Brand Deurnese Peel laat zien dat extreme droogte ook in Nederland leidt tot extreme bosbranden (NPO Radio 1)

https://www.nporadio1.nl/images/2020/04/24_51e66ab0e3_ANP-409765181.jpg

De natuur is ernstig toe aan meer vernatting. Met droog weer zoals nu, valt een brand zoals in de Deurnese Peel misschien niet te voorkomen. "Maar als de natuur natter is, zijn de gevolgen ervan minder erg", zegt Wim van opbergen in Vroege Vogels.

{audiofragment audio="383368" caption="Extreme droogte leidt tot extreme natuurbranden" }

Wim van Opbergen van Werkgroep Behoud de Peel, ziet de verdroging van de Deurnese Peel al jaren met lede ogen aan. Afgelopen week werd Nederland geteisterd door zes bosbranden. De grootste bosbrand ooit in ons land woedde dagenlang in het Brabantse natuurgebied de Deurnese Peel. Maar zo'n hoogveengebied zou juist te nat moeten zijn om vlam te vatten. Door aanhoudende droogte en een te laag waterpeil heeft het vuur echter vrij spel.

Vernatting ernstig nodig

Van Opbergen: "Vernatting is nodig om een brand met zulke ernstige gevolgen te voorkomen. Met zulk droog weer valt de brand op zich misschien niet te vermijden, maar als de natuur natter is, zijn de gevolgen ervan minder erg. Dan brandt het bijvoorbeeld minder de grond in. Dat geldt voor de Peel het meest, maar ook voor gebieden als de Meinweg gaat dat op."

{twitter url="https://twitter.com/RikWesterbaan/status/1252618905496977408" }

Voedselarm karakter van gebied gaat verloren

Een hoogveengebied zoals de Peel is heel arm aan voedingsstoffen. Er zit weliswaar veel voeding in de opgestapelde, slechts deels vergane plantenresten, maar omdat die onder zuur veenwater zitten, blijft het geconserveerd, "zoals augurken in zuur", zegt van Opbergen.

"Als er lucht bij komt, dan oxideert het veen en komen de voedingstoffen vrij", legt van Opbergen uit. "Als het veen verbrandt, zoals nu, dan is dat nog veel erger. Door de explosie van vrijkomende voedingsstoffen en mineralen, gaat het voedselarme karakter van het gebied verloren en gaan er planten groeien zoals grassen, varens, berkenbomen, bramen. Die horen daar niet thuis."

{articles "Peelbrand is grote klap voor hoogveenlandschap" id="23298" }

{articles "Inwoners Herkenbosch mogen nog niet naar huis, natuurbrand nog niet onder controle" id="23264" }

Voedingsstoffen afvoeren duurt tientallen jaren

Van Opbergen: "Ten gevolge van droogte en stikstof uit de veehouderij gebeurt dat ook al, maar met zo'n brand wordt dat nog veel en veel erger. Om die voedingsstoffen die vrijkomen vervolgens weer kwijt te raken is erg lastig."

"De enige manier die ik kan bedenken, is het gebied heel erg goed vernatten", zegt van Opbergen, "zodat je 's winters water -met daarin de voedingsstoffen- kunt afvoeren. Dan nog duurt dat heel lang, tientallen jaren, en zal het niet voor heel het gebied zomaar lukken."

{twitter url="https://twitter.com/DMGdeurne/status/1252962887636783106" }

Landbouwgronden houden waterpeil bewust laag

Kortom, vernatten van gebieden zoals de Peel is essentieel. Niet alleen om branden te voorkomen, ook voor het geval dat er wel een brand woedt, zodat de gevolgen minder ernstig zijn. Werkgroep Behoud de Peel pleit er al tientallen jaren voor dat er meer wordt gedaan aan de bestrijding van verdroging in de natuur. Naast klimaatverandering wordt het probleem veroorzaakt doordat in de landbouwgronden het waterpeil bewust laag wordt gehouden.

Rond de Peel en de meeste Nederlandse natuurgebieden zijn er lage waterstanden vanwege de omringende landbouwgebieden. Terwijl de waterstand in de Peel hoog en vooral stabiel moet zijn, ziet de landbouw liever veel lagere waterstanden. Daarom werden vooral vanaf de jaren '70 de waterstanden in de landbouwgronden steeds verder verlaagd door het graven van sloten en het leggen van drainagebuizen.

Landbouw boven natuur

Van Opbergen: "Ondanks dat het steeds meer bekend wordt dat dit probleem door de klimaatverandering alleen maar erger wordt en dat er meer water geconserveerd zal moeten worden, gebeurt hier nog steeds veel te weinig aan. De politiek geeft bewust de landbouw het voordeel boven de natuur. Men praat over droogtebestrijding en noodzakelijk natuurherstel, maar er wordt nog steeds amper naar gehandeld."

{quote caption="Men praat over droogtebestrijding en noodzakelijk natuurherstel, maar er wordt nog steeds amper naar gehandeld." author="Wim van opbergen" }

Door die lagere waterstanden heeft de landbouw 's zomers weer snel last van droogte. Er moet dan water opgepompt worden voor beregening, dus om de gewassen te besproeien, waardoor het grondwater nog verder zakt.

Van Opbergen: "Het beregenen uit grondwater wordt ondanks het door ons gewonnen beroep bij de rechter gewoon weer toegelaten. Die grondwateronttrekkingen kunnen in een droog jaar de waterstand in de natuur nog met zo'n 20 tot zelfs 50 cm extra verlagen."

Fotoboek over de Deurnese Peel

Net voor dat de branden uitbraken in de Deurnese Peel besloot fotograaf Jan van de Kam alvast een digitale versie van zijn fotoboek over dit schitterende gebied te publiceren. Een centrale rol in het boek heeft de berk. Een fotogenieke boom die wordt gezien als typisch voor het gebied.

{twitter url="https://twitter.com/RikWesterbaan/status/1252563152128147457" }

Vroege Vogels: iedere zondagochtend van 07.00 tot 10.00 uur. 

Vroege Vogels is hét programma over natuur en milieu. Op zondagochtend te beluisteren op NPO Radio 1 en vrijdagavond te zien op NPO 2. Like Vroege Vogels op Facebook of volg het programma op Twitter of Instagram.

https://www.nporadio1.nl/natuur-milieu/23319-brand-deurnese-peel-laat-zien-dat-extreme-droogte-ook-in-nederland-leidt-tot-extreme-bosbranden

Is corona de prijs die we betalen voor ontbossing? (OneWorld)

https://www.oneworld.nl/app/uploads/2020/03/BDDJXE-875x583.jpg

De oorzaak van corona? Dat was toch iets met een vleermuis, zul je zeggen. Maar dat is niet het hele verhaal: een van de belangrijkste oorzaken van de toename van infectieziekten die van mens op dier overgaan, is ontbossing.

Tussen alle verontrustende coronavirus-berichten verscheen een ‘grappig’ bericht op sociale media. In de Chinese provincie Yunan lagen twee olifanten op hun zij met hun billen tegen elkaar in een groenteveld. Volgens de bijgaande tekst lagen de dieren hun roes uit te slapen. Ze waren met een groep van veertien olifanten een dorp binnengegaan op zoek naar voedsel en hadden dertig liter maïswijn gedronken. Dikke pret.

Maar is het wel zo grappig? Indiase media berichten bijna elke week over niet zo fortuinlijke ontmoetingen tussen wilde dieren en mensen. Zo circuleerde een tijdje terug een video van een olifant die gewond op de rails lag. Het dier was aangereden door een trein en probeerde vergeefs op te staan. Ook zijn er regelmatig berichten over dorpelingen die een tijger doden, omdat die rond hun dorp zwierf. Of andersom, een bericht over een Indiase boer die is gedood door een tijger.

Van alle nieuwe infectieziektes van de laatste tien jaar komt 75 procent van dieren

Vooral in Azië, maar ook in andere delen van de wereld, zoals in het Amazonegebied, wordt het leefgebied voor wilde dieren steeds kleiner. Oftewel, mensen claimen meer en meer ruimte. We begeven ons vaker in afgelegen gebieden door wegen aan te leggen in natuurgebieden, door mijnbouw, door uitdijende steden en bevolkingsgroei. Daardoor komt de mens vaker in contact met wilde dieren. Dat speelt een rol in de toename van zoönosen: infectieziekten die van dier op mens overgaan.

Het is al langer bekend dat direct contact met wilde dieren door beten, steken en met uitwerpselen, kan leiden tot ziekten. Zo wordt de hiv-epidemie gelinkt aan contact met apen (waarschijnlijk omdat ze werden opgegeten) en werd ebola veroorzaakt door het eten van vleermuizen. Maar het aantal infectieziekten dat door dieren wordt overgedragen op mensen neemt toe; van alle nieuwe soorten die de laatste tien jaar zijn opgekomen, is maar liefst 75 procent afkomstig van dieren. Zo ook het coronavirus, waarvan de meeste wetenschappers denken dat het is ontstaan op een wildedierenvleesmarkt in de Chinese stad Wuhan. Doordat de dieren in verzwakte toestand dicht op elkaar werden gehouden, was het een broeinest van virussen die, in dit geval vermoedelijk door vleesconsumptie, konden overgaan op de mens.

