen kunnen.

Kabinet, parlement en rechters zijn gestopt tegenstrijdige belangen zorgvuldig tegen elkaar af te wegen, hebben stikstof tot staatsreligie verheven en beseffen niet meer dat er ook gewoond, gewerkt en geleefd moet worden. Zeker als er door arbeidsmigratie, criminele asielbedriegers uit veilige landen en echte vluchtelingen een steeds grotere behoefte aan woningen ontstaat.

Na 35 jaar illegaal uitsterfbeleid duurt het gemiddeld decennia voordat een Roma of Sinti aan een standplaats komt. Onze politici weigeren om een grasveld aan te wijzen. Het afstammingsbeginsel is een nekschot voor zigeuners. Ook al woonden je voorouders in een wagen, als je (groot)-ouders daar alleen op gewacht hebben, kom jij nooit meer in aanmerking. Ook dat is een illegaal uitsterfbeleid.

Slechts 23 mensen kregen vorig jaar zonder urgentieverklaring of verblijfsvergunning een sociale huurwoning in Amsterdam. Huur of koop je met een groep vrienden een woning, omdat het anders simpelweg niet te betalen is, dan staat er een pandjesbrigade klaar om je dakloos te maken. Nieuwe woongroepen zijn verboden. Voor statushouders wordt alles geregeld, voor burgers niets gedoogd.

Ministers, volksvertegenwoordigers en rechters vergeten dat wonen een primaire levensbehoefte, grondrecht en mensenrecht is. Ze weigeren volstrekt onterecht hun regelgeving over milieubescherming, bestemmingsplannen en welstand te wegen tegenover internationale verdragen die het recht op wonen borgen. Het ene verdrag is heilig, het andere verdrag is een dode letter.

Binnen dezelfde verdragen is het recht op onderwijs geborgd. Het lukt niet meer genoeg docenten op te leiden en te laten wonen binnen de grachtengordel, dus gaan we docenten vervangen door kunstenaars, musici en honden. De leesvaardigheid is aan het kelderen. Leerlingen kunnen hun lesboeken niet meer lezen. Stembiljetten worden straks voorzien van partijlogo's en pasfoto's.

Aangezien de opkomst voor Waterschappen en Provinciale Staten verkiezingen meestal nogal bedroevend is, heeft uw stem woensdag anderhalf keer zo veel effect als gebruikelijk. Normaal wordt die verkiezing gekaapt door hondstrouwe kiezers die gedachteloos op “hun” partij stemmen. Dezelfde partijen die de overheid zo groot en onbestuurbaar maakten, dat ze de controle verloren.

Het maakt mij niet uit welke crisis voor U de druppel is, maar stem eens wat anders...

https://www.geenstijl.nl/5169579/feynman-en-of-feiten-wilt-u-wonen/

Geen tijd meer om te polderen (geannoteerd verhaal) (Investico)

http://files.platform-investico.nl/app/uploads/2023/03/08180735/ANP-448740609-875x655.jpg

Een boer is zijn akker aan het sproeien met water ivm de droogte

Klimaatverandering zet ons watersysteem aan alle kanten onder druk. Waterschappen staan voor grote uitdagingen, maar bewandelen liever samen met de boeren de weg der geleidelijkheid. En als het Rijk nieuw waterbeleid wil opleggen, lobbyt de landbouw de concrete maatregelen eruit.

Een zwarte auto met een natgeregende rode zakdoek aan de achterbak draait het parkeerterrein van Kinderdijk op. Verderop, achter de dijk staan de negentien molens die in de achttiende eeuw de achterliggende Alblasserwaard droog pompten en tegenwoordig UNESCO Werelderfgoed zijn. In deze oer-Hollandse komen acht aspirant-politici van de BoerBurgerBeweging vandaag op werkbezoek bij de moderne versie van een molen: het J.U. Smitgemaal.

Corine Peek, gestoken in sjaal en jas voorzien van het felgroene partijlogo, is bij de aankomende waterschapsverkiezingen lijsttrekker voor waterschap Rivierenland, Dat waterschap strekt zich uit langs de grote rivieren over de breedte van Nederland, van de Biesbosch tot de Duitse grens. Zelf woont Peek in de Betuwe, waar ze 250 melkkoeien houdt.

STEUN INVESTICO

‘Ik had niet verwacht dat ze me meteen lijsttrekker zouden maken’, zegt ze. Ze was nooit politiek actief, maar door de discussie over of boeren nog wel verzekerd zouden blijven van zogenoemde ‘geborgde zetels’ in het waterschap, stelde ze zich kandidaat. ‘De kennis van de boeren moet behouden blijven’, zegt ze, ‘je gaat ze missen als ze niet meer in het waterschap zitten.’ Ze is duidelijk wat de kerntaken van de waterschappen zouden moeten zijn: ‘Hoogwaterbescherming en zorgen voor schoon water. Niet allerlei natuurprojecten.’

Peek vreest voor al te veel Haagse bemoeienis met hoe het watersysteem hier wordt onderhouden. ‘Geen landelijke normen voor het waterpeil’, staat bijvoorbeeld in het verkiezingsprogramma1 van BBB Rivierenland. De toenemende droogte in ons land is ook voor de boeren een probleem, zo zegt het programma: ‘Bij extreme droogte is het besproeien van gewassen noodzakelijk voor een goede opbrengst.’

Veranderend klimaat, veranderend beleid

En extreme droogte wordt steeds gebruikelijker. De zomer van 2018 was de droogste sinds de jaren 70. Er viel zo weinig regen dat boeren hun gewassen zagen verpieteren, vaarwegen te ondiep werden voor de binnenvaart, en bos- en heidegebieden in brand vlogen. Zomers als deze komen eens in de dertig jaar voor, berekende het KNMI toen. Maar de zomers van 2019, 2020 en 2022 waren ook uitzonderlijk droog2. Eind vorig jaar stelde het KNMI officieel vast3 dat hier sprake is van gevolgen van klimaatverandering. En hoe meer het klimaat verandert, hoe droger het zal worden. Tegelijkertijd neemt de kans op rampzalige overstromingen, zoals in 2021 in Limburg toe.4

Afgelopen najaar kondigde minister Harbers van Infrastructuur en Waterstaat daarom nieuw waterbeleid aan dat radicaal breekt met het verleden. Waar Nederland eeuwenlang het watersysteem aanpaste aan de landbouw, woningbouw en industrie, moet dit nu andersom, schrijft de minister. Het grondwaterpeil moet omhoog, en regen moet langer worden vastgehouden in de bodem5.

“Concrete maatregelen en doelen werden uit de plannen van de minister gelobbyd door de landbouwsector”

Grote woorden, maar concrete maatregelen en doelen werden uit de plannen van de minister gelobbyd door de landbouwsector, blijkt uit onderzoek van Platform Investico voor De Groene Amsterdammer, Trouw en De Gelderlander. De minister speelt de bal voor moeilijke keuzes zo door aan de lagere overheden: provincies en waterschappen moeten de beslissingen gaan nemen wie waar nog ruimte krijgt in ons land6.

Maar de waterschappen komen voort uit een traditie van consensus met het boerenland, dus zetten ze vooral in op proefprojecten, met de partijen die dat willen. De echt pijnlijke keuzes blijven buiten beeld, ook omdat provincies, gemeenten en waterschappen op elkaar wachten bij het nemen van de eerste stap. Dat is dankzij klimaatverandering simpelweg niet langer houdbaar, zeggen betrokkenen. ‘Je kunt niet blijven polderen tot Sint-Juttemis.’

Natuurbehoud

‘Hier is het allemaal om te doen,’ zegt Wim van Opbergen. Hij zit op zijn knieën in het hoge gele gras tussen de dorre struiken, aan de rand van een kleine vijver. Van Opbergen is de voorman van actieclub Werkgroep Behoud de Peel, en probeert het natuurgebied met bezwaarschriften en rechtszaken te beschermen. Hij strekt zich uit, grijpt met twee handen in het water en vist er een stuk groen mos uit. Het is het enige stukje groen in een verder droge, bruine omgeving. Hij knijpt zijn handen samen en het water stroomt uit het mos alsof hij een spons uitwringt. ‘Dat water moet hier overal weer terugkomen.’

Vijf meter verderop staan de zwartgeblakerde restanten van een boom. ‘Die heeft het niet overleefd’. Twee jaar geleden woedde hier in De Peel de grootste natuurbrand ooit in Nederland. 800 hectare van het beschermde Natura2000-gebied ging daarbij verloren7. Om de boom staan dorre, bruine varens. Ook de regen van de afgelopen wintermaanden heeft het gebied niet doen opleven. Staatsbosbeheer heeft de bomen gerooid om een meters brede ‘brandbaan’ aan te leggen, die moet een eventuele volgende natuurbrand afremmen. Het is een naar gezicht, die kale strook, vindt Van Opbergen. ‘Je kunt er ook voor zorgen dat het hier nat genoeg is, dan fikt het niet.’

“Terwijl zij overleggen welke maatregelen nodig zijn, ligt de natuur er ieder jaar droger bij.”

De droogteproblematiek in de Peel is niet uniek, noch is die nieuw of onbekend. Al in 1989 formuleert toenmalig minister van Verkeer en Waterstaat Neelie Kroes de ambitie om het verdrogen van de natuur in tien jaar tijd met 25 procent terug te brengen8. Vier jaar later concludeert het volgende kabinet al dat dit doel niet zal worden gehaald9. In plaats daarvan komt er een ambitieuzer doel, voor later in de tijd: het verdroogde oppervlak moet nu in 2010 met 40 procent zijn teruggebracht10. In 2005 schrijven wetenschappers dat het effect van de bestrijding van verdroging ‘niet waarneembaar’ is.

In 2010 maakt staatssecretaris Henk Bleker de provincies verantwoordelijk voor het natuurbeleid11. Droogtebestrijding wordt een gedeelde taak van 12 provincies en 24 waterschappen. Terwijl zij overleggen welke maatregelen nodig zijn, ligt de natuur er ieder jaar droger bij.

Onbeperkt oppompen

‘Niemand weet precies hoeveel grondwater wordt opgepompt, en niemand houdt bij wanneer het op is,’ zegt hydroloog Gé van den Eertwegh12. Het klinkt heel basaal: om droogte te bestrijden zou het waterschap in ieder geval moeten weten hoeveel water er wanneer wordt onttrokken. En voor de echt grote hoeveelheden, die worden opgepompt door bijvoorbeeld drinkwaterbedrijven of grote fabrieken, is het betrekkelijk goed geregeld, zegt hij. Die hebben een vergunning van de provincie. Boeren die hun gewassen willen besproeien hoeven daarvan meestal slechts melding te maken13 bij het waterschap. Hoeveel ze daadwerkelijk oppompen controleert vrijwel niemand.

Waterschappen hebben die meldingen bovendien slecht in beeld, blijkt uit een uitvraag14 die Investico deed onder alle waterschappen die kampen met droogte. De regels voor wanneer een onttrekking een vergunning nodig heeft, en waar een boer een waterpomp mag plaatsen verschillen 15per waterschap. De waterschappen Limburg, en Vallei en Veluwe kunnen bijvoorbeeld niet vertellen hoeveel water in totaal is opgepompt in zulke kleine onttrekkingen16. Het waterschap Hunze en Aa’s, in Drenthe en Groningen, weet überhaupt niet om hoeveel meldingen het gaat: ‘Veel meldingen worden gedaan op basis van direct contact tussen een onttrekker en een van onze peilbeheerders, bijvoorbeeld via een appje of een belletje.’

Al die ‘kleine’ onttrekkingen tellen op tot een groot volume, zegt Van den Eertwegh. Hij berekende samen met collega-wetenschappers hoeveel water boeren en tuinders in Brabant in de droge zomer van 2018 nodig hadden voor hun gewassen17, en vergeleek dat met de administratie van de Brabantse waterschappen. Uit hun berekeningen blijkt dat boeren bijna 40 procent meer grondwater onttrokken om hun gewassen te beregenen dan in de registratie van de waterschappen stond. ‘Dat gaat om tientallen miljoenen ongeziene kubieke meters water. Iemand moet gaan boekhouden.’

Omgang met de droogte

Sinds de historisch droge zomer van 2018 beseffen de waterschappen in ieder geval dat maatregelen nodig zijn. ‘Elk waterschap heeft droogtebeleid, Maar het gaat om wat er echt gebeurt,’ zegt Piet Verdonschot, zoetwaterecoloog en zelfverklaard ‘luis in de pels van de waterschappen’. Zijn leerstoel aan de universiteiten van Amsterdam en Wageningen wordt deels betaald door STOWA, het kenniscentrum van de verzamelde waterschappen18. ‘Dat heb ik maar opgevat als reden om extra kritisch te zijn.’ De opgave is duidelijk, zegt hij: het grondwaterpeil moet omhoog. ‘Maar dat wordt nauwelijks aangepakt. Het zijn vooral pilots, kleine snippertjes, niet landschapsbreed19.’

Investico vroeg20 alle waterschappen die kampen met droogte wat zij doen om het grondwaterpeil structureel te verhogen. Waterschappen zeggen bijvoorbeeld stuwen te plaatsen, verstelbare barrières om zo meer water in sloten en greppels vast te houden. Ze laten begroeiing in de sloten staan, en sluiten leidingen af met planken, zandzakken of ballonnen om te voorkomen dat het water wegstroomt.

‘Goed bedoeld’, zegt Verdonschot daarover, ‘maar heel lokaal, en dus onvoldoende.’ De maatregelen vinden vooral binnen de natuurgebieden plaats, zegt hij, terwijl waterschappen het hele jaar door, in het hele gebied meer water moeten vasthouden. ‘Dan moet je echt stukken landbouwgebied natter gaan zetten’

“In veel gebieden speelt een grotere vraag, zegt ze: moet alle landbouw nog wel overal kunnen?”

Mirjam Hack is positiever over de droogte-aanpak van waterschappen. Zij is teamleider Bodem, Water en Landgebruik  aan de Wageningen Universiteit. ‘Er is sinds 2018 in ieder geval steeds meer bewustwording dat droogte een groot probleem is. Er wordt steeds meer gedaan om water te vast te houden, maar zulke veranderingen kosten tijd21.’

In veel gebieden speelt een grotere vraag, zegt ze: moet alle landbouw nog wel overal kunnen? ‘Aardappelen telen op droge zandgronden in het zuiden van Brabant bijvoorbeeld, die boeren beregenen zich helemaal suf.’ Verdonschot is het daarmee eens. Stel dat één boer op een perceel gladiolen teelt, zegt hij, dan moet het waterschap het waterpeil verlagen, anders gaan de bloembollen rotten. ‘Maar dan staat het water dus overal in dat gebied laag.’

Waterschappen denken nog steeds vooral mee met de boer. ‘Wij doen het met de omgeving’, zegt Chrit Wolfhagen22 van Waterschap Limburg. ‘Als iemand vroeg in het jaar bieten wil zaaien, en het peil staat daar te hoog voor, dan laten we het peil zakken.’ ‘Een fruitteler moet zelf uitmaken of hij kan blijven boeren’, zegt ook Bert de Groot, van hoogheemraadschap Stichtse Rijnlanden, ‘daar hebben wij als waterschap weinig over te zeggen, al maken we wel afspraken met ze over bijvoorbeeld waterkwaliteit23.’

“Door klimaatverandering lopen we tegen grenzen aan.”

‘Het is niet onze taak om ons te bemoeien met de ruimtelijke ordening’, zegt Rogier van de Sande, dijkgraaf van Hoogheemraadschap Rijnland, en voorzitter van de Unie van Waterschappen. Op papier klopt dat. De provincie en gemeente stellen voor elk gebied in bestemmingsplannen vast waar het land voor mag worden gebruikt, en de waterschappen moeten het daarbij passende waterpeil verzorgen24. Maar dat geldt ook voor natuurgebieden: als die verdrogen dan moet het waterschap dus ingrijpen. ‘Door klimaatverandering lopen we tegen grenzen aan. We moeten assertiever worden,’ erkent ook Van der Sande.

‘Je moet dit combineren met de aanpak van de stikstofcrisis’, zegt hydroloog Gé van den Eertwegh. Stel dat een veeboer nu stopt omdat die naast een natuurgebied te veel stikstof uitstoot, en er komt bijvoorbeeld een boomteler voor terug. ‘Die stoot dan misschien weinig stikstof uit, maar vraagt veel grondwater, juist wanneer er weinig regen valt.’ En dan krijgt die boomteler over een paar jaar te horen dat hij vanwege een grondwatertekort weg moet. ‘Dan weet ik al wat de reactie op het platteland zal zijn. Als je het allebei tegelijk doet, dan doet het ook maar één keer pijn.’

De proefprojecten

Honderden ganzen stijgen luid gakkend op uit een Fries polderlandschap, gestoord door de mensen die over de naastgelegen akker komen aanlopen. De vogels vliegen een rondje door de grijze lucht en strijken één perceel verder neer. ‘Ik hoop dat ze snel weer doorvliegen’, zegt Marten Dijkstra, ‘die beesten eten al het gras weg.’ Dijkstra is zesde generatie melkveehouder, hier op boerderij De Skâns in Oldeboorn houdt hij zeventig biologische melkkoeien25. In de Friese veenpolders spelen andere problemen dan in de verdroogde beekdalen van Limburg en Brabant. Maar ook hier wordt het klimaatprobleem alsmaar dringender.

We lopen naar een met houten paaltjes afgezette rechthoek op een van Dijkstra’s weides. Hij wijst naar een aantal kastjes met kleine zonnepanelen erop: ‘Sensoren, die meten het grondwaterpeil, bodemvocht, en de uitstoot van CO2.’ Op zijn akkers experimenteert het Friese waterschap Wetterskip Fryslan met een hoger grondwaterpeil, om de veengrond waarop we staan minder snel te laten vergaan. De lage grondwaterstand zorgt er namelijk voor dat er zuurstof bij het veen komt en de boel begint te rotten26. Hierdoor ontstaan bodemdalingen en verzakkingen, en bij het rottingsproces komt bovendien veel broeikasgas vrij.

Jaarlijks stijgt ruim 6 megaton CO2 op uit de Nederlandse veengronden27, evenveel broeikasgas als uit twee kolencentrales28. In 2019 werd in het landelijke Klimaatakkoord afgesproken dat die uitstoot met 1 megaton teruggebracht moest29. Daarom moeten de waterstanden in de veengebieden omhoog. Maar boeren zijn bang dat hun koeien en trekkers wegzakken in drassige weiden. Het Friese waterschap ging daarom op zoek naar boeren die open stonden voor een pilot. In boer Dijkstra, tevens Statenlid voor de VVD in Friesland, vond men een enthousiaste deelnemer30.

“Terwijl dit soort proefprojecten lopen zijn er in Friesland geen gebieden waar het Wetterskip structureel een hoger waterpeil heeft ingesteld.”

‘Dat is echt een verkenning samen met de boeren. Het is heel complex, zegt Frank Jorna, bestuurslid bij het Wetterskip, binnen in de Skâns aan de keukentafel.’ In vijf andere gebieden bleken de boeren minder enthousiast. ‘Die kijken wat meer de kat uit de boom. Daar doen we dus nog even niks.’ Terwijl dit soort proefprojecten lopen zijn er in Friesland geen gebieden waar het Wetterskip structureel een hoger waterpeil heeft ingesteld.

Ook in andere waterschappen op het veen blijft het voornamelijk bij kleinschalige projecten, blijkt uit een uitvraag van Investico31. Zo laat hoogheemraadschap Schieland en Krimpenerwaard weten dat het vooral aan ‘passieve verhoging’ van het grondwater doet: door de waterstanden niet verder te verlagen als de bodem zakt. In de Zuidplaspolder bij Nieuwerkerk aan den IJssel bijvoorbeeld, al kon het daar ook niet anders: Zuidplas is de laagste plek van ons land, waar de bodem zo snel daalt dat de grond openbarst.

Hoogheemraadschap Stichtse Rijnlanden, dat het zuiden van Utrecht en een stukje Zuid-Holland beslaat, geldt als voorloper als het gaat om het verhogen van het waterpeil. Maar ook hier gebeurt dat niet zonder overleg, zegt dagelijks bestuurslid Bert de Groot. ‘Dan voeren we een heleboel keukentafelgesprekken. Je wil er altijd met het gebied uit komen.’

Beleid en de boerenlobby

Na jaren van koffiedrinken en draagvlakgesprekken lijkt er in november 2022 eindelijk een doorbraak te komen. Minister Harbers, van Infrastructuur en Waterstaat (I&W) trekt het waterbeleid naar zich toe. Hij stuurt dan een langverwachte brief naar de Tweede Kamer over het nieuwe water- en bodembeleid van het Rijk32.

De inleiding van de brief liegt er niet om. De ‘maakbaarheid’ van het Nederlandse landschap heeft z’n langste tijd gehad, niet alles kan meer overal: het water en de bodem moeten ‘sturend’ worden bij hoe we het land inrichten. Maar zo ambitieus als de inleiding van de brief is, zo weinig concreet zijn de maatregelen. De enige harde eisen zijn dat Europese wetgeving moet worden gevolgd33, van alle andere doelen kan door lagere overheden in ‘gebiedsprocessen’ worden afgeweken.

Interne documenten34 die tegelijk met de Kamerbrief werden gepubliceerd bieden een eerste verklaring hoe dat kan. Ambtenaren van I&W schrijven dat twee maatregelen ‘zeer belangrijk voor LNV/LTO’ zijn. Boerenlobbyorganisatie LTO en landbouwministerie LNV zijn namelijk tegen een vergunningplicht voor alle onttrekkingen van grondwater, en een verbod op onttrekkingen rondom kwetsbare natuurgebieden. In de uiteindelijke brief zijn die passages geschrapt, of sterk afgezwakt.

“De eerdere versies van het beleid waren veel ambitieuzer”

Die geschrapte maatregelen zijn nog maar het begin, blijkt uit vertrouwelijke conceptteksten35 van de brief van Harbers, die in handen zijn van Investico. De eerdere versies van het beleid waren veel ambitieuzer, en explicieter over de gevolgen van nieuw waterbeleid voor de landbouw.

‘Landbouw mag, mits’, staat er bijvoorbeeld in de eerste conceptversie van de brief. En die landbouw zal een ‘transformatie’ moeten ondergaan en ‘extensiever’, ofwel minder intensief, moeten. Het heeft de brief allemaal niet gehaald. ‘Sommige teelten zullen praktisch niet meer te realiseren zijn’ is afgezwakt tot ‘het is nodig goed te kijken wat je teelt’. Van bijna alle ‘structurerende keuzes’ die Harbers maakt, kan bovendien per gebied worden afgeweken: die verantwoordelijkheid legt de minister bij de provincies en de waterschappen.

‘Zo wordt de suggestie gewekt dat we hier pijnvrij uit kunnen komen, terwijl dit veel partijen pijn gaat doen’, zegt Bas Breman, onderzoeker klimaatadaptatie aan de Wageningen Universiteit. Hij was betrokken bij een wetenschappelijke commissie die het ministerie adviseerde in aanloop naar de Kamerbrief. De wetenschappelijke commissie schrijft dat het afschuiven naar lagere overheden nieuwe geitenpaadjes op dreigt te leveren: ‘Voorkomen moet worden dat uitzonderingen makkelijk worden en daardoor de regel worden36.’

“LTO is niet blij met de bemoeienis vanuit Den Haag. We hebben zeker onze mening hierover gegeven richting ambtenaren en de minister.”

‘De doelen die Harbers stelt, worden nauwelijks juridisch vastgelegd. Straks halen we Europese verplichtingen niet, en belanden we in een volgende crisis.’ Dat zegt Marleen van Rijswick37, hoogleraar Europees en nationaal waterrecht aan de Universiteit Utrecht. Natuurlijk is elk gebied anders, zegt ze, en werkt niet alles overal. Maar provincies en waterschappen die bij het oude willen blijven, of willen vertragen, kunnen de brief naast zich neerleggen. In dit soort gebiedsprocessen worden de doelen vaak naar beneden bijgesteld, zegt ze. ‘En de enige die echt tijd en geld heeft om in zulke gebiedsprocessen te participeren en invloed uit te oefenen is de landbouw.’

LTO laat in een schriftelijke reactie weten dat er geen ‘formeel bestuurlijk overleg’ is geweest met het ministerie. Maar in een webinar aan haar leden laat zegt LTO-bestuurder Joris Baecke, boerenzakdoek in zijn borstzak: ‘We hebben zeker onze mening hierover gegeven richting ambtenaren en de minister38.’ LTO is niet blij met de bemoeienis vanuit Den Haag, zegt hij in het webinar: ‘Het is heel veel top-down’. Maar het had allemaal een stuk erger kunnen zijn, legt hij uit als hij opsomt welke maatregelen de brief niet hebben gehaald. Geen vergunningplicht, geen verbod op onttrekkingen rondom de natuur, en geen aparte doelen voor het waterverbruik in de landbouw.

LTO is blij dat er veel verantwoordelijkheid bij de lagere overheden in de ‘gebiedsprocessen’ wordt neergelegd. Daar zien ze kansen voor ‘maatwerk’. We hebben met veel waterschappen contact, zegt Baecke tijdens het webinar. ‘Die lijn zullen we voortzetten.’

De eindeloze weg der geleidelijkheid

Wie waterschappen vraagt wat ze gaan doen tegen de gevolgen van klimaatverandering, krijgt antwoorden over zandzakken in greppels en maaibeheer langs sloten. Ze bewandelen de weg van de geleidelijkheid, terwijl de opgave waar ze voor staan enorm is. Net als in de stikstofcrisis gaat de oplossing hier waarschijnlijk niet komen van kleine innovaties of technische verbeteringen. Als het water en de bodem echt ‘sturend’ worden voor hoe ons land is ingericht, dan zullen er boeren moeten worden uitgekocht, en zullen bouwplannen voor wijken moeten worden stopgezet, zeggen deskundigen. Toch blijft het taboe voor dijkgraven en heemraden om te zeggen dat er geen ruimte is voor waterslurpende landbouw naast een verdroogd natuurgebied.

Natuurlijk kunnen de waterschappen die keuzes niet alleen maken, en zijn ze afhankelijk van Rijk, provincies en gemeenten. En de waterschappen, de typisch Nederlandse bestuurslaag, hebben ook een echt Nederlandse vorm van besturen. Vooral op basis van vertrouwen, ieder met zijn eigen beleid en eigen administratie. Maar nu het ministerie de moeilijke keuzes van zich afschuift, is het toch weer aan provincies en waterschappen om de vlucht naar voren te nemen. Lukt het ze om te breken met een eeuwenlange traditie van polderen?

Wat betreft de Unie van Waterschappen wel: ‘Je kunt niet blijven polderen tot Sint-Juttemis’, zegt voorzitter Rogier van der Sande. ‘Als er op een plek iets niet meer kan, is het beter dat men het nu en snel weet. Wij zijn als waterschap eeuwenlang de facilitator van andermans wensen geweest. Maar de watertekorten nemen toe. We moeten ook een keer nee gaan verkopen.’