Elitaire bezigheid

De markt in Wuhan is inmiddels gesloten en China heeft handel en consumptie van wilde dieren voorlopig verboden, maar voor veel experts is dit niet afdoende. Zo benadrukte tijgerexpert Valmik Thapar in de Indiase krant The Hindustan Times hoe belangrijk het is het leefgebied van wilde dieren in India te beschermen. Iets wat onvoldoende gebeurt. Hij uitte zijn frustratie over de laksheid van de overheid. Zo is de Indiase premier Modi voorzitter van de National Board of Wildlife, maar de afgelopen jaren heeft daarvan geen enkele vergadering plaatsgevonden. Ook deed de expert een beroep op het bedrijfsleven. ‘Onze zakenmensen moeten beseffen dat het geen elitaire bezigheid is om wilde dieren en hun habitat te beschermen. Stop met natuur vernietigen. Anders betalen we een hoge prijs’, schrijft hij.

Ook een andere groep liet van zich horen. Op 13 maart trokken leiders van de Internationale Alliantie van Oorspronkelijke Volkeren in New York aan de bel. ‘Het coronavirus bevestigt wat wij al duizenden jaren benadrukken’, zei Levi Sucre Romero van de BriBri uit Costa Rica volgens persbureau IPS. ‘Wanneer we de natuur en vooral de biodiversiteit niet beschermen, zullen we meer van dit soort pandemieën tegemoetzien.’ De leiders benadrukten om die reden het belang van de strijd tegen ontbossing en bekritiseerden landbouwmultinationals die oerwoud kappen voor grootschalige veehouderij en soja- en oliepalmplantages. Ook de Verenigde Naties onderschrijven die link tussen een toename van infectieziekten en ontbossing voor monocultuur, in een rapport uit 2016. Deel van de oplossing: de rechten van oorspronkelijke bewoners versterken, aldus David Ganz van het Centrum van Volkeren en Bossen in Bangkok, tegenover persbureau Reuters.

In deze omstandigheden zal binnen enkele decennia een kwart van alle dieren en planten uitsterven

In de gebieden van oorspronkelijke bewoners is het verlies van biodiversiteit het kleinst, blijkt uit een veelgeciteerd rapport uit 2019 van het Intergouvernementeel Platform voor Biodiversiteit en Ecosystemen (IPBES). Elders, waar het landschap door urbanisatie, wegen, mijn- en landbouw is veranderd, is de situatie niet best: in de huidige omstandigheden zal binnen enkele decennia een kwart van alle dieren en planten uitsterven – een miljoen soorten dus. De wereldwijde biodiversiteit neemt het sterkst af daar waar het landschap door menselijk ingrijpen is veranderd. Boskap en -branden vernietigden in 2018 volgens Global Forest Watch 12 miljoen hectare bos, met name in Brazilië, Indonesië en Maleisië (de cijfers van 2019, een jaar met wereldwijd veel bosbranden, zijn nog niet bekend).

Van boskap naar ziekte

De directe link tussen boskap en het ontstaan van zoönosen wordt de laatste jaren door steeds meer wetenschappers gelegd. Kate Jones, hoofd ecologie en biodiversiteit aan de Universiteit van Londen, stelt dat de vleermuizen die het ebolavirus op de mens overbrachten door boskap naar de dorpen in de buurt trokken en zich onder dakranden en in holle bomen vestigden. De dorpelingen aten ze vervolgens op. En wetenschappers van de Universiteit van Florida vonden in de jaren 90 al bewijs dat malariamuggen goed gedijen in de ondiepe poelen die ontstaan na boskap. Een derde voorbeeld: in Liberia bleken oliepalmplantages, waar oerwoud voor was gekapt, een feest voor bosmuizen. Massaal trokken ze uit het oerwoud naar de plantages en namen het voor mensen dodelijke lassavirus mee.

Rohini Chaturvedi, Indiase milieuwetenschapper en voorzitter van het Indiase Bos- en Landschapherstelprogramma, benadrukt aan de telefoon het belang van biodiversiteit voor onze weerbaarheid tegen ziekten. “Landbouw in een bosrijke omgeving heeft veel voordelen; in het diverse ecosysteem zijn landbouwgewassen veel weerbaarder dan in een situatie van monocultuur. En bossen bevorderen een goede grondwatervoorziening. Bovendien verliezen we bij boskap bijzondere medicinale planten. Zo zijn in Madagaskar in 2018 elementen gevonden in een plant die belangrijk zijn in de strijd tegen kanker.

https://www.oneworld.nl/app/uploads/2020/03/BW5T64-583x875.jpg

Wetenschapper Kate Jones gaat nog een stap verder. Ze onderzoekt niet alleen hoe de inperking van het leefgebied van dieren tot een toename in zoönosen leidt. Ook kijkt ze hoe de afname in biodiversiteit het opkomen van nieuwe infectievirussen bevordert. ‘Hoe meer het ecosysteem is verschraald, hoe groter de kans is dat de overgebleven diersoorten meer ziekten dragen die op de mens overgedragen kunnen worden’, zei ze onlangs tegen The Guardian.

Malaria dreigt in Zuid-Europa een lokale ziekte te worden; de malariamug voelt zich er door de temperatuurstijging vaker thuis

“Ik weet niet of dit al bewezen is”, reageert milieuwetenschapper Chaturvedi. “Maar het verbaast me niets als dat het geval zou zijn. Het lijkt me logisch dat in een aangetast ecosysteem infectieziekten minder weerstand ondervinden en daarom goed gedijen.”

Ook de opwarming van de aarde speelt een rol, vreest onderzoeker Carlos Zambrana-Torrelio van de organisatie Ecohealth Alliance. Hij bestudeert net als Kate Jones de samenhang tussen ecologische verstoringen en de toename van zoönosen. Dieren die voorheen in tropische gebieden bleven, verplaatsen zich steeds vaker naar niet-tropische plekken waar de temperatuur is gestegen en nemen ziekten mee waar de mens geen weerstand tegen heeft. Zo dreigt malaria in Zuid-Europa een endemische – lokale – ziekte te worden, omdat de malariamug zich er door de temperatuurstijging vaker thuis voelt.

Ziekte X

Voor wetenschappers in dit veld is de ernst van de situatie al lang helder. De Wereldgezondheidsorganisatie van de Verenigde Naties (WHO) heeft in 2015 wetenschappers de opdracht gegeven om een plan klaar te maken voor de onvermijdelijke ‘Ziekte X’. Bekende besmettelijke zoönosen zoals ebola, zika en het lassavirus worden door de WHO scherp in de gaten gehouden. Maar de organisatie wilde zich ook – met protocollen – voorbereiden op nog onbekende zoönosen, ‘Ziekte X’, die zich zouden kunnen ontwikkelen en zich bijvoorbeeld via luchtwegen in een rap tempo en wereldwijd onder mensen zouden kunnen verspreiden. Zo riep de WHO volgens het protocol op 12 februari dit jaar experts uit de hele wereld bijeen om maatregelen te bespreken tegen de verspreiding van het coronavirus en onderzoek naar een vaccin te stroomlijnen. Het coronavirus is zo’n ‘Ziekte X’ en was dus geen verrassing. Maar in een wereld waar mensen zich op grote schaal verplaatsen is voorkoming van pandemieën ongelofelijk moeilijk.

Als we onze leefstijl niet veranderen, zal onze kwetsbaarheid voor infectieziekten toenemen

En nu zet het coronavirus de wereld op haar kop. Er zal een vaccin komen, maar het virus zal niet de laatste ‘Ziekte X’ zijn. De toename in het aantal zoönosen is een feit. Als we onze leefstijl, en vooral onze relatie met de natuurlijke omgeving niet veranderen, zal onze kwetsbaarheid voor infectieziekten toenemen. Maar wellicht wordt het besef van de noodzaak voor verandering door het coronavirus zo groot, dat prioriteiten verschuiven. En dat na deze pandemie de experts die voorheen tegen dovemansoren riepen, nu wel gehoord worden en we stappen ondernemen naar een wereld met een betere ecologische balans. Het tegengaan van grootschalige ontbossing ter bescherming van de biodiversiteit is er een van.

We leven in onzekere tijden door het coronavirus. Er is behoefte aan betrouwbare informatie én verdieping. Wij hopen dat jij dat bij ons vindt en wil bijdragen aan onze onafhankelijke journalistiek. Vanwege de financieel onvoorspelbare tijd, kan dat nu voor de helft van de prijs. Klik hier voor meer informatie.

‘Waarom vechten we tegen corona zonder de oorzaak te bespreken?’

‘Niet nóg een pandemie? Dan moeten we duurzamer leven’

Saskia Konniger

Het bericht Is corona de prijs die we betalen voor ontbossing? verscheen eerst op OneWorld.

https://www.oneworld.nl/lezen/klimaat/klimaatonrecht/is-corona-de-prijs-die-we-betalen-voor-ontbossing/

De redeloze mens en het reddeloze dier (Joop)

Hoeveel dieren zijn er de afgelopen dag, de afgelopen maand of het afgelopen jaar omgekomen, geslacht of vermoord? Wereldwijd op jaarbasis ten minste 150 miljard ‘consumptie’-dieren, 1,8 miljoen dieren per dag in Nederlandse slachthuizen en meer dan 1 miljard dieren bij de recente bosbranden in Australië.

De getallen doen de meesten niet eens meer duizelen. Het heeft eerlijk gezegd weinig zin ze te noemen. Het dier blijft immers object van ons denken, de mens is het middelpunt van het bestaan. De politieke en maatschappelijke discussies gaan zelden of nooit over fundamentele vragen in de mens – dierrelatie. Waarvoor mag de mens het andere dier gebruiken, wat betekent het dat dieren een eigenwaarde hebben, heeft het dier rechten en welke belangen moeten we tegen elkaar afwegen?

https://joop.bnnvara.nl/content/uploads/2019/10/varkens-1-370x247.jpg

Cc-foto: Michael Strobel

In 2020 is de mens nog steeds redeloos, zijn de activisten radeloos en de dieren reddeloos. Het debat over de intrinsieke waarde van het dier, de integriteit en rechten van dieren mag eindelijk wel eens worden gevoerd. Zo niet, laten we dan eerlijk zijn en definitief vastleggen dat dieren gewoonweg voor altijd en eeuwig goederen zijn. De onbeschaafde bezetting van de aarde door de mens is dan de realistische werkelijkheid waarbij slavernij, uitbuiting en vernietiging van dieren de geldende norm is.

Het is echter goed om niet alleen stenen historische standbeelden van hun voetstuk te halen maar de levende mens uit de hoogte te halen en neer te laten dalen binnen de natuur waar hij onderdeel van is en blijft.

Afscheid van het antropocentrisme
We leven nog steeds in de collectieve waan dat handelingen ten opzichte van dieren geen morele consequenties hebben. Veel verder dan het strafbaar stellen van individuele dierenmishandeling en het vastleggen van wat welzijnsregels is de (westerse) samenleving nog niet gekomen. Institutionele, culturele, religieuze en wetenschappelijke wreedheden tegen dieren zijn gemeengoed. Je zou het zelfs een universeel cultureel erfgoed kunnen noemen. Slachthuizen zijn de grootste plekken waar bloed van jonge dieren vloeit, wie van stierenvechten houdt gaat naar Spanje, om een haan drie dagen op een paal te zien is er wel een eiland te vinden, onverdoofd het mes laten snijden onder een gebed laten we toe en het testen van witte konijntjes om te zien of batterijen giftig zijn is geen enkel moreel probleem. De afgestompte mens die vervreemd is van de levende natuur en zich alleen nog begeeft binnen de muren van een gecreëerde culturele wrede wereld waar het gaat om mensenbelangen.

Daar waar natuur in beeld komt is deze er voor de mens. Debatten over wel of geen vlees eten zijn voornamelijk gerelateerd aan de klimaatcrisis. Zelfs bij klimaat-, milieu- en natuurthema’s is er de valkuil van het antropocentrische paradigma. Laten we de crises aanpakken voor ons, de mensheid, om de kinderen een toekomst te geven. De niet menselijke dieren zijn bijkomende schade. Het afscheid van het antropocentrisme is te pijnlijk voor de moderne mens. God is in het Westen doodverklaard, weliswaar springlevend daarbuiten, de rationele wetenschap is omarmd, maar dieren handelen nog steeds in ons denken op basis van hun instincten. Mensen zijn losgekomen van hun goden, zichzelf als een nieuwe god gaan gedragen met heerschappij over alle biologische resultaten van de evolutie. De mens wordt door de mens zelf gezien als bovennatuurlijke creatieve kracht met ‘rede’ en ‘vrije wil’.

Wat willen we niet weten en waarom niet?

Dieren zijn geen machines en mensen geen goden – misschien op Pele, Maradona, Cruijff en Messi na – want het staat echt wel vast dat veel andere ‘hogere’ dieren exploratiedrang hebben en leergierig zijn op een wijze die veel verder gaat dan hun instinct. Het dier is een voelend, wetend en willend wezen. U mens bent minder uniek dan u denkt. Andere dieren dan u voelen pijn, ervaren stress en angst. Een dier heeft kennis over zijn omgeving en handelt om te onderzoeken en te vinden. Het dier heeft ook een intrinsieke waarde.

Dit betekent dat dieren onafhankelijk van het nut voor de mens een eigenwaarde hebben die niet automatisch ondergeschikt is aan de belangen van de mens. Deze wettelijke erkenning betekent dat het belang van het dier inzichtelijk moet worden gemaakt en moet worden meegewogen tegen andere relevante belangen.

Ook als dieren niet lijden is het maar de vraag of alles mag wat de mens wil. Het gaat dan over respect en integriteit. Integriteit betekent dat de heelheid en gaafheid van een dier moeten worden gerespecteerd. De eigenheid van het dier respecteren om te voorkomen dat het een onderdelenfabriek is voor de doelen van de mens. En niet te vergeten het soortspecifieke gedrag van het dier: kunnen bewegen, spelen, voortplanten, onderzoeken en noem maar op. Alles wat dieren niet of nauwelijks kunnen in de intensieve veehouderij. Het gaat om meer dan het vlees alleen. Over de gehele relatie van de mens tot andere dieren.

Mag het over meer dan een onsje vlees gaan?
In deze eerste 20 jaar van de nieuwe eeuw zijn de termen intrinsieke waarde, integriteit, soorteigengedrag naar de verre achtergrond verschoven en vergeten. Om over de echo van dierenrechten maar te zwijgen, wat is dat ook alweer? Gezondheid en welzijn komen soms even aan bod maar het gaat vooral om het redden van de planeet zodat binnen een redelijk klimaat de mens naar pret- en natuurparken kan gaan in 2050 en daarna waarschijnlijk kweekvlees, 3D-geprint vlees of plantaardige vleesvervangers eten met de smaak en bite van vlees.

Het debat over de eigenwaarde van dieren, hun integriteit, de rechten van dieren en de afwegingen tussen belangen moet worden gevoerd. Terug van weggeweest in het westen en natuurlijk blijft de aarde redden en de klimaatcrises bestrijden belangrijk maar doe het dan niet alleen voor de eigen soort. Wat missen we binnen de sociale beweging?

In Nederland is er een aantal uitstekende dierenbelangenorganisaties. De Dierenbescherming en Wakker Dier die mensen tot bewuster consumeren aanzetten. Ja, we weten het, diervriendelijk vlees bestaat niet maar u gelooft toch ook niet in spiegelsprookjes dat iedereen vegan wordt? Alleen ‘Go Vegan’ roepen redt de planeet niet en ook weinig dieren. Er zijn tal van organisaties die zich op vele manieren in het veld van het dierenleed begeven om een verandering teweeg te brengen. Omdat er veel soorten consumenten zijn en daarom veel strategieën ook broodnodig.

Maar de sociale beweging mist iets. Er is een politieke tak, de PvdD, maar daarbuiten is iets nodig. Een (inter)nationale organisatie die dierenrechten op de agenda zet en meer successen boekt. Een bekende man of vrouw die met hulp van velen, in een professionele structuur en open cultuur, de discussie losmaakt van de antropocentrische oude klassieke blik. Het maakt mij niet zoveel uit wie in het gat springt binnen de sociale beweging. Al hoor ik een lied in mijn hoofd: Ga, Ga, Marianne, voer ons aan, verlos de dieren, nu van de tirannen en maak ons vrij! En maak ons vrij! Misschien dat een nieuwe buitenparlementaire vereniging of stichting, met een al bekend gezicht, veel meer bereikt dan vrij herhalende discussies met ingenomen standpunten binnen een politiek systeem.

Mens, God, Darwin en Dier. In 2020 kan de mens opnieuw starten met het neerhalen van vastgeroeste mensplakkaten waar we ons 100 jaar later over gaan schamen. Het leven is alles waard en bij het leven gaat het erom dat er kwaliteit van leven is voor mensen en voor alle andere dieren.

Laten we eens een traan wegpinken bij al het dierenleed en dan besluiten dat we het anders, beter en vooral moreler gaan doen. Het dier heeft er recht op. Het gaat om meer dan een ons vlees of een plakje vegaworst.

https://joop.bnnvara.nl/opinies/de-redeloze-mens-en-het-reddeloze-dier

‘Green Deal’ of gewoon weer groen verkooppraatje? (Joop)

https://joop.bnnvara.nl/content/uploads/2019/12/44795871634_51b0e90a2c_k-370x247.jpg

cc-foto: Steffen Geyer

“Als iets onze cultuur bedreigt is het klimaatverandering”. Met die woorden introduceerde Marianne Thieme het thema ‘klimaat’ tijdens het Carré lijstrekkersdebat, vlak voor de Tweede Kamerverkiezingen in 2017. Dat debat bevatte destijds geen enkele stelling over natuur, milieu of klimaat. Thieme werd dan ook een beetje meewarig aangekeken door haar mannelijke debattegenstanders.

Nog geen drie jaar later is het klimaat – in alle opzichten – ‘hotter’ dan ooit. Kabinet Rutte III riep zichzelf – ondanks een gerechtelijke veroordeling voor klimaatonvriendelijk beleid –  uit tot ‘groenste kabinet ooit’. En ook de Europese Unie wil – met aanhoudende klimaatprotesten op de achtergrond – haar groene gezicht laten zien: woensdag presenteerde Eurocommissaris Frans Timmermans zijn zogenaamde ‘Green Deal’.

Maar net als in Nederland staat een groene reclameslogan niet garant voor een daadwerkelijk verantwoorde omgang met onze planeet en met ál haar bewoners.