Dit onderzoek is tot stand gekomen in samenwerking met De Groene Amsterdammer, Trouw en De Gelderlander. Het verkorte nieuwsbericht is hier te vinden.

Bijou van der Borst, Romy van Dijk, Emiel Woutersen

  1. Het verkiezingsprogramma voor BBB Rivierenland is hier te lezen. De twee geciteerde uitspraken staat in paragraaf 2 ‘Gezond en voldoende zoet water’.

    https://s.w.org/images/core/emoji/14.0.0/72x72/21a9.png

  2. KNMI, ‘Meerjarige droogtes in Nederland waterland’, 2 augustus 2022

    https://s.w.org/images/core/emoji/14.0.0/72x72/21a9.png

  3. KNMI, ‘Droge zomer op noordelijk halfrond waarschijnlijker door klimaatverandering’, 5 oktober 2022.

    https://s.w.org/images/core/emoji/14.0.0/72x72/21a9.png

  4. Wikipedia, Overstromingen in Europa in juli 2021

    https://s.w.org/images/core/emoji/14.0.0/72x72/21a9.png

  5. Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, Kamerbrief ‘Water en Bodem Sturend’, 25 november 2022.

    https://s.w.org/images/core/emoji/14.0.0/72x72/21a9.png

  6. In zijn Kamerbrief legt de minister heel veel verantwoordelijkheden bij de zogenaamde ‘gebiedsprocessen’, waarin provincies, waterschappen en gemeenten per gebied kijken wat er daar precies nodig is. Van de meeste structurerende keuzes die de minister formuleert, kan in zo’n gebiedsproces nog worden afgeweken.

    https://s.w.org/images/core/emoji/14.0.0/72x72/21a9.png

  7. Lees er bijvoorbeeld over in het Eindhovens Dagblad

    https://s.w.org/images/core/emoji/14.0.0/72x72/21a9.png

  8. De Kamer verzocht de regering haar beleid te richten op een vermindering van het areaal verdroogde bodem in het jaar 2000, met tenminste 25% ten opzichte van 1985.”

    https://s.w.org/images/core/emoji/14.0.0/72x72/21a9.png

  9. Rijkswaterstaat, Evaluatienota water: nota van antwoord op inspraak en adviezen, 1994.

    https://s.w.org/images/core/emoji/14.0.0/72x72/21a9.png

  10. Ministerie van VROM, Nationaal milieubeleidsplan 3. 1997.

    https://s.w.org/images/core/emoji/14.0.0/72x72/21a9.png

  11. Bleker was staatssecretaris van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie in het kabinet Rutte I. Dat kabinet legde het natuurbeheer bij de provincies neer, en Bleker voerde die taak met verve uit. Vanaf 2014 werden de provincies ook daadwerkelijk verantwoordelijk voor de natuur, en met beduidend minder geld dan daarvoor, schrijft De Volkskrant bijvoorbeeld: er werd 600 miljoen euro bezuinigd op natuurbeleid.

    https://s.w.org/images/core/emoji/14.0.0/72x72/21a9.png

  12. Interview met Investico, 21 december 2022

    https://s.w.org/images/core/emoji/14.0.0/72x72/21a9.png

  13. Er zijn grofweg 4 categorieën. De grootste onttrekkers, die meer dan 150 miljoen liter per jaar oppompen, moeten daarvoor een vergunning aanvragen bij de provincie. Grondwateronttrekkers die minder gebruiken moeten bij het waterschap zijn, dat weer onderscheid maakt tussen vergunde en gemelde onttrekkingen. Bij de meeste waterschappen ligt de grens daartussen op 60 duizend liter per uur: daaronder volstaat een melding, daarboven is een vergunning nodig bij het waterschap. Van hele kleine onttrekkingen, bijvoorbeeld om een tuin te sproeien met water uit een put, hoeft ook geen melding gemaakt te worden.

    https://s.w.org/images/core/emoji/14.0.0/72x72/21a9.png

  14. Investico vroeg de waterschappen Vallei en Veluwe, Brabantse Delta, Aa en Maas, Hunze en Aa’s, De Dommel, Vechtstromen, Limburg, en Rijn en IJssel naar hun registratie van grondwateronttrekkingen. Dit zijn alle waterschappen die zandgronden bevatten die het meest vatbaar zijn voor droogte.

    https://s.w.org/images/core/emoji/14.0.0/72x72/21a9.png

  15. Sommige waterschappen leggen de meldingsplichtige grens op een hoeveelheid per uur (variërend tussen duizend en 60 duizend liter per uur), terwijl sommige een jaarhoeveelheid aanhouden.

    https://s.w.org/images/core/emoji/14.0.0/72x72/21a9.png

  16. Een aantal organisaties vroeg bij Waterschap Vallei en Veluwe op hoeveel water werd onttrokken uit waterputten rond Ede, Wageningen en Renkum tussen 2010 en 2022. Een verzoek met beroep op de Wet open overheid liep op niets uit: het waterschap weet het simpelweg niet. Lees er hier meer over.

    https://s.w.org/images/core/emoji/14.0.0/72x72/21a9.png

  17. Perry de Louw, Janneke Pouwels (Deltares), Flip Witte (FWE), Gé van den Eertwegh (KnowH2O), Effecten van beregening uit grondwater op het watersysteem tijdens de droogte van 2018, 3 maart 2022.

    https://s.w.org/images/core/emoji/14.0.0/72x72/21a9.png

  18. Piet Verdonschot, Universiteit van Amsterdam, 22 augustus 2013

    https://s.w.org/images/core/emoji/14.0.0/72x72/21a9.png

  19. Interview met Investico 4 januari 2023

    https://s.w.org/images/core/emoji/14.0.0/72x72/21a9.png

  20. De selectie waterschappen die Investico ondervroeg is dezelfde als bij de eerdere uitvraag over grondwateronttrekkingen: Vallei en Veluwe, Brabantse Delta, Aa en Maas, Hunze en Aa’s, De Dommel, Vechtstromen, Limburg, en Rijn en IJssel.

    https://s.w.org/images/core/emoji/14.0.0/72x72/21a9.png

  21. Interview met Investico 3 januari 2023

    https://s.w.org/images/core/emoji/14.0.0/72x72/21a9.png

  22. Interview met Investico 27 januari 2023

    https://s.w.org/images/core/emoji/14.0.0/72x72/21a9.png

  23. Interview met Investico 31 januari 2023. Lees hier meer over de afspraken die Stichtse Rijnlanden maakte met de fruittelers in haar omgeving.

    https://s.w.org/images/core/emoji/14.0.0/72x72/21a9.png

  24. Meer specifiek stelt de provincie de ruimtelijke ordening vast in een Structuurvisie en geeft de gemeente daar meer invulling aan in een Omgevingsvisie.

    https://s.w.org/images/core/emoji/14.0.0/72x72/21a9.png

  25. Lees hier meer over Marten Dijkstra en De Skâns.

    https://s.w.org/images/core/emoji/14.0.0/72x72/21a9.png

  26. Kenniscentrum Bodem en Funderingen, Waarom is bodemdaling een probleem?

    https://s.w.org/images/core/emoji/14.0.0/72x72/21a9.png

  27. Lees er hier meer over op de website van het CBS.

    https://s.w.org/images/core/emoji/14.0.0/72x72/21a9.png

  28. Het hangt er natuurlijk vanaf hoe groot de kolencentrale in kwestie is. We hebben hier gekozen voor die van de Onyx-centrale op de Maasvlakte, een gemiddeld grote. De uitstoot daarvan is ongeveer 3 megaton per jaar.

    https://s.w.org/images/core/emoji/14.0.0/72x72/21a9.png

  29. Lees er hier meer over op de website van het Klimaatakkoord.

    https://s.w.org/images/core/emoji/14.0.0/72x72/21a9.png

  30. In het programma ‘Foarút mei de Fryske Feangreiden’ identificeren de provincie en het Wetterskip twee gebieden die aan de slag willen ‘Aldeboarn - De Deelen’ (waar Marten Dijkstra boert) en ‘Hegewarren’. Vijf andere gebieden (Idzegea, Brekkenpolder, Groote Veenpolder en Grouster Leechlân) zijn ook kansrijk om de peilen te verhogen, maar daar willen de boeren er nog niet aan.

    https://s.w.org/images/core/emoji/14.0.0/72x72/21a9.png

  31. Investico stuurde een uitvraag aan alle waterschappen met veengronden in hun gebied, te weten Wetterskip Fryslan, Noorderzijlvest, Drentse en Overijsselse Delta, Rijnland, Schieland en Krimpenerwaard, Delfland, Amstel, Gooi & Vecht en Stichtse Rijnlanden. Hieruit blijkt dat veel waterschappen aan ‘passieve verhoging’ van het grondwaterpeil doen, en dat actief verhogen eigenlijk alleen in natuurgebieden gebeurt.

    https://s.w.org/images/core/emoji/14.0.0/72x72/21a9.png

  32. Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, Kamerbrief ‘Water en Bodem Sturend’, 25 november 2022.

    https://s.w.org/images/core/emoji/14.0.0/72x72/21a9.png

  33. Zo moet Nederland in 2027 voldoen aan de Europese Kaderrichtlijn Water, de Nitraatrichtlijn, en de Natura 2000-doelen.

    https://s.w.org/images/core/emoji/14.0.0/72x72/21a9.png

  34. Het gaat hier om de zogenoemde Beslisnota’s, die in het kader van de ‘nieuwe bestuurscultuur’ sinds juli 2021 worden gepubliceerd bij grote Kamerbrieven. Deze door ambtenaren geschreven documenten bevatten meer achtergrondinformatie op basis waarvan de ministers en staatssecretarissen hun keuzes maken. In de beslisnota van 3 november staat te lezen dat deze twee maatregelen ‘zeer belangrijk voor LNV/LTO’ zijn, en dat de ‘tekst van de structurerende keuze is verzacht’ c.q. ‘de maatregel niet in de brief is opgenomen’.

    https://s.w.org/images/core/emoji/14.0.0/72x72/21a9.png

  35. Het gaat om twee conceptteksten voor de Kamerbrief, van 4 augustus 2022 en 20 september 2022. Met name de tekst van het eerste concept is een stuk vergaander en explicieter.

    https://s.w.org/images/core/emoji/14.0.0/72x72/21a9.png

  36. Lees het kernpuntenverslag van de wetenschappelijke reviewcommissie hier terug. De geciteerde passage staat onder paragraaf 5 ‘Doorwerking’.

    https://s.w.org/images/core/emoji/14.0.0/72x72/21a9.png

  37. Interview met Investico 10 februari 2023

    https://s.w.org/images/core/emoji/14.0.0/72x72/21a9.png

  38. LTO, Webinar over de Kamerbrief ‘Water en Bodem Sturend’ , 2022

    https://s.w.org/images/core/emoji/14.0.0/72x72/21a9.png

The post Geen tijd meer om te polderen (geannoteerd verhaal) appeared first on Investico.

https://www.platform-investico.nl/artikel/geen-tijd-meer-om-te-polderen-geannoteerd-verhaal/

Overzicht achtergrondgesprekken klimaatmisleiding (Nieuwsuur)

Voor deze aflevering van #Ophef over klimaatmisleiding hebben wij een aantal stellingen aan diverse wetenschappers voorgelegd. Daarnaast hebben wij twee psychologen gevraagd een en ander in perspectief te plaatsen. De wetenschappers volgen eerst. Onderaan dit document staan de uitgewerkte gesprekken met de psychologen.

Heleen de Coninck, universitair hoofddocent in innovatiestudies en duurzaamheid bij de afdeling Milieukunde aan de Faculteit der Natuurwetenschappen, Wiskunde en Informatica aan de Radboud Universiteit. Ze is ook hoogleraar socio-technische innovatie en klimaatverandering aan de TU Eindhoven.

Wij legden Heleen de Coninck deze stelling als eerste voor: 'De mens is slechts verantwoordelijk voor 4 procent van de CO2-uitstoot (en stelt dus niet zoveel voor)'.

"Natuurlijk er is een vrij grote CO2-cyclus, maar het gaat erom dat je de balans aan het verstoren bent. Dus we voegen meer CO2 toe, terwijl de aarde maar beperkt meer CO2 opneemt. En daardoor stijgt de concentratie van CO2 in de atmosfeer, wat hoofdzakelijk door de mens komt."

En hoe weten we dat die extra CO2 door de mens komt?

"Dat weten we omdat we kunnen kijken hoe het koolstofatoom in het CO2-molecuul eruitziet. Dat is een isotoop die alleen maar voorkomt door verbranding van fossiele brandstoffen. Dan weet je dat dus komt doordat mensen kolen, gas en olie hebben opgegraven en dat hebben verbrand. En dat zien we duidelijk terug in de moleculen.

Ik moet ook zeggen dat we het nog weinig horen hoor, dat mensen ontkennen dat de toename van CO2 in de atmosfeer door mensen is veroorzaakt. In de discussie rondom de vraag of klimaatverandering echt door de mens komt, hoorde je eerst: de CO2-toename komt niet door menselijke uitstoot. Inmiddels hoor je dat gelukkig niet veel meer, dat is echt een enkeling.

Waar je nog wel sceptische geluiden over hoort is de relatie: zorgt de toegenomen CO2-uitstoot in de atmosfeer ook voor de toegenomen temperatuur? Dat kunnen we nooit helemaal hard maken, omdat we geen tweede aarde hebben waar we een experiment mee kunnen doen.

Maar voor de opwarming hebben we ook geen andere verklaring dan de toename van broeikasgassen in de atmosfeer. De toegenomen temperatuur volgt een trend van toegenomen uitstoot van CO2 en het sluit ook aan bij metafysische mechanismen.