Natuurlijk is het positief dat de EU – in woorden – eindelijk meer aandacht schenkt aan milieu- en klimaatbeleid; dat de ‘Green Deal’ streeft naar een klimaatneutrale EU; en dat de EU af wil van “onsamenhangende wetgeving die de effectiviteit van de Green Deal vermindert”. Deze beloftes zijn echter ongeloofwaardig in het licht van het landbouw- en handelsbeleid dat Europa voert.

Brussel staat op het punt om het Europese Gemeenschappelijke Landbouwbeleid voor de komende zeven jaar vast te stellen. Dat landbouwbeleid is duur en gaat lijnrecht in tegen elke klimaat- en biodiversiteitsambitie.

Greenpeace berekende dat de EU elk jaar tot 28 miljard euro subsidie geeft aan de intensieve veehouderij. Afgezien van kleine wijzigingen, wil de EU deze ‘vleessubsidies’ op hoofdlijnen overeind houden. Dat is wrang als je bedenkt dat de veehouderij wereldwijd de tweede grootste uitstoter van broeikasgassen is en de grootste veroorzaker van ontbossing.

Timmermans blijkt desgevraagd weinig trek te hebben in het schrappen van de Europese miljardensubsidies voor de bio-industrie. In een hoorzitting vroeg ik hem of de EU onder zijn gezag – als teken van goede wil – gaat stoppen met miljoenensubsidies voor vleesreclamespotjes als “What a Wonderful Beef” (een reclamecampagne die Spaans rundvlees promoot in Hong Kong) en “Kip, het meest veelzijdige stukje vlees”. Campagnes die bedoeld zijn om de vleesconsumptie – en daarmee klimaatverandering – te vergroten. Timmermans’ antwoord: “Nou eigenlijk niet als ik heel eerlijk ben” was weinig ambitieus voor een Europees Klimaatcommissaris.

Een andere Deal-breaker is het handelsbeleid dat deze EU voert en wil blijven voortzetten. De immense bosbranden in de Zuid-Amerikaanse Amazonewouden liggen nog vers in het geheugen. Ongeacht de eigen verantwoordelijkheid die Zuid-Amerikaanse autoriteiten daarin hebben, is de vernieling van de Amazone ook een rechtstreeks gevolg van de Europese handelspolitiek.

De commerciële landbouw is verantwoordelijk voor zeventig procent van de ontbossing in Zuid-Amerika (bron: FAO). Een groot deel van die landbouwgrond wordt gebruikt voor Europese consumptie. Maar liefst anderhalf miljoen ton soja en 140 duizend ton rundvlees importeerde Europa het afgelopen jaar uit Brazilië. Met andere woorden: de Amazone – van groot belang voor het klimaatsysteem van de Aarde – wordt platgebrand in ruil voor óns rundvlees en voor óns veevoer. Niet echt een ‘Green Deal’.

Maar in plaats van deze import eens kritisch tegen het licht te houden, doet de EU het tegenovergestelde; ze onderhandelt met de Zuid-Amerikaanse Mercosur-landen over een vrijhandelsdeal. Europa zal met deze handelsdeal nóg meer vlees en sojaproducten invoeren en de Amazonebranden daarmee verder aanwakkeren. Bindende garanties om dit te voorkomen, bevat het Mercosur-verdrag niet. Natuurlijk is het nobel van Timmermans dat hij 2 miljard bomen wil planten, maar wat levert dat netto op als Europa handelsbeleid voert dat de Amazone – die in 2015 nog 390 miljard bomen telde – in gevaar brengt? De Europese Commissie bestempelt daarnaast biomassa – lees: het verbranden van bossen – als een van de belangrijkste bronnen van zogenaamd ‘duurzame’ energie

Het zijn slechts enkele voorbeelden van ‘onsamenhangende wetgeving die de effectiviteit van de ‘Green Deal’ verminderen’. Maar die in de plannen van Timmermans en Co totaal ongemoeid worden gelaten. Kan de ‘Green Deal’ desondanks méér zijn dan een groen verkooppraatje á la “Het groenste Kabinet ooit”? Het lijkt er vooralsnog niet op.

https://joop.bnnvara.nl/opinies/green-deal-of-gewoon-weer-groen-verkooppraatje

Shell-klimaatbos zucht onder branden en boeren (geannoteerd verhaal) (Investico)

https://files.platform-investico.nl/app/uploads/2019/12/10215110/Katingan-locals-farming-copy.png

‘Shell, go well,’ klinkt het in het radiospotje waarin Shell aankondigt maatregelen te nemen tegen klimaatverandering.1 Sinds april biedt de oliegigant klanten de mogelijkheid om ‘CO2-neutraal’ te rijden. Wie aan de pomp kiest om een cent extra te betalen per liter benzine of diesel, of het iets duurdere brandstofmerk V-power tankt, mag zijn of haar broeikas-uitstoot wegstrepen2. Met het extraatje plant Shell namelijk bomen en investeert het in bestaande bosreservaten in onder andere Peru en Indonesië3.

Inmiddels zijn er op die manier al 20,475 autoritjes rondom de wereld gecompenseerd, stelt Shell op haar website4. Dat zou neerkomen op zo’n 55 miljoen liter benzine, ofwel ruim 180 duizend ton CO25. Om dat te compenseren zouden 376 duizend bomen eeuwig moeten blijven bestaan6. 

Hoe krijgt Shell dit voor elkaar? Het oliebedrijf koopt onder meer CO2-credits bij het Katingan Mentaya-project op Centraal Kalimantan, het Indonesische deel van het eiland Borneo. Dit natuurreservaat werd in 2007 in het leven geroepen door het Indonesische bedrijf PT Rimba Makmur Utama in samenwerking met een Britse projectontwikkelaar en twee ngo’s7. De man aan het roer is Dharsono Hartono, een voormalig JP Morgan-bankier in New York. Nadat hij erachter kwam dat natuurbescherming en geld verdienen prima samengaan, besloot hij terug te keren naar zijn thuisland8. 

Het reservaat beschermt 157.722 hectare aan tropisch bos en ondergronds veen, een gebied iets groter dan de provincie Utrecht9. Zonder het project zou dit gebied omgezet worden tot industriële acacia-plantages voor papierproductie, zeggen de ontwikkelaars10. Maar nu blijft alles bij het oude en gaat een enorme hoeveelheid CO2 niet de lucht in. Maximaal zeveneneenhalf miljoen ton per jaar, zegt oprichter Hartono in zijn luxe appartementencomplex in het centrum van Jakarta11. Zo’n belofte is geld waard. Met de CO2-credits die sinds 2017 worden verkocht voor prijzen tussen de vijf en tien dollar per ton, kan zijn reservaat tot 75 miljoen dollar per jaar verdienen12. Volgens de website is al 32.186.588 ton CO2 ‘bespaard13’. De teller loopt elke paar seconden op.

CO2-compensatieservices

‘Besparen’ betekent niet dat de totale hoeveelheid CO2 in de atmosfeer omlaag gaat. CO2-credits worden verkocht als een soort vergunning om elders ter wereld een vergelijkbare hoeveelheid broeikasgas wél uit te stoten. Op papier is er geen klimaatwinst, maar ook geen verlies. Vandaar de term ‘CO2-neutraal’. 

Shell omschrijft Katingan Mentaya als ‘’s werelds grootste CO₂-compensatieproject, waarmee een hoeveelheid CO₂ wordt gecompenseerd die gelijk staat aan de jaarlijkse uitstoot van Frankrijk14’. Naast Shell kopen ook Volkswagen en de bank BNP Paribas hier hun koolstofcredits15. Wereldwijd, van Cambodja tot Peru en van Zimbabwe tot Guatemala, zijn er inmiddels honderden van dit soort projecten16. Met het beschermen van bossen is een wereld te winnen. ‘Als tropische ontbossing een land was,’ stelt het State of Forest Carbon Finance Report 201717, ‘dan was het wat betreft emissies de derde grootste vervuiler ter wereld, na alleen China en de VS.’ 

https://files.platform-investico.nl/app/uploads/2019/12/10215320/WhatsApp-Image-2019-12-05-at-12.23.57-1-656x875.jpeg

Ook Exxonmobil investeert inmiddels in natuurreservaten, bijvoorbeeld in Guyana18, waar het tevens een ‘sprookjesdeal’ sloot om olie te winnen. KLM biedt al sinds 2008 een ‘CO2-compensatieservice’ aan waarvoor klanten een klein bedrag betalen19. En EasyJet, de prijsvechter voor wie elke cent telt, zegt dat CO2-compensatie door bosbescherming vanaf eind november zelfs standaard is inbegrepen in elke vlucht – gratis20.

Zo werkt het op papier. Maar werkt het ook echt? In samenwerking met Indonesische journalisten van het tijdschrift Tempo en het digitale mediaplatform Narasi dook Platform voor Onderzoeksjournalistiek Investico voor De Groene Amsterdammer en dagblad Trouw in de wereld van compensatiebossen, met het Katingan Mentaya-project als voorbeeld. We spitten door rapporten en spraken met aardwetenschappers, natuurbeschermers, projectontwikkelaars en certificeerders. Met hulp van experts analyseerden we satellietbeelden van het beschermde reservaat op Borneo, waar de Indonesische journalisten ‘op de grond’ poolshoogte namen. Zo stuitten we op REDD+, een regeling die twaalf jaar geleden speciaal werd ontworpen om CO2-compensatie door middel van bosbescherming mogelijk te maken. Een win-winscenario, volgens de VN, maar inmiddels heeft het compensatieprogramma bij steeds meer wetenschappers en natuurbeschermers afgedaan. Toch wordt REDD+ nu juist omarmd door oliemaatschappijen en de luchtvaartindustrie.