Een andere verklaring is er niet. Wat je soms ook nog als argument hoort, is dat wij met onze aarde wel vaker grote temperatuurschommelingen hebben ervaren en dat we ons daar wel op aan kunnen passen, dat die impact wel meevalt."

Hoe zou u die weerleggen?

"Het lijkt er helaas op dat de impact niet meevalt, we zien nu eigenlijk al sneller dan we hadden verwacht ernstige gevolgen. Zoals de toename van hittegolven en orkanen - die ook steeds natter worden, wat weer zorgt voor meer wateroverlast. We zien de extreme gevolgen nu al beginnen, zoals het extreme weer. Dat is niet te verklaren zonder de relatie van de toegenomen CO2-uistoot van de mens.

Zeker kunnen we ons aanpassen en dat moeten we ook zeker doen, maar er zijn ook grenzen en die worden ook steeds duidelijker. Ecosystemen die zich niet meer kunnen aanpassen en dat we bijvoorbeeld gebieden krijgen waar je bijvoorbeeld niet kan zijn als mens- omdat je vanwege de temperaturen en de luchtvochtigheidsgraad daar niet langer dan een half uur kan leven. Gebieden waar dat regelmatig voorkomt, die zullen er ook steeds meer zijn. Dus ja, die impact valt in ieder geval volgens de wetenschappelijke resultaten niet mee."

Dit is de lijn van CO2 in de atmosfeer sinds 1960: we zitten nu op het hoogste niveau in 800.000 jaar, maar hoe kan dat, we meten toch nog niet zo lang?

"Je kunt de CO2-concentratie (en die van methaan, en ook temperatuur) meten door het analyseren van luchtbelletjes in diepe ijslagen van ijs dat er al zo lang ligt, op Antarctica. Zie daarvoor ook hier in het Zesde Assesment Report van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC)."

Maarten Loonen, universitair hoofddocent Arctische Ecologie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Poolonderzoeker, komt al langer dan 25 jaar op Spitsbergen om onderzoek te doen.

Stelling: 'De verbleking van koralen is een natuurlijk proces'.

"Koralen leven in symbiose. Wat symbiose inhoudt, is dat ze van elkaar afhankelijk zijn. Dus het koraal kan niet zonder alg. De structuur blijft staan als de alg dood is, maar hij groeit niet meer.

Je zou eventueel kunnen zeggen dat klimaatzones gaan opschuiven maar daar heb je ook niet meteen een andere plek waar de koralen zich kunnen ontwikkelen. Bovendien zijn het langzame groeiers. Dus ze hebben heel wat tijd nodig om te groeien. Het is in ieder geval zo dat juist het Great Barrier Reef steeds meer gebleekt koraal heeft.

Een probleem met klimaatverandering is dat de processen vaak niet per se nieuw zijn, zoals dus koraalverbleking, maar de mate waarin ze optreden komt door de klimaatverandering veroorzaakt door de mens. Dus je hebt altijd al wel een beetje te maken gehad met verblekend koraal, maar dat is niks vergeleken bij wat er op dit moment gebeurt. In hele grote oppervlaktes gaat het koraal nu dood.

Het koraal is een eigenlijk een beestje maar die heeft het plantje nodig om aan z'n voedsel te komen. Wat dan overblijft is gewoon de structuur die ze samen hebben opgebouwd. En die is dan wit, omdat er geen algen in zitten. Wat overblijft is het lege huis, maar de inwoners zijn gesmoord.

Dus ja, koraal is calciumcarbonaat, dat klopt, maar dat het functioneert zonder algen is volslagen onzin."

Stelling: 'Bosbranden worden aangestoken door mensen, dat komt niet door klimaatverandering'.

"Ook in afgelegen gebieden in Canada en Siberië komen bosbranden steeds vaker voor. Het heeft te maken met de droogte die is toegenomen door de klimaatverandering. Is het een vonkje, dan kan het inderdaad af en toe zijn dat het wel menselijke herkomst heeft, maar het kan ook gewoon bliksem zijn. We hebben natuurlijk gewoon altijd allerlei mogelijkheden van vuur in de natuur. Omdat het zo droog is, zijn het dan grote oppervlaktes die eraan gaan.

Het klopt dat er altijd al bosbranden zijn geweest en een deel daarvan wordt inderdaad aangestoken door mensen. Maar dat is enkel een selectieve weergave van de feiten, het verdraaien van de feiten door het gebruik van halve informatie. Het is een gevaarlijke mens, die dat zegt.

De oppervlaktes die in brand staan - daar wordt met satellieten naar gekeken - zijn steeds groter. En dat is niet omdat meer mensen het gaan aansteken, dat is absoluut niet het geval. Het heeft te maken met dat het allemaal droger wordt en dus branden zich makkelijker verspreiden.

Stelling: 'Het Noordpoolijs is vanaf 1979 aan het afnemen, maar het ijs is vanaf 2012 weer aan het toenemen.'

"Onzin. Dit jaar staat de minimum ijshoeveelheid op de Arctische Oceaan op plaats 10. Als je kijkt naar de interactieve zee-ijs-oppervlakgrafiek dan zie je dat er rond mei een korte periode was dat er geen verschil was tussen het ijsoppervlak in 1989 en 2022. Maar de twee lijnen zijn bijna het hele jaar erg verschillend."

Stelling: 'De hoeveelheid ijs op Groenland stijgt.'

"Over het ijs op Groenland. Dat is een dagelijkse grafiek in deze link. Die laat gewoon zien dat je over een jaar een periode hebt dat het zo koud is dat alle neerslag blijft liggen en in de zomer een periode dat er op het oppervlak veel smelt. Als je even doorkijkt naar het tabblad [mass and height changes] dan zie je in de grafiek hoe de totale Groenlandse ijsmassa afneemt sinds 2003."

Stelling: 'De ijsberenpopulatie is verdubbeld.'

"Over ijsberen: er worden meer ijsberen op land gezien. Ook in mijn studiegebied neemt het aantal waarnemingen toe. Maar dat heeft erg te maken met herstel van een grote jachtdruk en minder met zee-ijs. Goede uitleg is hier te vinden."

We zien er dus meer, maar er zijn veel aanwijzingen dat er minder zijn. Maar voor goede wereldwijde tellingen is het te moeilijk. Een witte beer op het ijs is moeilijk te zien en ze zijn zo goed geïsoleerd dat ook met warmtecameras het niet lukt om de ijsberen te zien. Enkel rond de neus en ogen verliezen ze een beetje warmte."

Michiel van den Broeke, hoogleraar polaire meteorologie aan de Universiteit Utrecht en wetenschappelijk directeur van het Instituut voor Marien en Atmosferisch Onderzoek Utrecht (IMAU).

We legden hem de volgende stelling voor: 'IJs op Groenland gebaseerd op Surface Mass Balance is aan het groeien'.

"Ah, dit is geloof ik al honderdduizend keer weerlegd, maar het blijft maar terugkomen. Dus: zo'n ijskap wordt gevoed door sneeuwval, die verliest massa door smeltwater wat vervolgens van de ijskap wegloopt, maar ook door het afkalven van ijsbergen.

Die som van sneeuwval en smeltwater, dat noemen we de Surface Mass Balance. Die is over het algemeen positief: er valt meer sneeuw op die ijskap dan dat er smeltwater wegstroomt. En dat wordt door klimaatsceptici vaak gebruikt om te zeggen: zie je wel de ijskap groeit nog, want de Surface Mass Balance is positief.

Maar de Surface Mass Balance is maar de helft van het verhaal, want die ijskap produceert ook ijsbergen. De Titanic liep op een ijsberg van Groenland. Om de totale massabalans van die ijskap te bepalen moet je ook die ijsbergen meerekenen. Gekeken naar die cijfers zie je dat die ijskap de afgelopen decennia alleen maar massa heeft verloren."

Misinformatie en klimaatverandering, dat is zoiets wat met elkaar verbonden is. Merkt u dat veel in de afgelopen decennia?

"Ik weet niet of mensen die dit retweeten het gewoon niet begrijpen, of dat ze het expres doen om verwarring te zaaien. Dat weet ik niet. Ik weet niet wat motivatie is van de mensen om dit te doen. Vaak staan mensen meer open voor dingen die passen in hun eigen wereldbeeld dan dingen die daar tegenin gaan.

Het klimaatprobleem is bij het overgrote deel van de mensen nu echt wel duidelijk, net als de noodzaak om actie te ondernemen. Wat voor actie kan je het over hebben, maar mensen zien echt wel dat er een probleem is en dat we zo niet kunnen doorgaan. Ik zie dit echt als achterhoedegevecht, die misinformatie verspreid door klimaatsceptici."

Stelling: 'De mens is slechts verantwoordelijk voor 4 procent van de co-uitstoot en dat stelt dus niet zoveel voor'.

"Dat is ook weer pertinente onzin, natuurlijk. We weten dat sinds het begin van de Industriële Revolutie de CO2-concentratie in de atmosfeer is gestegen met bijna 50 procent en we kunnen aan de hand van de isotopische samenstelling van dat koolstof in de atmosfeer zien dat het komt door het verbranden van fossiele brandstoffen. Het is een allang bewezen feit. De extra bewezen CO2 in de atmosfeer is door mensen veroorzaakt.

Wat mij verbaast, als het past in het straatje van die mensen, dan geloven ze ineens aan de wetenschappelijke resultaten.

Wat zij beweren is natuurlijk gebaseerd op het in kaart brengen van die koolstofcyclus en dat is ook door de wetenschap gedaan, de klimaatwetenschap. Dat geloven ze dan wel, omdat ze het kunnen gebruiken in hun eigen argument. Ze gebruiken alleen datgene wat in hun straatje past en vervolgens alle andere logische gevolgtrekkingen, worden genegeerd. Dus dat vind ik ook heel erg inconsequent. Zeg dan dat je de gehele wetenschap niet gelooft, maar dan heb je ook verder helemaal geen gegevens om mee aan de slag te gaan. Dus het is allemaal erg zwak.

Ik zou er ook voor willen pleiten om ja, als het enigszins mogelijk is deze mensen niet al te veel om platform te bieden, en het te omschrijven als een achterhoedegevecht. We moeten voorwaarts en we moeten echt actie gaan ondernemen."

Michiel van den Broeke trok zijn medewerking aan onze video in, toen hij om een reactie op de wederhoor van Meeus werd gevraagd. Aangezien bovenstaand interview al had plaatsgevonden, hebben wij besloten dit toch mee te nemen in deze verantwoording.

Jan Rotmans, hoogleraar Transitiekunde en Duurzaamheid aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. We legden Jan Rotmans een aantal claims voor en hij reageerde:

"Ik vind dat jullie geen aandacht zouden moeten besteden aan dit soort misclaims, elke vorm van aandacht voor klimaatscepsis of -ontkenning is misplaatst en genereert alleen maar nog meer verwarring en dat is nu juist wat deze lieden proberen te realiseren.

De klimaatwetenschap is helder en eensgezind, vorig jaar verscheen nog een wetenschappelijk artikel. Daarin zijn bijna 80.000 wetenschappelijke klimaatartikelen gescreend, met als resultaat dat meer dan 99 procent van deze wetenschappelijke artikelen onderstreept dat de mens het klimaat beïnvloedt."

'The extent of the scientific consensus on human-caused climate change is of great interest to society. If there remains substantial genuine scientific doubt about whether modern climate change is human-caused, then the case for mitigation of greenhouse gas emissions is weakened.'

"Kortom, er is geen klimaatcontroverse, want 100 procent zekerheid bereik je in de wetenschap vrijwel nooit. Maar we gaan ook niet meer discussiëren of de aarde rond of plat is, dus wat mij betreft hierover ook niet. Jullie 'misconcepties' zijn zo evident dat het zonde van de tijd is daar aandacht aan te besteden.

Zo is de mondiale natuurlijke CO2-uitstoot veel groter dan de door de mens veroorzaakte uitstoot, maar dat is niet relevant, want wat de mens uitstoot verstoort de natuurlijke CO2-balans en leidt tot een versterking van het broeikaseffect en resulteert in klimaatverandering.

Ik ben zelf net op Groenland en Spitsbergen geweest en daar gebeuren dramatische dingen vanuit klimaatoogpunt. De klimaatverandering daar verloopt drie tot zes keer sneller dan het wereldwijd gemiddelde, en dat is veel relevanter dan of het drijfijs op de Noordpool afneemt, wat overigens in de zomer wel significant het geval is.

En we kennen de omvang van de ijsberen niet nauwkeurig, alleen bij benadering, maar essentieel is dat de habitat van de ijsbeer wordt bedreigd door het smelten van landijs op Groenland en Spitsbergen.

En het aantal natuurrampen neemt al decennia toe en ook daarbij is een onomstotelijk verband met klimaatverandering. Australië is het beste bewijs van een continent wat voortdurend wordt geteisterd door natuurrampen zoals overstromingen, droogteperioden en bosbranden. Ook daar zie je significante koraalverbleking, wat weliswaar een natuurlijk proces is, wat traag verloopt, maar de mens versnelt deze koraalverbleking, wat uiteindelijk weer leidt tot koraalafsterving.

Het zou veel interessanter zijn voor jullie om aandacht te besteden aan de vele kantelpunten in het klimaatsysteem die tot een versnelling van het klimaatsignaal kunnen leiden, met alle gevolgen van dien.

Op Groenland en Spitsbergen waren de klimaatonderzoekers niet meer 'concerned', maar 'scared', omdat zij dingen waarnemen die niet meer kunnen worden verklaard vanuit hun modellen. Velen zijn in paniek omdat zij de media niet kunnen overtuigen van de ernst en noodzaak van wat zich momenteel afspeelt in de Poolgebieden "

Valerie Trouet is een Belgisch bio-ingenieur en is verbonden aan de Universiteit van Arizona in de VS. Ze bestudeert al meer dan twintig jaar de klimaatverandering aan de hand van jaarringen van bomen.

"Ferdinand Meeus heeft geen enkele credibiliteit als wetenschapper en al helemaal niet als klimaatwetenschapper. Hij heeft in zijn hele carrière maar vier wetenschappelijke artikelen gepubliceerd, de laatste in 1983 (!) en geen enkel artikel had ook maar iets met klimaat te maken:

Waarom die man ineens door de media uitgenodigd wordt om over het klimaat te praten is me een raadsel en ik ben niet geneigd om hem nog meer aandacht te geven, zelfs als het is om zijn stellingen te weerleggen. Hiermee gaan we terug naar de jaren 90, waar de meningen van complete leken gelijkgesteld werden in de media aan die van klimaatexperts rond de idee van 'beide zijden van het debat tonen'.

Stelling: 'Er is geen toename van bosbranden, en de branden die er zijn komen doordat mensen ze aansteken'.

"Wat de oorzaak van de bosbranden is, doet niet ter zake, of die door mensen zijn aangestoken of door blikseminslag. Wat belangrijk is, is niet hoe een bosbrand wordt aangestoken, maar wat de toestand van het bos is wanneer de brand ontstaat.

Om een voorbeeld te geven: als je een brandende sigaret gooit in een Nederlands bos na een regenbui in januari, gaat er geen bosbrand ontstaan, al gooi je duizend brandende sigaretten. Doe je hetzelfde in een kurkdroog bos hier in Arizona waar het droog is, dan veroorzaak je gegarandeerd een bosbrand en hoe droger het bos, hoe groter de brand.

Dus klimaatopwarming draagt zeker bij tot de toenamen van bosbranden die we zien hier in de VS, in Europa, in Australië. Door de opwarming zijn bossen droger en zijn de branden ook heter en moeilijker te blussen.

Stelling: 'De mens is slechts verantwoordelijk voor 4 procent van de CO2-uitstoot (en stelt dus niet zoveel voor).'

"Dat klopt, maar is tegelijk nonsens. Niemand zegt dat die 100 procent van de CO2 het probleem is, het broeikasgaseffect op zich is niet het probleem, in tegendeel. Het is het verhoogde broeikasgaseffect wat het probleem is. En die verhoging komt door de procenten die wij uitstoten.

Het broeikasgaseffect - waarbij de temperatuur op aarde door CO2 in de atmosfeer op een leefbare temperatuur van gemiddeld 15C wordt gehouden - is juist nodig. Zonder CO2 in de atmosfeer zou de aarde een ijsbol zijn en onleefbaar. Maar over haar evolutie, heeft de aarde een evenwicht gevonden waarin over lange tijd evenveel CO2 in de atmosfeer wordt uitgestoten als dat er door het aardsysteem (planten en oceanen) wordt opgenomen.

Daardoor is over de voorbije 800.000 jaar (tenminste) de hoeveelheid CO2 in de atmosfeer weinig verandert: tussen de 200 (tijdens de ijstijden) en de ~300 (tijdens de warme periodes tussen de ijstijden) parts per million.

Hoewel wij verantwoordelijk zijn voor 'maar' 4 procent van de jaarlijkse globale CO2 uitstoot, is de hoeveelheid CO2 in de atmosfeer over de voorbije eeuw gestegen van ~320ppm rond 1960 (wanneer de metingen begonnen zijn) tot 416ppm vandaag.

Dat is veruit, veruit het hoogste niveau over de voorbije 800.000 jaar en geeft aanleiding tot het verhoogd broeikasgaseffect. Waarbij de aarde niet gewoon haar 'evenwichtstemperatuur van 15 graden aanhoudt, maar door de verhoogde hoeveelheid CO2 niet in evenwicht blijft, maar opwarmt.

De 4 procent zijn de procenten waarmee de aarde van nature geen uitweg weet, daar is het aardsysteem niet aan gewend om die extra CO2 ook op te nemen op dezelfde korte termijn als dat wij ze uitstoten."

Leo Meyer is als klimaatwetenschapper betrokken bij de Nederlandse IPCC-delegatie en is expert reviewer van conceptrapporten. Daarnaast is hij gastdocent aan de Universiteit Utrecht over klimaatverandering.

De heer Meeus profileert zichzelf als IPCC expert-reviewer' wat betekent deze titel?

"Een 'IPCC expert reviewer' betekent dat hij misschien één keer een commentaar heeft opgestuurd op een of ander concept van de vele rapporten van het IPCC. Die gaan veel reviewronden in en iedereen die zichzelf gekwalificeerd acht mag commentaar leveren. Kijk, als je kritiek hebt op de rapporten van IPCC, doe dan mee met z'n reviewronde, dan kan je je kritiek uiten. En als dat hout snijdt, dan wordt daar rekening mee gehouden.

Het is een beetje een schijndeskundigheid. Ik ben ook een expert-reviewer, en er zijn er heel veel, vele duizenden. Je moet met een 'self-declaration' komen dat je ergens verstand van hebt, je hoeft dus ook niet met een cv te komen en in principe wordt ook eigenlijk nooit iemand afgewezen, behalve als het heel duidelijk doorgestoken kaart is. Ik heb zelf dat proces ook vele malen begeleid.

Het feit dat iemand klimaatsceptisch is en zich profileert als geweldige wetenschapper, betekent niet per se dat zijn commentaren niet deugen. Dan moet je altijd toch naar de inhoud van het verhaal kijken. Maar het bekende verhaal 'klimaatverandering is van alle tijden en de mensen daar geen invloed op', dat is al lang weerlegde onzin."

Hoe zou u dat dan weerleggen?

"We weten een aantal dingen 100 procent zeker als vaststaande feiten.

De concentratie van broeikasgassen in de atmosfeer neemt toe. We weten zeker dat de mens daarvan de allervoornaamste bron is. We weten ook zeker dat die broeikasgassen netto leiden tot een opwarmend effect van van de aarde. We weten ook zeker dat de temperatuurstijging die we nu al wereldwijd gemerkt hebben - van 1,2 graden - alleen verklaard kan worden door de invloed van de mens op de broeikasgassen.

Binnen het IPCC zijn we daar eerst heel voorzichtig mee begonnen, in de jaren 90 was het: 'Nou ja, in theorie weten we dat dat zo is' en 'we zien nu de eerste tekenen in de atmosfeer dat dat wel eens zo zou kunnen zijn'.

In het laatste IPCC-rapport van augustus vorig jaar staat: de invloed van de mens is een established fact. Door betere beschikbare data en omdat het signaal van klimaatverandering steeds beter te zien was, is het gewoon een vastgesteld feit. Net zo goed als dat als u een steen loslaat, dat die naar beneden valt, en niet naar boven. Punt.

Toen het klimaatprobleem politiek internationaal aan de orde werd gesteld met het eerste klimaatverdrag in 1992 waren er natuurlijk belanghebbenden die de bui al zagen hangen. Dat waren voornamelijk de olielanden die ook op alle mogelijke manieren de wetenschap in twijfel probeerden te trekken.

Dus dat fenomeen was er, en dat mensen selectief zijn in welke bronnen ze hanteren. De media wilden graag een tegengeluid laten horen, waarin zij bijvoorbeeld iemand van het IPCC aan het woord lieten tegenover een vermeende professor die het er niet mee eens was.

In zo'n situatie ontstaat er dan wat we een false balance noemen. De burger die twijfelt en het allemaal niet precies weet, ziet twee geleerden tegen elkaar bekvechten en haalt dan z'n schouders op en denkt: het zal allemaal wel. Daar heeft in het verleden de media en ook de NOS wel een rol in gespeeld, maar dat is sterk veranderd.

Klimaatsceptici zoals meneer Meeus bestaan nog steeds, alleen naarmate de effecten van klimaatverandering steeds zichtbaarder werden en de bewijzen van de invloed van de mens steeds overtuigender, is die groep eigenlijk qua invloed kleiner geworden.

En waar gaat de discussie eigenlijk nou voornamelijk over? Ja, dat weten we allemaal wel, maar wat doen we er aan en wat mag het kosten? Daar kun je natuurlijk totaal verschillend over denken. Dat gaat niet zozeer over wetenschappelijke feiten.

Hoeveel van de de serieuze klimaatwetenschappers is overtuigd van de invloed van de mens op grond van alle bewijzen die er liggen?

Onder de echte klimaatwetenschappers bleek dat vrijwel 100 procent.

Maar je had altijd nog mensen die dan niet echt klimaatwetenschapper zijn, maar bijvoorbeeld geoloog of chemicus. Of we hebben zelfs tandartsen erbij gehad. Maar dus ook mensen die zich naar het publiek toe afficheren - dat doet deze heer Meeus kennelijk - van kijk eens hoe geleerd ik wel niet ben. Dan denken mensen: 'nou ja, dan zal het toch wel waar zijn wat ie zegt'.

Het IPCC (het wetenschappelijke VN Klimaatpanel) concludeerde in 2021 dat de invloed van de mens op het klimaat inmiddels een vaststaand feit is, dus het is geen kwestie meer van een verschil van mening of twijfels onder klimaatonderzoekers.

Wanneer kun je jezelf klimaatwetenschapper noemen?

Aan de hand van je publicaties in wetenschappelijke peerreview-tijdschriften of grote bijdragen aan IPCC-rapporten. Dus aan wetenschappelijk materiaal, wat gereviewed is en dus bloot heeft gestaan aan kritieken van je peers. Dat je niet met onzin aankomt en dan kun je jezelf klimaatwetenschapper noemen.

Dat is natuurlijk heel breed, want het kan gaan over de werking van stofje X op plantje Y tot en met grote vraagstukken over de energietransitie die ook met klimaatverandering te maken hebben. Maar in de eerste plaats gaat het over de natuurwetenschappelijke achtergrond van klimaatverandering en de effecten daarvan, op mens, dier en plant. Dat kan je echt onder natuurwetenschappen rekenen.

Maar verder heb je natuurlijk ook te maken met economie, sociale wetenschappen, bestuurskunde, psychologie, er is een heel spectrum van de wetenschap die zich hier tegenaan bemoeit.

Stelling: 'Noordpoolijs was vanaf 1979 aan het smelten, maar het ijs is vanaf 2012 weer aan het toenemen.'

"Dan zijn ze stekeblind. Als je de grafieken bekijkt over de tijd, dan zie je dat het zowel het volume - dus de ijsmassa - als het oppervlak over de tijd is afgenomen. Daar zitten natuurlijk nogal wat schommelingen in, omdat het weer variabel is en het klimaat op die termijn ook.

Wat je vaak ziet is dat er twee kaarten vergeleken worden die de grote lijn missen. Het komt er een beetje op neer dat als je 's nachts tweemaal een foto maakt, je dat dan als bewijs gebruikt om te zeggen dat de zon niet bestaat.

Je moet echt naar trends kijken, naar de lange termijn. Met selectief winkelen in momentopnames kom je niet naar nieuwe feiten.

Tussen 2002 en 2012 liep die de gemiddelde stijging in temperatuur wat achter dan wat we uit de modellen zouden verwachten vanwege de toename van broeikasgasconcentraties. Toen is er ook meteen rond geroepen van: kijk, het klimaat verandert helemaal niet en er is geen verband.

Maar als je kijkt naar de trend vanaf na de Tweede Wereldoorlog tot en met heden, dan zie je dat er wel meer van die schommelingen zijn geweest. Soms gaat het wat langzamer. Soms gaat het wat harder. Daar kunnen perioden van jaren in zitten. Op het moment lijkt dat allemaal weer wat harder te gaan. Gemiddeld als je die lijn een beetje daar doorheen trekt, dan zie je onmiskenbaar volstrekt duidelijke stijging.

De achtergrond is natuurlijk altijd wel belangrijk: waarom doen mensen dit? Omdat de maatregelen die daaruit volgen, die treffen je tot en met achter de voordeur. Hoe je reist, hoe je eet, nou ongeveer alles, dus dat is helemaal niet leuk natuurlijk. Ik had ook dolgraag gewild dat die klimaatsceptici gelijk hadden, dan konden we lekker doorgaan waar we mee bezig waren.

Maar we lopen dus helaas tegen de grenzen van de groei aan op velerlei terrein: klimaat, stikstof, nou, ga maar tijdje door. Dat roept begrijpelijke onvrede op. Dan val je de wetenschap aan. Want, die heeft het bij het verkeerde eind. Dan hoef je die maatregelen niet. En als dat niet helpt, dan val je de wetenschappers aan, en je gaat ze desnoods bedreigen. Al die onderstromen die zijn te begrijpen."

Stelling: 'Verbleking koralen is een natuurlijk proces'.

"Wat we weten is dat koralen slecht tegen opwarming kunnen. Waar ze nog slechter tegen kunnen is de verzuring, omdat de CO2 uit fossiele brandstoffen, ook in de zee terechtkomt. Daardoor wordt de zee zuurder en dat verstoort alle mogelijke processen."

Stelling: 'Er is geen toename van bosbranden, en de branden die er zijn, komen doordat mensen ze aansteken.'

"Het is volstrekt duidelijk dat het aantal, de omvang en de duur van bosbranden is toegenomen. Het is overigens wel een vrij recent verschijnsel. Het kan best zijn dat een aantal zijn aangestoken, maar de schade die ze aanrichten door een hoge temperatuur, uitdroging en een harde wind, ja, die wordt dan een stuk groter dan wanneer het veel kouder is en veel vochtiger en er geen harde wind staat. Dus de klimatologische omstandigheden spelen een rol.