REDD+

Het is 2007 en het auditorium van het Bali International Convention Center zit bomvol met vertegenwoordigers uit de hele wereld. Tijdens deze dertiende klimaatconferentie van de Verenigde Naties (COP13) houdt de Coalitie van Regenwoudlanden, met woordvoerders als Papoea Nieuw-Guinea en Brazilië, de poot stijf21. Als de geïndustrialiseerde landen – die het meest hebben bijgedragen aan de opwarming van de aarde – eisen dat ontwikkelingslanden hun natuur beschermen, moet daar wel iets tegenover staan.

Zo ontstaat REDD+, een afkorting voor een mondvol: Reducing Emissions from Deforestation and forest Degradation in developing countries, and the role of conservation, sustainable management of forests and enhancement of forest carbon stocks in developing countries. Het instrument moet Westerse landen paaien om te investeren in de bescherming van tropische bossen in ontwikkelingslanden. Zij krijgen per vermeden ton CO2-uitstoot een som geld. Handel in het broeikasgas is niet nieuw: dat kon al sinds het Kyotoprotocol van 199722. Maar tot aan REDD+ leek CO2-compensatie door bosbescherming te ingewikkeld23.

Wat wordt aangekondigd als snelle en ‘kostenefficiënte’ klimaatmaatregel24, komt echter moeilijk van de grond. Westerse overheden zijn nergens toe verplicht en investeren minder geld in het systeem dan verwacht25. De VN en de Wereldbank zetten tientallen pilotprojecten op die vaak in een beginstadium blijven steken26. En nog steeds steggelen overheden over de regels, zoals financiering, handhaving, toezicht en transparantie27.

Ondertussen bloeit wel een ‘vrijwillige markt’ voor REDD+ op, waarin ngo’s, bedrijven en private investeerders bosbescherming opzetten en daaruit CO2-credits verkopen. Sinds 2009 is één miljard dollar uitgegeven aan credits, stelt brancheorganisatie Forest Trends in 201728. De markt bedient niet alleen consumenten die hun energiegebruik, vliegvakantie of online aankopen willen compenseren, maar ook steeds vaker grote bedrijven.

Zo kocht Disney voor miljoenen dollars compensatiekredieten uit bossen in Peru, Cambodja en de Democratische Republiek Congo29. De rockband Pearl Jam neutraliseerde concerttours door Latijns-Amerika door bossen in Brazilië en Peru te steunen30. Webshop Zalando investeert sinds dit najaar in herbebossingsprojecten in Ethiopië en wil honderd procent CO2-neutraal worden31. Dat is het modemerk Gucci al gelukt: afgelopen oktober verklaar het ‘geheel CO2-neutraal te opereren,’ dit dankzij de compensatiemogelijkheden van REDD+32.

Ontbossing duurt voort

Het verzet hiertegen groeit. ‘Een slechte deal geeft bedrijven de kans om te claimen dat ze bossen beschermen, waarmee ze verhullen dat ze hun uitstoot niet tot veilige niveaus terug willen brengen,’ waarschuwde Kumi Naidoo, de toenmalige directeur van Greenpeace International, al in 201033. Niettemin was de milieuorganisatie destijds nog voorstander: ‘Als de regels goed zijn, kan het een groot succes worden.’

Een decennium later heeft de twijfel toegeslagen. Volgens internationale natuurbeschermer WWF staat REDD+ inmiddels ‘op een kritiek punt’ waar ‘wij en anderen de effectiviteit en vraag moeten demonstreren34’. In mei 2018 concludeerde de Algemene Rekenkamer van Noorwegen, een land dat miljarden investeerde in het systeem, dat ‘de resultaten van REDD+ tot dusver vertraagd en onzeker zijn35’. En hoewel het Centre for International Forestry Research afgelopen oktober om ‘meer rigoureuze impactanalyses’ vraagt, stelt het ook ‘dat REDD+-initiatieven de ontbossing van tropische gebieden tot dusver niet hebben gestopt36’. 

Greenpeace is het daar inmiddels mee eens: ‘We zijn een jaar of tien verder en moeten concluderen dat we maar niet voorbij de obstakels komen,’ zegt Hilde Stroot, programmadirecteur biodiversiteit bij de milieugroep37. Volgens haar blijft het basisprincipe goed: de grootste vervuilende landen moeten meebetalen aan de bescherming van bossen in landen die historisch minder hebben bijgedragen aan klimaatverandering. ‘Maar verder werkt het gewoon niet. Het is moeilijk hier nog voorstander van te zijn. We zien zoveel missers op dit dossier.’

‘REDD+ zal de geschiedenis ingaan als een totaal absurd project,’ zegt geograaf Mucahid Bayrak via een Skypegesprek vanuit de National Taiwan Normal University38. Hij doet al negen jaar onderzoek naar de impact die het beschermingssysteem heeft op lokale bosgemeenschappen en bezocht compensatieprojecten in Vietnam. Ook de Wageningse hoogleraar Esther Turnhout is kritisch39. ‘De wetenschappelijke literatuur laat duidelijk zien dat het geen effectief mechanisme is’. Ze doet onderzoek naar de rol van kennis in natuur- en bosbeleid en publiceerde in 2016 een overzichtsstudie van REDD+. ‘De rekenmethoden zijn heel complex en vaak onmogelijk, het systeem berust op problematische aannames en werkt oneerlijk. En het draagt niet bij aan de verlaging van CO2.’

De kwetsbaarheid van het bos zit in de weg

Dat beschermde bossen kwetsbaar zijn en ook weer kunnen verdwijnen door brand, houtkap of ziekte, is een van de drie principiële bezwaren tegen het . Wie een bos wil aanbieden als compensatiemechanisme, moet kunnen garanderen dat het er over een mensenleven nog staat. ‘Compensatiecredits zijn zoals ‘s werelds meest vergevingsgezinde creditcard’, schrijft Lisa Song, journalist bij het Amerikaanse onderzoeksplatform ProPublica, afgelopen mei. ‘De koper krijgt al het voordeel van tevoren, terwijl het een eeuw duurt voordat de schuld volledig is terugbetaald40.’

Als het project die eindstreep al haalt. In 2009 zette de Paiter-Suruí stam uit Brazilië als eerste inheemse gemeenschap ter wereld zelf een REDD+-project op41. Uit dat reservaat kocht Natura, een Braziliaanse cosmeticagigant, 120 duizend gecertificeerde compensatiecredits, en ook internationale voetbalorganisator FIFA kocht credits om zo de CO2-uitstoot van het WK voetbal 2014 in Brazilië te verlagen42. Dat ging even goed. Tot de gemeenschap er zes jaar later achterkwam dat het compensatieproject zich bovenop een goud- en diamantmijn bevond en stamleider Henrique Suruí een verbondje sloot met illegale ontbossers en mijnwerkers.

Sinds de politieke wind in Brazilië is omgeslagen, is het al helemaal de vraag hoe permanent bosbeschermingsprojecten daar zijn. Programmadirecteur Stroot van Greenpeace: ‘Bolsonaro kleedt het handhavend apparaat voor natuurbescherming uit. Er is geen monitoring meer in de Amazone en langetermijn bosbeheer is daar heel moeilijk. Forget it43.’

Shell zwijgt over branden

Hoe zit dat in het Indonesische Shell-’klimaatbos’? 2019 was een extreem brandjaar in Indonesië; de branden die tussen juli en oktober woedden, bedekten grote delen van Sumatra en Kalimantan in een giftige smog44. Scholen en ziekenhuizen sloten, de lokale bevolking liep rond met mondkapjes, Orang-oetans zochten hun heil in achtertuinen van stedelingen, tienduizenden mensen werden geëvacueerd, tien . Dat het Katingan Mentaya-reservaat hierdoor onder druk stond is geen geheim, maar het project stuurt geen persberichten als de zaak in brand staat. Om daarachter te komen, moeten satellietbeelden worden geanalyseerd.

Op een koude maandagochtend eind november klap ik in een kamertje op de derde verdieping van de Vrije Universiteit van Amsterdam mijn laptop open45. Negen bosbrandexperts van de afdeling Aardwetenschappen staren op een projectiescherm naar het programma Google Earth Pro. Vanuit de ruimte zien we onze groen-blauwe planeet. We zoomen in op Centraal-Kalimantan, Indonesië. Met het aanklikken van een vinkje verschijnt een peulvormig gebied: het beschermde Katingan Mentaya-project.

Hebben de bosbranden het gebied aangetast? Om daarachter te komen hebben we wekenlang data gedownload via het Fire Information for Resource Management System (FIRMS) van het Amerikaanse ruimtevaartagentschap NASA, en die gegevens voorgelegd aan Braziliaanse, Indonesische, Amerikaanse en Nederlandse satelliet-experts46. In het gebied rondom het reservaat telden we meer dan duizend cirkeltjes en binnen de grenzen van het project ook nog eens 179. Het grootste deel van het gebied is onmiskenbaar gespaard gebleven. Maar in een deel langs de westelijke reservaatgrens, daar waar akkers en dorpen het gebied raken, en in de zuidelijke punt, lijkt de peul nu wel een mijnenveld.

Elk stipje staat voor een ‘hotspot’, en elke ‘hotspot’ geeft een ‘thermische anomalie’ aan, ofwel: een plek waar het warmer is dan normaal47. We hebben ze met kleuren gecodeerd op tijd: wit voor april tot en met augustus, oranje voor september en rood voor afgelopen oktober. De enorme toename aan oranje en rood kan maar een ding betekenen, toch?

‘Ja, daar hebben branden gewoed.’ zegt hoogleraar Guido van der Werf48. Hij doet onderzoek naar de hoeveelheid broeikasgassen die in atmosfeer terechtkomen door het afbranden van bossen, graslanden en veengebieden. Hij heeft hiervoor veel tijd doorgebracht in Indonesië en werkte voorheen ook bij NASA. ‘Het aantal stipjes zegt niet zoveel. Het zouden ook heel kleine brandjes zijn geweest, of een ‘vals alarm’, wanneer een satelliet een reflecterend dak of een andere warmtebron opvangt. Maar je ziet veel rijen naast elkaar, dan kan je er zeker van zijn dat de branden vrij groot waren.’

Niet elke stip staat gelijk aan een brand. Het is een indicatie, een deel moet je dus afschrijven. Daarom raadplegen we ook foto’s van een ander satellietprogramma: Landsat. Die van 30 oktober 2019 toont twee donkerbruine ‘brand-littekens’ binnen het reservaat: een aan de westelijke grens en een in het zuiden. Precies waar ook de stipjes zitten. We meten de brandplekken: ongeveer 1900 hectare, zo’n 3800 voetbalvelden49. En komen erachter dat de brand in het zuiden maar één dag duurde en het westelijke deel meerdere dagen brandde50. Hoeveel schade dat precies veroorzaakte, vertellen de beelden niet. Daarvoor, zeggen de experts, heb je mensen op de grond nodig.

Boeren steken branden aan

‘Het verbrande gebied is ENORM.’ Eind november appen twee Indonesische journalisten die naar het reservaat zijn afgereisd hun eerste bevindingen51. ‘Ik heb ongeveer twee kilometer gelopen en zie nog steeds het einde van het brand-litteken niet,’ meldt Gabriel Wahyu Titiyoga. Na een uur rijden vanaf de stad Sampit en drie uur varen met een speedboot hebben hij en Aqwam Fiazmi Hanifan het verbrande deel in het westen van het reservaat bereikt en onderzoeken wat hier de branden heeft veroorzaakt.

‘We zijn gestuit op tientallen landbouwpercelen binnen het projectgebied,’ laat Hanifan later die dag weten52. Hij stuurt een foto van een groot handgemaakt houten bord dat hij en Titiyoga aantroffen in het reservaat. ‘Dit gebied wordt gecontroleerd door de Dayak,’ staat erop met grote witte letters. Dit land is geclaimd door leden van de lokale Dayak Misik-gemeenschap, ontdekken ze. Meer foto’s volgen, van kleine percelen met houten bordjes waar de namen van dorpelingen opstaan. Families uit de omgeving hebben hier moedwillig branden aangestoken, zodat ze er groenten en rijst kunnen verbouwen. Bahrudin, een Dayak-leider uit het dorp Babaung: ‘Elke maandag gaan we naar het reservaat om ons land te bewerken53.’ Een deel van de branden die hier in september en oktober woedden ontstond dus binnen het reservaat, andere branden begonnen op akkers van nabijgelegen dorpen en drongen het reservaat binnen54.

Dit illustreert het tweede fundamentele bezwaar tegen het compensatiesysteem, namelijk dat het compensatiesysteem de onderliggende politieke en economische oorzaken van ontbossing niet aanpakt55. Het verandert bijvoorbeeld niets aan de aanhoudende druk op land. ‘Agro-giganten als Bunge en Cargill en olie- en mijnbedrijven als Chevron, Shell en Rio Tinto, zijn met hun mijnextractie, landbouw en veehouderijen de echte veroorzakers van ontbossing,’ zegt Jutta Kill56. De Duitse bioloog, onderzoeker en activist doet sinds 1993 onderzoek naar onder andere koolstofmarkten voor milieuorganisaties zoals de World Rainforest Movement en FERN. Ze werkte samen met lokale gemeenschappen in de Amazone en Afrikaanse landen als Madagascar en Kenia om ontbossing te bestrijden. ‘REDD+ houdt dit soort grote ontbossers echt niet tegen.’

REDD+projecten zijn echter vaak opgezet om lokale gemeenschappen van brandstichting, houtkap en landbouw te weerhouden, waardoor de kans op landconflicten groot is57. Zo blijkt er bij het Indonesische CO2-reservaat al jaren een conflict te bestaan tussen lokale gemeenschappen en de projectbeheerders. In 2014 spraken de hoogste Dayak-leiders met de gouverneur van Centraal-Kalimantan af dat elke Dayak-familie in de provincie het recht zou krijgen om vijf hectare land te bewerken58. Waar dit land vandaan moest komen, moesten ze nog uitvogelen. En tijdens de provinciale verkiezingen in 2017 ronselde een lokale politicus stemmen van de Dayak-gemeenschap door hen weer land te beloven, vertelt Bahrudin.59 Hij toont brieven en documenten opgesteld door de leiding van de Dayak-gemeenschap. Dorpelingen gebruiken deze om land op te eisen binnen het projectgebied, waar het CO2-reservaat al sinds 2013 opereert60.

Het reservaat is volgens het ministerie van bosbeheer de officiële landbeheerder en heeft het recht om de Dayak-boeren van het land te gooien. De documenten van de dorpelingen zijn juridisch niet geldig. Maar de staf is voorzichtig en wil ruzie vermijden61. Het project heeft alle lokale gemeenschappen rondom het CO2-reservaat honderd miljoen roepia aangeboden voor  ‘assistentie’ en educatieve projecten, maar de dorpelingen in vier westelijk gelegen dorpen weigerden: het bedrag was te laag62. ‘De lokale mensen zijn nooit écht goed bewust gemaakt van de grenzen van het reservaat,’ zegt Zainal Abidin, dorpshoofd van dorp Panyaguan. ‘Ik ben dorpsoudste, en ik weet niet eens precies waar het reservaat begint63.’

‘Bomen vielen neer, het water in het kanaal droogde op. Het vuur was zo hoog,’ zegt een bewoner van het zuidelijke dorp Kampung Melayu64. Met een kleine speedboot reisden de journalisten over kanalen dwars door het reservaat naar het Zuiden, waar in september ook een brand woedde. Deze werd niet moedwillig aangestoken, maar drong vanaf nabijgelegen akkers het reservaat binnen.

Bovendien is er de dreiging van omringende palmolieplantages. Aan de oostelijke grens van het reservaat, waar het aanschuurt tegen een grote palmolieplantage, PT Persada Era Agro Kencana, zagen de journalisten ook afgebrande bomen. In 2013 kreeg dit palmoliebedrijf een vergunning van het ministerie van bosbeheer, terwijl eerder was bepaald dat dit gebied beschermd zou blijven65. Oprichter Hartono nam zijn verlies en maakte het CO2-reservaat stukken kleiner dan gepland, maar ondertussen staat het project van alle kanten onder druk. De beheerders doen hun best, maar kunnen amper opboksen tegen een groot palmoliebedrijf; verschillende Indonesische overheidsniveaus die overlappende vergunningen uitgeven; en lokale gemeenschappen die geen trek hebben in een CO2-bos.

‘Het kost veel tijd om gemeenschappen te leren dat brandstichting voor landbouw gevaarlijk is,’ zegt oprichter Hartono in Jakarta66. ‘Dit jaar was een van de ergste brandjaren in vijf jaar. Ik verwacht dat we miljoenen dollars hebben verloren.’

Patrouilles

En dat terwijl de beheerders alles op alles zetten om branden te voorkomen. ‘De staf houdt regelmatig patrouilles. We hebben uitkijktorens en waterputten gebouwd, vuur-resistente gewassen geplant en brandslangen die de grond ingaan tegen ondergrondse veenbranden67.’ Gerry Elias is managing partner bij Permian Global. Dit Britse bedrijf ontwikkelt projecten voor CO2-opslag in regenwouden, waaronder het Katingan-Mentayaproject. Waar het Indonesische bedrijf van Hartono zorgt voor de uitvoering op de grond, regelt Permian de berekening en vermarkting van de CO2-winst. Ook houdt Permians satelliet-expert vanuit Londen een oogje op het gebied. Spotten de satellieten iets verdachts, dan krijgen de preventieteams in het reservaat automatisch een sms’je. 

‘En dan heb ik het nog niet over het werk met de lokale gemeenschappen die rondom het reservaat leven. We leren hen hoe ze het land bewerken zonder vuur te gebruiken.’ Vijfhonderd dorpelingen – voorheen vaak illegale houtkappers – zijn omgeschoold tot brandweermannen, ze dragen maskers en schoenen met stalen neuzen. ‘Je zou moeten langskomen, het lijkt wel een militaire operatie!’ Er waren branden binnen het reservaat, erkent Elias. ‘We proberen elke brand te voorkomen, maar in zo’n extreem jaar zijn wij trots op hoe we het hebben gemanaged.’ 

https://files.platform-investico.nl/app/uploads/2019/12/10193050/bovenfoto-nieuwsbericht-875x492.jpg

De situatie in 2019 was bijna net zo extreem als in 2015, toen ook enorme delen van het Katingan-reservaat in rook opgingen. In totaal 9044 hectare, tonen satellietfoto’s van Landsat en het monitoringsrapport van het project voor de periode 2010-201568. Een van de brand-littekens van 2019 overlapt met die uit 2015. Een andere brand woedde in een veengebied dat al in de jaren negentig werd aangetast69.