Wat ook een rol speelt is de vicieuze cirkel van warmer weer, dat zorgt voor meer verdamping, dat zorgt voor droger gebied en ieder bos wordt dan een soort potentiële brandstapel. Dat natuurlijke bosbranden niet zijn toegenomen, lijkt mij extreem onwaarschijnlijk."

Stelling: 'De mens is slechts verantwoordelijk voor 4 procent van de CO2-uitstoot (en stelt dus niet zoveel voor).'

"Dat is ook weer een kwestie van welke getallen vind je leuk om te kiezen voor je berekening. Als je natuurlijke uitstoot van het totale ecosysteem neemt - die overigens ook in balans weer wordt opgenomen door dezelfde ecosystemen - en je neemt daar de menselijke uitstoot bij, dan is dat uiteindelijk een klein percentage.

Als jij een bad hebt en je laat er een klein straaltje in en dat loopt niet weg, dan wordt dat bad toch langzaam en zeker voller en gaat het overstromen.

Men meet al heel lang systematisch het gehalte aan CO2 in de atmosfeer en als je daar een grafiek van maakt, dan zie je die toenemen, met seizoenschommelingen erin.

En ja, dan kan je nog afvragen: waar komt die CO2 dan vandaan? Daar kunnen we van aantonen dat die van menselijke oorsprong is, die CO2-moleculen hebben als het ware rugnummers, dat zijn de zogeheten isotopen. Daaruit kan je zien dat die van fossiele herkomst zijn.

Dus we weten zeker dat die toename van meer dan 50 procent sinds de negentiende eeuw, dat die geheel te wijten is aan wat wij zelf aan fossiele brandstoffen verstoken en nog een aantal processen waar veel CO2 bij vrijkomt, zoals productie van cement bijvoorbeeld. En niet te vergeten, ontbossing op grote schaal. Dat is ook een bewezen feit."

Bart Strengers, Senior beleidsonderzoeker Klimaatverandering en Biomassa bij het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL). Senior wetenschappelijk onderzoeker Climate Change and Biomass.

U bent twintig jaar betrokken bij de discussie, klimaatwetenschapper, hoe ziet u de relatie tot misinformatie?

"De afgelopen 20 jaar daarmee bezig geweest, nu wel iets minder; ook omdat die echt wel van aard veranderd is. Eerst waren er bij zo'n grote partij als de VVD sceptici over of klimaatverandering door de mens veroorzaakt is, nu zie je dat echt niet meer. Eerder bij de FvD bijvoorbeeld.

Bij sceptici speelde dan bijvoorbeeld de vraag: hoe gevoelig is het klimaat nou eigenlijk? 'Anderhalve' of 'vier-en-een-halve-graad' opwarming is nogal een verschil.

Dus de onzekerheid in de klimaatwetenschap is tot op de dag van vandaag vrij groot. En dat is een lastige boodschap en dat is ook lastig te communiceren, want mensen snappen dat niet goed. Die willen gewoon weten van: ja, hoe, hoe gaat het nou veranderen?

En als je twijfel wil zaaien, dan ga je dus zeggen 'de studies die wijzen op een lage klimaatgevoeligheid, zijn veel beter dan alle studies die uitkomen op een hogere klimaatgevoeligheid. En je gaat dus de onzekerheden die daar spelen heel erg uitvergroten en de onzekerheid in de studies die jou welgevallen zijn, die ga je minimaliseren. En dat is buitengewoon effectief.

Dat je dus eigenlijk al een vooringenomen standpunt hebt. Je haalt de studies erbij die dat bevestigen en die blaas je op, en dan klinkt dat heel aannemelijk."

Is er een omwenteling geweest in hoe media en politiek met het thema omgaan?

"Sinds Parijs 2015 zie je echt wel een verandering in het denken over klimaatverandering. En het is natuurlijk ook wel een geleidelijk proces, deels simpelweg door de effecten; klimaatverandering wordt steeds zichtbaarder. Dat ziet iedereen. We zien veel meer extremen in weer, we zien meer warmte op aarde, op allerlei plekken. Ook dit jaar was er weer veel droogte, en hitte in Europa, in Amerika, in China, in Pakistan. Alles bij elkaar is het gewoon steeds duidelijker dat het klimaat echt aan het veranderen is en dat dit met onze CO2-uitstoot te maken heeft. En de meeste mensen snappen dat ook wel."

Stelling: 'Noordpoolijs was in 1979 aan het smelten, maar het ijs is vanaf 2012 weer aan het toenemen. De ijsberen zijn dan ook verdubbeld in populatie'.

"Als je het hebt over ijs heb je het over dikte, oppervlakte en de variatie over het jaar, zo'n ijsmassa is een continu bewegend geheel, waarbij je in september op je minimum zit en ergens in maart/februari op het maximum.

Het minimum oppervlak is gehalveerd ten opzichte van 1979. Maar ook de gemiddelde dikte is sterk afgenomen met zelfs iets meer dan de helft waardoor het volume en dat is natuurlijk uiteindelijk waar het om gaat, is afgenomen met 80 procent op het minimum, in eind september.

Het ijs is dus al grotendeels verdwenen sinds 1979. Dat het ijs oppervlakte sinds 2012 toeneemt is dan niet zo gek, want toen was het absolute minimumrecord in oppervlak en de jaren die daarop volgden lieten weer een groter oppervlak zien. Het staat vrijwel vast dat in een van de komende jaren weer een nieuw minimumrecord wordt gevestigd (in oppervlakte of volume of beide) en daarna zal weer daarmee worden vergeleken.

Dat is nog wel een interessante manier waarop klimaat sceptici vaak redeneren. Dat ze een uitzonderlijke periode nemen om mee te vergelijken. Bijvoorbeeld het jaar waarin het ijsoppervlak op zijn allerlaagst was (2012) of een jaar dat uitzonderlijk warm was (1998); we noemen dit 'the escalator'. Om dan de tien jaar daarna te kunnen zeggen: kijk, het is de jaren erna alleen maar kouder; dus die opwarming is echt een verzinsel. Dan laat je 'eerlijke' data zien, maar dan laat je het hele verhaal eraan vooraf weg."

Over een paar decennia is de Noordelijke IJszee waarschijnlijk min of meer ijsvrij in september vermoeden vele wetenschappers. Op zich maakt het niet zo veel uit wanneer dat precies het geval zal zijn. Feit is dat nu al het meeste ijs simpelweg verdwenen is en in een onwaarschijnlijk korte periode van 50 jaar. Geologisch gezien is dat helemaal niks. Tijdens het Holoceen, ofwel de afgelopen 14.000 jaar was het ijsoppervlak min of meer constant; uiteraard met de jaarlijkse fluctuatie.

De beste website over de ontwikkelingen ten aanzien van sneeuw en ijs is van het National Snow and Ice Data Center. Wat ik altijd goed volg, is de ijsontwikkeling in de Noordelijke IJszee. Op 18 september werd het minimum-oppervlak bereikt waarmee dit jaar op plek 10 staat van jaren met het minste ijsoppervlak.

Ook geven ze continue info over de smeltcondities op Groenland. Op 3 september was een zeer opmerkelijke gebeurtenis:

"Unprecedented in the 44 years of continuous satellite monitoring, a late season heat wave and melt event occurred in Greenland from September 2 to 5. At the peak on September 3, more than one-third (36 percent) of the ice sheet, or around 600,000 square kilometers (232,000 square miles) had surface melting.

Er is ook een mooi filmpje over de ontwikkeling van het oppervlak (dus zonder de dikte). Daarin zie je dat als je de trend vanaf 2007 gaat bekijken er geen afname in oppervlak zou zijn. Dat is natuurlijk cherry picking want de trend vanaf 1979 is een dramatische afname met 50 procent.

Stelling: 'Verbleking van koralen is een natuurlijk proces.'

"Het is een bekend feit dat hittestress ertoe leidt dat die algen afsterven. Dat zien we grootschalig gebeuren, zoals in de Great Barrier Reef. Die heeft een gigantische verbleking gehad ten gevolge van hittegolven. Er zijn jaren geweest waarin 70 procent verbleekte.

Dat komt van nature uiteraard ook voor, alleen de frequentie waarop is sterk toegenomen. Koralen zijn juist een van de meest duidelijke indicatoren van klimaatverandering in de oceanen. Kijk, vroeger werd het ook warmer dan 30 graden. De frequentie van extremen neemt nu eenmaal structureel toe, waardoor een vergelijking met een incident eigenlijk zelden opgaat.

Mensen die dit verspreiden zijn vaak ideologie-gedreven, die zijn bang voor overheidsingrijpen in de vrije markt; dus dat moet worden bestreden. Dat is vaak wat minder wetenschappelijk en ze rapen van alles bij elkaar.

Ook heb je mensen die een bepaalde gedrevenheid hebben, ook vanuit de wetenschap, die misschien een soort geldingsdrang hebben. Want ja, als jij een gemiddelde wetenschapper bent, dan krijg je niet zo snel zo veel aandacht. Dan ben je vooral heel genuanceerd, en dat is niet zo spannend voor de doorsnee burger.

Maar als jij heel vaak roept dat het allemaal kolder is, dan vindt de media het veel spannender. Dus het is een beetje die false balance die optreedt."

Stelling: 'De mens is slechts verantwoordelijk voor 4 procent van de CO2-uitstoot (en stelt dus niet zoveel voor).'

"De koolstofcyclus is enorm. Als het herfst is, dan gaan al die blaadjes vallen, dan verteren al die blaadjes, wat enorm veel CO2-uitstoot oplevert. En in de lente worden die allemaal weer opgenomen want dan gaan die bomen weer groeien. Van nature is er dus een enorme cyclus van CO2, en als je dat als uitstoot rekent, en daar de menselijke uitstoot tegen afzet, dan is het inderdaad niet zo veel.

Het probleem is alleen dat de menselijke uitstoot eenrichtingsverkeer is, en dat telt dus alleen maar op bij het totaal in de koolstofcyclus. Ten gevolge van menselijk handelen. Er is geen andere bron dan de mens die ertoe geleid heeft dat de CO2-concentratie in de atmosfeer is toegenomen met 50 procent (namelijk van 218 ppm pre-industrieel naar 419 ppm nu). En dat de uitstoot ten opzichte van de cyclus van de natuur relatief klein is, is totaal irrelevant.

Een van de bekendste klimaatsceptici in Nederland is twitteraar Ferdinand Meeus. In de uitzending van Ongehoord Nieuws van 24 mei 2022 zegt hij onder meer dat het ijs op Groenland niet smelt, maar juist toeneemt. Bart Strengers reageert:

Er ligt geen ijs op de Noordpool; er drijft ijs. IJs ligt op Groenland. De figuur die je laat zien is een schoolvoorbeeld van cherry picking, want vergelijkt 2022 (1 jaar) met het enorme dieptepunt in 2012.

Je ziet trouwens dat 2020 vrijwel net zo weinig ijsoppervlak liet zien als 2012. Daarnaast gaat het om ijsvolume en de enorme afname van het meerjarige ijs. Conclusie: de algemene trend is gewoon neerwaarts. Om te zeggen dat het de afgelopen 10 jaar niet is afgenomen is een 'escalator'-redenering.

Uiteraard zou het kunnen dat het tempo van afname (zeker van het oppervlak) afneemt naarmate we dichter bij de nul komen (inmiddels is er immers bijna 75 procent volumeafname). En zelfs 2022 ligt onder de 90-procent-range.

Er is dus helemaal geen sprake van een ongemakkelijk feit. Er is ook geen sprake van alarmisme. Er is sprake van een enorme afname van het ijsvolume in een enorm korte tijd die we de afgelopen duizenden jaren niet hebben gezien met een tegen zekerheid grenzende oorzaak: klimaatverandering. Daar gaat het om.

Je kunt discussiëren over de vraag hoe het verder gaat en wanneer de Noordelijke IJszee ijsvrij zal zijn (hoewel er altijd wel wat ijs zal overblijven). Daar wordt ook veel over gediscussieerd tussen wetenschappers en waarschijnlijk is er sprake van een asymptoot: ofwel een afname die tegen 'het eind', ofwel het punt waarop er geen zomerijs meer is, steeds langzamer gaat (nogmaals we zitten al op driekwart).

Dus dat de lijn niet lineair naar nul gaat zou heel goed kunnen. Dat ontkent niemand volgens mij. Ik snap ook niet waar zijn claim vandaan komt dat NASA dat zou vinden: ze schrijven dat er 'decadal' afname is van 12,8 procent. Dat is een feit, maar geen claim dat de afname dus lineair is en lineair door zal gaan. Het is ook niet van wezenlijk belang wanneer we precies op nul zitten. Wat van belang is, is dat klimaatverandering een enorme impact heeft en nog zal hebben op het Noordpoolgebied.

Het lijkt het me belangrijk dat er vooral aandacht wordt besteed aan dat mechanisme van doelpalen verplaatsen, zoals Meeus dat doet over de SMB. Dat is namelijk het karakteristieke patroon in discussies met pseudosceptici. Meeus trekt een aantoonbaar onjuiste conclusie over het ijs op Groenland en weigert dat toe te geven als hij daarop wordt gewezen. In plaats daarvan probeert hij de discussie te verleggen naar iets anders. Dat is wat vaak gebeurt als je probeert met hen in discussie te gaan. Dat patroon signaleren lijkt me veel belangrijker dan de details over Surface Mass Balance en afkalving.

Roderik van de Wal, hoogleraar 'Sea level change and coastal impacts', Universiteit Utrecht, climatologist/glaciologist.

De bovenste kaart is uit het IPCC AR6-rapport. De lijnen laten zien dat Groenland sinds begin jaren negentig kleiner aan het worden is (verklaart ongeveer 1 cm zeespiegelstijging).