Elias zegt nu nog niet te weten hoe groot het verbrande gebied dit jaar precies is. Evenmin wat de gevolgen zijn voor het reservaat, of hoeveel CO2 er de lucht in is gegaan. Halverwege volgend jaar verschijnt het monitoringsrapport voor 2019. Wel benadrukt hij dat bij branden in eerder aangetaste gebieden relatief weinig CO2 verloren gaat: te weinig om tot grote verliezen in de verhandelbare credits te leiden70.

vermeden CO2-emissies

Het laatste principiële bezwaar op REDD+ is dat de rekenmethoden waarmee CO2-credits worden berekend niet kloppen71. Wie heen-en-weer vliegt van Amsterdam naar Barcelona stoot 610kg CO272 uit. Als je ervoor zorgt dat precies zoveel CO2 weer uit de lucht wordt gehaald, is de vakantie gecompenseerd. Maar dit telt alleen als je kunt bewijzen dat de bomen die jij laat planten er anders nooit gekomen zouden zijn. Zo niet, dan is de CO2-winst niet ‘additioneel’. Wanneer de CO2-winst gebaseerd is op het beschermen van bestaande bossen en veengronden, zoals bij het Shell-‘klimaatbos’, ligt dit nog ingewikkelder. Hoe weten de projectontwikkelaars zeker dat de bomen die zij beschermen zonder hun project daadwerkelijk gekapt waren?

Om dit te garanderen, beroepen ze zich op risicoprofielen en toekomstmodellen. Ze schatten in wat de toekomstige kans is op ontbossing in hun reservaat door naar vergelijkbare gebieden te kijken. Dit heet de baseline. Op basis daarvan becijferen ze de beloofde CO2-winst van het project, die omgerekend wordt tot verkoopbare CO2-credits. Elke credit staat voor één ton ‘vermeden CO2-emissies73’.

‘Hoe meer ontbossing ze voorspellen in hun baseline, hoe groter de CO2-winst die ze kunnen claimen, en hoe meer credits ze kunnen verkopen, zegt de Duitse onderzoeker Kill74. Volgens haar hebben bedrijven er baat bij een zo somber mogelijk toekomstscenario te schetsen: zo verdienen ze het meeste geld. ‘Het hele verdienmodel is gebaseerd op een verhaal over de toekomst dat ze zelf hebben bedacht.’

Iedere projectontwikkelaar mag de berekeningen van de verwachte CO2-winst zelf maken75. ‘Er is geen internationale definitie van wat een bos is,’ zegt hoogleraar Turnhout, ‘Laat staan van ontbossing.’ Het ontbreekt bij deze projecten aan een centrale autoriteit die toezicht houdt. Wel moeten bedrijven zich houden aan de regels van internationale certificeerders zoals Verra, die het keurmerk Verified Carbon Standard (VCS) uitgeeft, en worden ze gecontroleerd door third party auditors.

De voorspellingen zitten er wel eens naast. In 2016 tikte de Wereldbank de Amerikaanse projectontwikkelaar Wildlife Works op de vingers omdat het de vermeden CO2-uitstoot door het Maï NDombe-project in de Democratische Republiek Congo ruim had overschat. De verwachte CO2-besparing moest met . Ook de beloofde CO2-winst van het Corridor Ankeniheny-Zahamena-reservaat in Madagascar, opgezet door de non-profit Conservation International, was grotendeels gebakken lucht, constateerden onderzoekers datzelfde jaar in International Forest Review: ‘Zonder een enkele verandering op de grond, zou het project op papier ontbossing en CO2-uitstoot kunnen verlagen met 50 procent. Dat is .’

En er is de vraag hoe ‘additioneel’ de CO2-opslag kan zijn van een gebied dat al was beschermd voordat het een ‘compensatiebos’ werd. Vijf jaar geleden concludeerde het Franse onderzoeksbureau Chaire Economie du Climat dat van 410 geanalyseerde REDD+-projecten, 26 procent overlapte met een beschermd gebied of nationaal park. REDD+ diende simpelweg als ‘logo om nieuwe financiering aan te trekken76.’ 

Erkende normen en standaarden

Projectbeheerders en certificeerders houden vol dat het systeem goed in elkaar zit. Want zelfs als blijkt dat de branden die dit jaar in het Shell-’klimaatbos’ woedden desastreuze gevolgen hebben gehad voor de CO2-reserve, verandert dit weinig voor de Shell-consument die benzine compenseert. Volgens certificeerder Verra staat elke CO2-credit die een Shell-klant koopt gegarandeerd voor één ton niet-uitgestoten CO2. Elke paar jaar komen immers externe inspectiebedrijven langs bij het project om te controleren hoeveel CO2 er in de afgelopen jaren is bespaard. Deze ‘geverifieerde’ CO2-eenheden worden geregistreerd in een database, en mogen verhandeld worden. Volgens de certificeerder is het onmogelijk dat credits op de pof worden verkocht77.

In een reactie stelt Shell enkel CO2-credits te kopen ‘die onafhankelijk zijn geverifieerd onder erkende normen en standaarden’. Wanneer ‘in een project door bijvoorbeeld een brand geen CO2 kan worden opgenomen door de natuur, worden hier uiteraard geen credits voor uitgegeven78.’

Want zelfs wanneer op Borneo zoveel bos afbrandt dat het reservaat deze ‘geverifieerde’ CO2-kredieten niet kan leveren, is er formeel nog steeds niets aan de hand. Bij elk nieuw CO2-reservaat wordt een percentage credits achter de hand gehouden en in een reservepot gestopt – een noodrantsoen voor kredieten die elders verloren gaan. ‘Het is zoals een risicoverzekering,’ zegt Naomi Swickard, hoofd marktontwikkeling bij certificeerder Verra. ‘Het project betaalt een premium, die gaat in een bufferpool en die wordt weer beheerd door ons: ‘de verzekeraar79’.’

Het klinkt als een absurde vraag, maar blijven de credits van Shell-klanten dus ook geldig als het gehele Shell-’klimaatbos’ in rook op zou gaan? Swickard: ‘Correct. En we hebben extensieve analyses gedaan met scenario’s en modellen om de robuustheid te garanderen80.’

‘De bedrijven die de credits verkopen mogen dan een verzekering hebben, de atmosfeer heeft dat niet,’ zegt de Duitse onderzoeker Kill81. REDD+ is géén oplossing voor klimaatverandering, betogen zij en andere critici82. Het is niet eens een druppel op de gloeiende plaat. Sinds 2007, het jaar waarin REDD+ van start ging, is de concentratie CO2 in de atmosfeer alleen maar toegenomen83. Kill: ‘Ik hoor vaak dat dit systeem beter is dan niks, maar het is slechter dan niks. Bedrijven presenteren het als een eerste stap en wij applaudisseren. Maar zo geven we hen, en consumenten, een vrijbrief om olie uit te grond te blijven halen, om te blijven vliegen, om overbodige spullen te blijven kopen. Terwijl emissies omlaag moeten. Natuurlijk moeten we regenwouden beschermen. Maar waarom willen we daar zo nodig iets voor terug?84

Lees onze nieuwsbericht van dit onderzoek hier. Dit verhaal verscheen ook in De Groene Amsterdammer en, in bewerkte vorm, in Trouw.

Daphné Dupont-Nivet

  1. Radiospotje Shell, opgenomen van Radio1 op 8 oktober 2019.

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  2. Zie de pagina ‘Mogelijkheden Co2-neutraal rijden,’ op de website van Shell.

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  3. Zie de pagina ‘Co2-compensatie projecten,’ op de website van Shell

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  4. Zie de pagina ‘Co2-neutraal rijden,’ op website van Shell

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  5. Volgens de berekeningen van Shell is 40.008km ongeveer gelijk aan een rondje om de aarde. 40.008km x 20.475 rondjes = 819.163.800km. Volgens Shell stoten automobilisten gemiddeld 1 ton Co2 uit met 4545km rijden. Dus: 819.163.800 / 4545 = 180.234 ton Co2. Uitgaande van 1 liter benzine op 15km, is dat 819 miljoen km / 15km = 54,6 miljoen liter.

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  6. Zie de pagina ‘Co2-neutraal rijden,’ op de website van Shell

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  7. Zie de pagina Who we are op website Katingan Mentaya-project

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  8. Zie onder andere dit interview met Public Radio International, 22 december 2016

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  9. Zie de pagina Who we are op website Katingan Mentaya-project

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  10. Skype-interview met Gerry Elias en Nathan Renneboog van Permian Global, 11 november 2019.

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  11. Live interview met Dharsono Hartono door journalisten Aqwam Fiazmi Hanifan en Gabriel Wahyu Titiyoga, 20 november 2019.

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  12. Live interview met Dharsono Hartono door journalisten Aqwam Fiazmi Hanifan en Gabriel Wahyu Titiyoga, 20 november 2019.

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  13. Zie homepage van website Katingan Mentaya-project, dit getal stond er op 5 december 2019, 13.08uur.

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  14. Zie de pagina ‘Co2-compensatie projecten,’ op de website van Shell.