We weten dat dit komt door een afname van de oppervlaktemassabalans enerzijds en anderzijds door het verlies van ijs door ijsbergproductie.

Dit kun je zien in dit plaatje:

De Surface Mass Balance wordt door atmosferische processen bepaald en de ijsbergproductie door de beweging van het ijs en de interactie met de oceaan. Oppervlaktemassabalans en ijsbergproductie zijn grotendeels onafhankelijke processen maar kunnen beide wel beïnvloed worden door klimaatverandering, apart behandelen is zinvol omdat je het op verschillende manieren meet en omdat er verschillende fysische processen aan ten grondslag liggen.

Ik heb geen idee waar de heer Meeus zijn wijsheid over Groenland vandaan heeft. Of ijsbergcalving een jaar wat meer of wat minder is is niet ter zake doende, het gaat om het totale massaverlies.

Kijk naar dit community effort-figuurtje uit het Nature-verhaal van A. Shepherd uit 2020:

Daarin is met drie nagenoeg onafhankelijke methodes gekeken naar het massaverlies van de ijskap. De laatste keer dat de ijskap-massa gewonnen heeft, is waarschijnlijk in 1998 geweest (dunne zwarte lijntje boven de nul). In 2005 zie ik niks bijzonders gebeuren.

Misschien bedoelt Meeus dat -82 minder negatief is dan -96 in de tabel? Waar het echter om gaat is dat alle getallen op de bovenste rij negatief zijn. Gedurende 2007-2012 is het totale massaverlies zelf beduidend hoger dan daarvoor door de sterk negatieve SMB zoals je in het tabelletje kan zien.

Groenland is massa aan het verliezen.

Jan Wuite, glacioloog-geoloog Universiteit van Luxemburg.

Wij meten de afkalving van het ijs op Groenland in het ESA project Greenland Ice Sheet CCI+ samen met de Denen (GEUS). Er is sinds 2015 een gestage stijging te zien van enkele Gt/y. Ter illustratie, bijgevoegd een slide die ik presenteerde op EGU afgelopen jaar.

Uiteindelijk draait het inderdaad natuurlijk om de totale massa balans, de Surface Mass Balance bepaalt hoeveel water er in de emmer bij komt (input), de afkalving hoe ver de kraan open staat (output). Door het apart te behandelen kun je beter de oorzaken van veranderingen onderzoeken.

ESA heeft onlangs een hele mooie visualisatie gemaakt van de totale hoeveelheid ijs die ieder jaar verloren gaat op aarde, uitgesplitst naar bron.

Peter Siegmund, meteoroloog KNMI, heeft 30 jaar ervaring als onderzoeker bij het KNMI op het gebied van klimaat en klimaatverandering.

"De dagrecords van dit jaar in Nederland (2022, tot en met 20 september) zijn als volgt. Tussen haakjes de temperaturen in °C. Betreft temperatuur in De Bilt sinds 1901 Maximumtemperatuur: Record hoogste waarden: 1 januari (13,2), 22 maart (19,6), 14 augustus (32,2), 25 augustus (32,6) Record laagste waarden: 18 september (13,3) Minimumtemperatuur: Record hoogste waarden: 1 januari (10,9), 2 januari (10,2), 9 februari (8,3), 17 augustus (17,5) Record laagste waarden: geen Dit jaar zijn er tot nu toe, zoals verwacht, meer hoogte-dagrecords dan laagte-dagrecords. Deze dagrecords zijn ook te zien in grafieken. De zwarte lijn van dit jaar snijdt op de record-datums de rode of blauwe lijn.

Hoogleraar psychologie Paul van Lange, van de Vrije Universiteit.

"Klimaatverandering is een van de moeilijkste sociale dilemma's. Het is een conflict tussen het eigen belang op de korte termijn en het collectieve belang op de lange termijn. Je moet tegen je eigen belang in handelen voor dat gezamenlijke belang en dat voelt tegennatuurlijk. Minder vlees eten of minder vliegen.

Volgens mij is dat sociale dilemma de kern, want: handel maar eens in tegen je eigen belang. Of tegen dat van je familie: 'nee, we gaan dit jaar niet op vliegvakantie'. Dat is lastig.

En zeker wanneer het gaat om verstrekkende consequenties waarin een onzekerheidsmarge zit, want: 'loopt het wel zo'n vaart?'. Mensen zijn heel gevoelig voor dat eigen belang.

Ieder mens heeft behoefte aan structuur in z'n leven, een zogenaamde 'status quo bias' zoals we dat noemen, dat betekent dat mensen tegen verandering zijn, want ze zijn gewend aan de oude situatie.

Een klimaatverandering: het is abstract en groot. Het heeft een enorme omvang en het is een mondiaal probleem. Het is niet makkelijk kleinschalig te maken. Dat is psychologisch ook heel lastig, want: 'wat KUNNEN we nog doen?' Normaal zijn mensen doelgericht, maar in dit geval gaat het om abstracte doelen en daar heb je dan ook nog de hele wereld voor nodig, IEDEREEN moet meedoen. Je kunt mensen eigenlijk niet opzadelen met de feiten, die zijn te complex.

Daarnaast leven we in een cultuur waarin je heel snel ziet wanneer mensen of bedrijven niet bijdragen en dat is ondermijnend.

Kijk maar naar de drukte op Schiphol. Daar zit een heel belangrijk signaal in. Het zegt eigenlijk: 'kijk iedereen vliegt er maar op los'. Mensen willen dan niet als enige de moraalridder uithangen. Dat soort rechtvaardigen worden dan gebruikt. Dus als je ziet dat anderen niet mee, of niet helemaal meedoen dan kan dat ondermijnend werken. Zeker ten aanzien van je eigen motivatie om er wat aan te doen.

Dat vraagt om een cultuuromslag.

Een manier om klimaatverandering dichterbij te brengen is mensen bijvoorbeeld te wijzen op hun nageslacht. Wat voor wereld wil je achterlaten? Daar zijn mensen gevoelig voor, dan breng je het probleem van klimaatverandering dichterbij.

Of je maakt het mondiale probleem kleiner. Welke gemeente heeft de schoonste stad, welk bedrijf is het schoonste bedrijf?

Je zou denken dat iemand zoals Klimaatminister Rob Jetten, die zich maximaal inzet voor het klimaat op een hoog voetstuk staat, daar rekening mee houdt, maar dat is niet het geval. Mensen willen zich niet direct houden aan de hoge normen die zo'n persoon communiceert. Mensen denken dan al snel: 'ik kan of ik wil niet aan die hoge normen voldoen'. Men houdt er niet van als normen niet makkelijk haalbaar zijn.

De mens is van goede wil, maar het moet hem niet te veel kosten, niet alleen financieel maar ook niet persoonlijk of immaterieel. Als je mensen een hoge norm voorschrijft door bijvoorbeeld te stellen dat ze geen vlees mogen eten dan wordt het te opdringerig. Daar kunnen mensen slecht tegen.

Ik denk dat onder de klimaatsceptici een aantal mensen goed op de hoogte is. Maar hoe hard de wetenschap ook is, je kunt in de wetenschap altijd wel een uitzondering vinden op een wetmatigheid. Behalve dan op zwaartekracht, haha.

Voor veel wetmatigheden kan je een uitzondering bedenken of er twijfel over hebben. Als je je verdiept in hoe de natuur zich ontwikkelt dan zie je een trend, maar je ziet ook uitzonderingen. Een scepticus die zich verdiept in allerlei finesses over het klimaat kan uitzonderingen ontdekken die klimaatverandering ontkrachten.

Mensen moeten vertrouwen hebben in de klimaatwetenschappers. Maar er zal altijd iemand zijn die ergens een bepaalde twijfel bij heeft. Want niet alles heeft dus een pure wetmatigheid. Mensen willen dan weten: wat is dan precies het aandeel van het menselijke gedrag, hoe groot is dat aandeel? Kunnen wij er wel wat aan doen?

Je hebt als klimaatwetenschapper dat vertrouwen continue nodig. Eenlingen kunnen veel impact hebben met misinformatie, waarmee men dingen ontkracht op een manier die niet juist is. Dingen worden uit proportie getrokken. Zoals wanneer er een strenge winter is en dat mensen dan zeggen: zie je nou wel klimaatverandering bestaat niet, omdat ze het grotere geheel niet (willen) zien.

Kijk: als je gemotiveerd bent om de uitzonderingen te zien en alles te ontkrachten dan kom je als klimaatscepticus een heel eind.

En mensen denken ook dat klimaatwetenschappers dingen overdrijven. Dat ze op aandacht uit zijn. En dat is ook niet helemaal onwaar. Kijk maar naar het verleden. Zure regen. Daar hoor je nu niemand meer over.

Mensen leven in bubbels. Ze willen likes scoren. Men denkt: het is toch informatie van anderen. En het is voor sommige mensen welgevallige informatie. Ze zien een bewijs: 'het is toch minder ernstig dan we allemaal dachten'.

En die informatie krijgen klimaatsceptici gevoed aan mensen die denken dat de overheid selectief met het probleem omgaat of het te veel aandacht geeft of het overdrijft. En met al die ontkrachtende informatie spelen ze in op het idee dat mensen hun levensstijl niet heel erg hoeven te veranderen.

En daarmee kun je op sociale media in realiteit scoren, maar met name in de perceptie vooraf. Dat mensen denken: oh dit is wel prettig, dit is nieuwswaardig want het gaat tegen een bepaalde trend in en daardoor zullen ze dit toch wel omarmen.

Zodra iets sociaal wordt dan wordt het al lastiger, dan gaan mensen er meer geloof aan toe kennen. Al die conspiracy theories zijn sociale fenomenen, waarbij mensen elkaar weten te voeden. Als mensen niet zo snel met elkaar zouden communiceren dan zouden conspiracy theories veel minder een rol kunnen spelen. Die spelen nu een veel grotere rol.

Je kunt op sociale media ook heel makkelijk wetenschappelijk overkomen, met een grafiekje bij wijze van spreken. Met statistiek. En dat is iets waar mensen snel fouten maken: samenhangen zien als vorm van causaliteit, dat ze ergens foutief oorzaak en gevolg in zien. Als scepticus kun je met statische gegevens doen alsof het heel zuiver is, terwijl dat niet zo is.

Sommige klimaatsceptici zullen best heel wat feitelijke informatie hebben, maar in sommige feiten moet je wel trends zien en grotere verbanden, in plaats van dat je op heel kleine dingen gaat inzoomen en dat je die gaat delen omdat je daar een doel mee hebt.

Het zijn altijd mensen die geen vertrouwen hebben, met name als het gaat om het klimaat. Dat is dan motivationeel gedreven, mensen hebben er belang bij om twijfel te zaaien over klimaatverandering. En dan kom je weer uit op de 'status quo bias', en op de kern: het eigen belang en dat je daar niet tegen in wilt handelen. Mensen willen geen verandering en willen hun levensstijl niet aanpassen."

Liza Luesink, gedragspsycholoog.

Waarom wordt de rol van de mens ten aanzien van klimaatverandering gebagatelliseerd? Hoe werkt dat mechanisme psychologisch?

Keuzes maken die klimaatverandering tegengaan zijn niet leuk. We houden niet van verlies. We willen graag ons huidige leven behouden en niet aanpassen: we houden van vliegen naar mooie bestemmingen, warme huiskamers, shoppen en nog zoveel meer. Gewoontegedrag dat we als ons hele leven vertonen en 'normaal' was, 'moeten' we nu 'ineens' aanpassen. Bij vervelende dingen hebben we automatisch een vermijdende houding, de natuurlijke reactie is om van negatieve dingen weg te gaan.

Het beeld van klimaatverandering is vaak dramatisch, een ramp. Hoe langer de berichtgeving duurt, hoe meer we afgestompt raken ('apocalypse fatigue'). We hebben de neiging om ons af te sluiten voor negatieve berichten. We kunnen het simpelweg niet aan om ons er dagelijks ellendig over te (blijven) voelen. Dit zie je ook bij oorlogen of de coronapandemie. In het begin zijn we geschrokken en bang en ontstaan er vele acties, maar dat drijft op urgentie en wilskracht. Na verloop van tijd vervallen we automatisch in ons oude patroon.

Ik las ooit ergens: "De grootste bedreiging voor de aarde is de overtuiging dat de ander haar wel gaat redden." Dit noemen we in de psychologie het bystander effect of de diffusion of responsibility. Als er meer mensen/organisaties verantwoordelijk zijn, gaan we naar elkaar kijken tot de ander iets doet. Ontkenning kan dan ook optreden: als ik nou doe alsof ik het niet weet/zie, dan hoef ik er ook niet naar te handelen. Een ander zal het wel doen of: als het echt erg wordt hoor ik het wel.

Hoe het toch komt dat bijna iedereen in Nederland het erover eens is (94 procent, CBS) dat er sprake is van klimaatverandering, maar dat betrekkelijk weinig mensen daar iets aan willen doen? Vleesschaamte? Vliegschaamte? Het neemt niet toe. Hoe komt dat?

Als het gaat om eigen gedrag versus eigen intenties is er sprake van een intention-behavior gap. We hebben een bepaalde intentie, in dit geval milieubewust leven maar we gedragen ons daar niet naar. Ook wel de 'green gap' genoemd in de context van duurzaam leven. Het is ook de vraag vanuit welke motivator je kijkt. Mensen doen het niet voor het milieu, maar omdat het tocht, omdat ze geld kunnen besparen of omdat het gezonder is.

Een van de dingen die ontstaat is cognitieve dissonantie: we praten het goed 'maar ik heb geen kinderen' of 'ik vlieg nooit', dus ik mag. Of je gaat het relativeren: ach het klimaat verandert altijd. Dit noemen we in de psychologie cognitieve dissonantie-reductie, in normaal Nederlands: goedpraten. Waar we dit vaak zien, is bij discussies over vlees eten.

Veel mensen die vlees eten, zijn tegelijk tegen een slechte behandeling van dieren. Waarom eten we dan toch vlees? Een oplossing voor dit interne conflict is om bijvoorbeeld te denken dat dieren 'een ander pijngevoel' hebben.

In een onderzoek werd gekeken of mensen een ander oordeel hadden over de pijnbeleving van een koe wanneer zij zelf vlees aten of noten. En ja hoor, als je een paar stukjes vlees aan het eten was, gaf je lagere scores aan de mentale beleving van de koe, dan de groep die noten at. We praten het dus voor onszelf goed. En wat ook helpt om ons eigen inconsequentie goed te praten? Vegetariërs wijzen op hun inconsequente gedrag: 'Je eet wel vis? En leren schoenen dan?'.

Inconsistentie in gedrag is onbetrouwbaar: we vermijden het liefst onzekere uitkomsten en dus vermijden we het liefst onbetrouwbare mensen. Op automatisch niveau beoordelen we iemand die inconsistent is dus negatiever. Voor ons eigen gedrag hebben we excuses: het ligt aan dingen buiten ons. We kennen oorzaken toe aan de gebeurtenis en niet aan onszelf.

Voor andermans gedrag zijn we minder mild, en attribueren we het al snel aan de persoon zelf (Rob Jetten). Ook niet raar: we hebben immers minder zicht op de situatie van de ander dan op de situatie van onszelf. En dus is het logisch dat we de invloed van situationele factoren op ons eigen gedrag wel zien, maar de situationele factoren die van invloed zijn op andermans gedrag niet. Hierdoor bekritiseren we ook het gedrag van een ander makkelijker, het zal namelijk wel aan die persoon zelf liggen en niet aan de omstandigheden die er op dat moment zijn.

Is het klimaat misschien niet té complex om te behapstukken? En waarom zijn er mensen die de klimaatsceptici toch geloven? Hoe werkt dat in ons brein? Moeten we die klimaatsceptici wel aandacht geven?

Ja. De informatie rondom klimaat is complex, het begrip CO2 bijvoorbeeld is super abstract. Je kunt je er weinig bij voorstellen. Ook subsidietrajecten zijn complex; je kunt er een studie van maken. Het systeem lokt nu niet-duurzaam gedrag uit: de trein is te duur en op elke straathoek is fast fashion te koop. Gedrag is niet zo rationeel als we denken. Je kunt wel bedenken 'ik ga korter douchen of minder warm', maar als je er dan eenmaal onderstaat voel je vooral hoe fijn het is en denk je niet meer goed na.

Daarnaast is ons brein überhaupt niet zo goed in de enorme hoeveelheid informatie verwerken die we op een dag over ons heen krijgen. We filteren informatie daarom grof (pikken eruit wat ons uitkomt) en vullen kennis gaten op met wat zich voordoet. We maken de hele dag door denkfouten. Drie voorbeelden:

Confirmation bias: We zoeken informatie die onze overtuiging bevestigt. Als je in Google intypt "is vaccineren gevaarlijk" dan vind je bevestiging voor je zorg.

Availability Heuristic: Als we informatie snel kunnen ophalen, ervaren we dat als belangrijker of waarheidsgetrouwer. Indrukwekkende emotioneel geladen boodschappen blijven beter hangen dan feitelijke informatie. Vaak zijn boodschappen van klimaatscepticisme gekleurd met heftig emotionele termen. Zoals: "Zelfs als je dat allemaal gelooft, wat dus op volkomen duistere, hekserijachtige quasiwetenschap berust", aldus Thiery Baudet bij Pauw.

Illusory truth effect: hoe vaker we iets horen, hoe meer we denken dat het waar is. Hoe vaker je bijvoorbeeld valse informatie berichten op social media ziet, hoe groter de kans is dat je gaat denken dat het waar is. Denk aan de bekende 'Dat heb gestaan op Facebook'.

Wat er ook ontstaat, mede door (social) media-bubbels, zijn twee groepen. De bekende ingroup vs. outgroup: 'ze zullen ons wel weer naaien'. Mensen trekken de boodschapper uit de 'outgroup' hoe dan ook in twijfel.

Reactie persdienst Katholieke Universiteit Leuven.

"Wat betreft uw vraag over Ferdinand Meeus kunnen wij u het volgende meegeven: de uitspraken van de heer Meeus zijn ten persoonlijke titel en houden geen verband met de KU Leuven."

We hebben uiteraard Ferdinand Meeus om wederhoor gevraagd. Bij dezen zijn antwoorden:

U zegt in een uitzending van Ongehoord Nieuws dat het ijs op Groenland niet afneemt, maar juist toeneemt. Waarom neemt u in uw onderbouwing het afkalvende ijs niet mee?

Wegens tijdgebrek was het voor mij niet mogelijk om alle facetten van het complexe klimaatsysteem te bespreken in de door u bedoelde uitzending van Ongehoord Nieuws van 24 mei 2022. Ik heb afkalvend ijs wel in detail besproken in dit OpinieZ-artikel.

Metingen van het ijs op Groenland via de Surface Mass Balance (SMB) tonen aan dat er nu meer ijs ligt dan het 30-jarig referentiegemiddelde. Deze SMB-metingen houden geen rekening met ijsafkalvingen. Om een goede reden: omdat het mechanisme en de oorzakelijke verbanden van ijsafkalving aan de rand van een ijsplaat niet alleen een functie zijn van de temperatuur, maar ook van het gewicht (dikte) van de ijsplaat en de morfologische structuur van de rotsachtige ondergrond. Het is dus zinvol om ijsafkalvingen apart te behandelen, zoals in detail wordt uitgelegd in voorvermeld OpinieZ-artikel, met verwijzing naar recente studie over afkalvingen door wetenschappers van het Deense Instituut voor Glaciologie en Klimaat. Belangrijke waarneming is dat er sinds 2005 geen stijging is van de ijsafkalvingen.

Ook zegt u dat het ijs op de Noordpool toeneemt en het aantal ijsberen zijn verdubbeld, waar heeft u deze cijfers vandaan?

De grafiek met toename van het ijs op de Noordpool komt van o.a. NASA-satellietmetingen, bijgehouden door het US National Snow and Ice Data Center. Ik denk niet dat er discussie kan zijn over de betrouwbaarheid van deze metingen. Er ligt vandaag meer ijs op de Noordpool dan 10 jaar geleden. Dat zijn harde feiten, die iedereen kan afleiden uit de grafiek.

Sinds het begin van de satellietmetingen in 1980 was er een dalende trend met een minimum in het jaar 2012. Sindsdien is de dalende trend gestopt. Na 2012 is de ijsoppervlakte licht gestegen. Vandaar mijn tweet dat er nu ongeveer 1 miljoen km2 meer ijs ligt dan 10 jaar geleden. Dat zijn harde feiten. Deze "ongemakkelijke" feiten passen niet in het alarmistische verhaal van de smeltende polen.

De golvende beweging van de hoeveelheid ijsoppervlakte wordt veroorzaakt doordat in de zomer het ijs gedeeltelijk smelt, waarna het in de winter weer aangroeit. Klimaatwetenschappers van topuniversiteiten Harvard en Cambridge hadden voorspeld dat het zomerijs (september) ging verdwijnen. Meer informatie kan u hier vinden in mijn OpinieZ-artikel. Er ligt meer ijs op de Noordpool dan tien jaar geleden.

Er is nogal wat discussie over al dan niet dalende trend van het Noordpoolijs. Men gebruikt dan het cijfer van september, het moment waarop het ijsoppervlak zijn minimum heeft bereikt door de zomersmelt. Dit is een mooi voorbeeld van het verschil tussen enerzijds de metingen zelf en anderzijds de interpretatie van de metingen. Ik geef de waardes en de grafiek zoals te vinden op de NASA-website. Volgens de NASA en de meeste klimaatwetenschappers is er een constant lineair dalende trend. Zo'n interpretatie past mooi in de theorie van alarmerend smelten van het Noordpoolijs. Maar er is ook een evenwaardige andere interpretatie mogelijk op basis van een trendbreuk rond 2008, met 2012 als minimum waarde. Nadien is de dalende trend gestopt. Oordeel zelf en kijk naar de waardes in de rode rechthoek. Alleen de toekomst kan uitwijzen welke interpretatie de juiste is.

IJsberenpopulatie

Informatie over de toename van de ijsberenpopulatie in het Arctische gebied staat in dit recente rapport van evolutionair bioloog dr. Susan Crockford. Over de absolute getallen is er wel wat onzekerheid, maar niet over de forse stijging van de populatie. Ook hier weerleggen de feiten de doemvoorspellingen over uitstervende ijsberen.

Hoeveel IPCC-publicaties heeft u gereviewed?

Ik was Expert Reviewer van het zesde Assessment Report (AR6), Working group I, Climate Change 2021, "The Physical Science Basis". Het rapport telt 4950 bladzijden. Er waren wereldwijd ongeveer 750 Expert Reviewers met in totaal 28.500 comments. Mijn bescheiden bijdrage was 35 comments (ongeveer de gemiddelde score per reviewer).

Wat is uw reactie op de stelling dat de term 'IPCC-expert-reviewer' schijndeskundigheid suggereert?

Mijn ervaring is dat zulke beweringen meestal worden gebruikt voor persoonlijke aanvallen bij gebrek aan inhoudelijke argumenten. Zoals in dit geval door een factchecker van Knack. Het loont daarom om te kijken naar wat het IPCC zelf zegt over de rol van de Expert Reviewer in het schrijven van de klimaatrapporten.

Na mijn nominatie kreeg ik op 2 mei 2019 een mail van het IPCC met de volgende verduidelijking over de rol van de Expert Review:

'The Expert Review is a formal component of the IPCC assessment process to provide a balanced and comprehensive assessment of the latest scientific findings. The IPCC Procedures state that the review process will be objective, open and transparent, with an open invitation for experts to register, seeking a range of views, expertise, and geographical representation.'

De expert review is dus een belangrijk formeel onderdeel bij de totstandkoming van de IPCC-rapporten, waarbij verschillende standpunten en expertise worden meegenomen. Zij is zeker geen platform voor vertoon van schijndeskundigheid. Meer gedetailleerde informatie over de rol van de Expert Reviewer is hier te vinden.

In principe kan iedereen zich via een online-procedure aanmelden en registreren, behalve als de persoon geen relevante expertise heeft. Het IPCC stelt:

'Because the aim of the expert review is to get the widest possible participation and broadest possible expertise, those who register are accepted unless they fail to demonstrate any relevant qualification.'

Waarom tweet, schrijft en spreekt u met regelmaat over klimaatkwesties zonder dat u daar een wetenschappelijke achtergrond in heeft?

Die bewering is onjuist. Ik heb geen diploma met 'klimaatwetenschapper' als label. Maar verreweg de meeste IPCC-wetenschappers hebben dat diploma ook niet. Zij zijn - net als ik - specialist in een bepaald deelgebied van het complexe klimaatsysteem. Er zijn glaciologen, paleontologen, bosbouwdeskundigen, fysici, chemici, meteorologen enz. Mijn vakgebied is organische chemie met als specialiteit fotochemie en fotofysica (dissertatie Katholieke Universiteit Leuven 1981). Uit mijn vakgebied komen de basiswetten van het CO2- broeikaseffect en van de energiebalans van onze planeet. Die twee factoren samen bepalen ons klimaat. Vanuit die expertise heb ik dan ook als IPCC Expert Reviewer het laatste assessment-report 'AR6, Werkgroep I over "The Physical Science Basis"' van commentaar voorzien

Wat is uw belangrijkste motief/drijfveer om u zo actief met het klimaatdebat bezig te houden?

Als wetenschapper heb ik helaas vastgesteld dat erover klimaat heel eenzijdige uitspraken worden gedaan door politici, ambtenaren en wetenschappers. Vaak worden er fel overdreven doemvoorspellingen gedaan op basis van uiterst onwaarschijnlijke toekomstscenario's. Recent werd dit nog benadrukt door enkele topklimaatwetenschappers verbonden met het IPCC. Zie mijn OpinieZ-artikel hierover.

Ik heb ook vastgesteld dat de technische rapporten van het IPCC veel genuanceerder zijn dan wat we meestal te horen krijgen in de media. Gelukkig komt er langzaam maar zeker een tegenbeweging vanuit de klimaatwetenschap op gang. Twee belangrijke stemmen zijn de hoogleraren Koonin en Pielke. Prof Steven Koonin was wetenschappelijk adviseur van president Obama en geniet breed respect in de klimaatwetenschap. Prof. Pielke is bekend van zijn boek The rightful place of science. Disasters & Climate Change. Hij baseert zich op de IPCC-rapporten om aan te tonen dat er geen robuuste bewijzen zijn om extreme weersomstandigheden (overstromingen, orkanen) toe te schrijven aan global warming.

Ik probeer, in navolging van Koonin en Pielke, in het Nederlandstalig gebied een kleine bijdrage te leveren om klimaatgerelateerde misinformatie te bestrijden met de feiten zoals ze zijn. Ik doe dat via Twitter en mijn artikelen op onder meer OpinieZ.com. Let wel: ik baseer me op de IPCC-rapporten en beschikbare informatie over wetenschappelijke metingen. In tegenstelling tot andere klimaatwetenschappers hecht ik minder aan theoretische modellen, aangezien die een veelheid van aannames en variabelen bevatten. Overigens zijn de technische IPCC-rapporten veel genuanceerder en minder "alarmistisch" dan het beeld wat er in de mainstream pers over wordt gecreëerd.

https://nos.nl/l/2451071