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  15. Live interview met Dharsono Hartono door journalisten Aqwam Fiazmi Hanifan en Gabriel Wahyu Titiyoga, 20 november 2019.

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  16. Omdat er geen centrale autoriteit is die dit sort projecten registreert, weet niemand precies hoeveel projecten er precies zijn. Wel zijn er verschillende databases, alleen zijn die vaak niet up to date. Alleen al in de database van certificeerder Verra, een van de grootste keurmerken voor dit soort projecten, zijn meer dan honderd projecten geregistreerd, deze zijn niet per se allemaal actief

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  17. Zie rapport Fertile Ground: State of Forest Carbon Finance Report 2017, van organisatie Forest Trends. Hier te downloaden.

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  18. Zie dit en dit persbericht Conservation International en Exxonmobil, beide 2 juli 2018.

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  19. Zie pagina CO2ZERO; feiten en cijfers op website KLM, gepubliceerd 16 april 2018. https://klmtakescare.com/nl/content/co2zero-feiten-en-cijfers-

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  20. Zie pagina Onze Co2-uitstoot aanpakken op website EasyJet, gepubliceerd op 19 november 2019 of pagina EasyJet says it is now Carbon Neutral op website Ecosystem Marketplace, 20 november 2019.

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  21. Zie deze registratie van de plenaire slotsessie van de conferentie, of lees een verslag in het Earth Negotiations Bulletin, 18 december 2007

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  22. Zie pagina Carbon Trading, Carbon Trading, website UNFCCC

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  23. Zie bijvoorbeeld pagina REDD+ op UNFCCC website, en zie bijvoorbeeld wetenschappelijk paper uit 2002 A conceptual framework and its application for addressing leakage: the case of avoided deforestation

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  24. Zie The Economics of Climate Change: The Stern Review, gepubliceerd op 30 oktober 2006. Lees hier de conclusie

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  25. Zie onder andere het wetenschappelijk paper uit 2016, Envisioning REDD+ in a post-Paris era: between evolving expectations and current practice. Ook besproken in interview Esther Turnhout, 29 oktober 2019.

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  26. Ibidem. Zie ook wetenschappelijk paper uit 2014 REDD+ Readiness progress across countries: time for reconsideration

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  27. Ibidem, tevens interview Esther Turnhout, 29 oktober 2019, Chris Lang, 1 oktober 2019, Jutta Kill, 24 september 2019.

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  28. Zie Fertile Ground: State of Forest Carbon Finance Report 2017, van organisatie Forest Trends. Hier te downloaden

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  29. Zie artikel op Mongabay, 30 maart 2013, dit rapport op de website van NGO World Rainforest Movement, 10 november 2011, of dit artikel op de website van Wildlife Conservation Society, 22 juli 2016

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  30. Zie artikel op website Pearl Jam, 3 november 2015

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  31. Zie pagina Zalando goes 100% Carbon Neutral, op website Zalando

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  32. Zie pagina op website Gucci of artikel op website South China Morning Post, 1 oktober 2019

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  33. Zie artikel A good REDD-deal is a green light for forest protection, op website Greenpeace, 2 december 2010

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  34. Zie pagina Saving forests with REDD+, op website WWF, datum onbekend (ongeveer tien jaar na lancering REDD, zie tekst)

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  35. Zie rapport The Office of the Auditor General of Norway’s investigation of Norway’s International Climate and Forest Initiative, 15 mei 2018

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  36. Zie pagina Time to get serious about evaluating REDD+ impact, op website CIFOR, 7 oktober 2019

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  37. Telefonisch interview Hilde Stroot, 4 oktober 2019.

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  38. Skype-interview Mucahid Bayrak, 4 oktober 2019.

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  39. Telefonisch interview Esther Turnhout, 29 oktober 2019.

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  40. Zie artikel An (Even More) Inconvenient Truth, op website ProPublica, 22 mei 2019

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  41. Zie artikel Forest Diamonds, op website Climate Home News, 26 september 2017

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  42. Zie artikel Bioflica: Futbol Shines Light On Brazil’s Forests, 18 juni 2014, op website Ecosystem Marketplace

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  43. Telefonisch interview Hilde Stroot, 4 oktober 2019.

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  44. Zie onder andere artikel Fires Indonesia Blanket Islands and Cities in Smog, The Atlantic, 16 september 2019

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  45. Live interviews met Guido van der Werf, Dave van Wees, Roland Vernooij en andere promovendi faculteit Aardwetenschappen, 25 november 2019.

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  46. Hiervoor heeft Investico contact en hulp gehad van Bernardo Flores, Universiteit van Campinas, Robert Field, Columbia University/NASA, Save Our Borneo, brandmonitoringsorganisatie op Borneo, Indonesië en Guido van der Werf en promovendi, Vrije Universiteit, Amsterdam.

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  47. Uitleg wetenschappers, tevens Skype-interview Gerry Elias en Nathan Renneboog van Permian Global, 11 november 2019, en Skype-interview Naomi Swickard van certificeerder Verra, 30 oktober 2019. Zie ook Frequently Asked Questions, NASA FIRMS

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  48. Live interviews met Guido van der Werf, Dave van Wees, Roland Vernooij en andere promovendi faculteit Aardwetenschappen, 25 november 2019.

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  49. Foto van Landsat satelliet NASA. Analyse van omvang gebied door Bernardo Flores, Universiteit van Campinas. Tevens analyse door Save Our Borneo, brandmonitoringsorganisatie op Borneo, Indonesië.

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  50. Live interviews met Guido van der Werf, Dave van Wees, Roland Vernooij en andere promovendi faculteit Aardwetenschappen, 25 november 2019.

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  51. WhatsApp-bericht van Gabriel Wahyu Titiyoga, 22 november 2019.

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  52. WhatsApp-bericht van Aqwam Fiazmi Hanifan, 22 november 2019.

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  53. Live interview met Bahrudin, door Gabriel Wahyu Titiyoga en Aqwam Fiazmi Hanifan, 23 november 2019.

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  54. Bevindingen onderzoek reservaat ter plekke Gabriel Wahyu Titiyoga en Aqwam Fiazmi Hanifan, 22-25 november 2019.

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  55. Zie onder andere pagina Leakage/replacements op website The Redd Desk en wetenschappelijk paper Ten Years of REDD+: A Critical Review of the Impact of REDD+ on Forest-Dependent Communities, 2016. Tevens interview Esther Turnhout, 29 oktober 2019, Chris Lang, 1 oktober 2019, Jutta Kill, 24 september 2019.

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  56. Telefonisch interview Jutta Kill, 24 september 2019.

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  57. Zie onder andere wetenschappelijk paper Ten Years of REDD+: A Critical Review of the Impact of REDD+ on Forest-Dependent Communities, 2016

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  58. Bevindingen onderzoek reservaat ter plekke Gabriel Wahyu Titiyoga en Aqwam Fiazmi Hanifan, 22-25 november 2019.

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  59. Live interview met Bahrudin, door Gabriel Wahyu Titiyoga en Aqwam Fiazmi Hanifan, 23 november 2019.

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  60. Het Katingan Mentaya-project werd in 2007 in het leven geroepen en ging vanaf dat moment aan de slag met trainingen voor de dorpen rondom het toekomstige projectgebied. Het CO2-reservaat kreeg in 2013 een vergunning van het Ministerie van bosbeheer, toen werden ook de grenzen bepaald.

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  61. Bevindingen onderzoek reservaat ter plekke Gabriel Wahyu Titiyoga en Aqwam Fiazmi Hanifan, 22-25 november 2019.

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  62. Live interview met Zainal Abidin, door Gabriel Wahyu Titiyoga en Aqwam Fiazmi Hanifan, 23 november 2019. Live interview met Dharsono Hartono, door Gabriel Wahyu Titiyoga en Aqwam Fiazmi Hanifan, 20 november 2019.

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  63. Live interview met Zainal Abidin, door Gabriel Wahyu Titiyoga en Aqwam Fiazmi Hanifan, 23 november 2019.

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  64. Bevindingen onderzoek reservaat ter plekke Gabriel Wahyu Titiyoga en Aqwam Fiazmi Hanifan, 22-25 november 2019. Gesprekken met dorpelingen Kampung Melayu, 23 november 2019.

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  65. Bevindingen onderzoek reservaat ter plekke Gabriel Wahyu Titiyoga en Aqwam Fiazmi Hanifan, 22-25 november 2019. Zie ook artikel op Mongabay, 31 augustus 2015

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  66. Live interview met Dharsono Hartono, door Gabriel Wahyu Titiyoga en Aqwam Fiazmi Hanifan, 20 november 2019.

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  67. Skype-interview met Gerry Elias en Nathan Renneboog, Permian Global van 11 november 2019.

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  68. Analyse satellietfoto’s NASA Landsat, o.a. door Dave van Wees, Vrije Universiteit, 25 november 2019 en aanvullende e-mail 27 november 2019. Zie ook monitoringsrapport Katingan Mentaya 2010-2015, pagina 173, hier in te zien

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  69. Ibidem, zie ook monitoringsrapport Katingan Mentaya 2018, pagina 16-19, hier in te zien. Tevens skype-interview met Gerry Elias en Nathan Renneboog, Permian Global, 11 november 2019.

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  70. Skype-interview met Gerry Elias en Nathan Renneboog, Permian Global van 11 november 2019.

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  71. Zie onder andere pagina Additionality op website The Redd Desk, wetenschappelijk paper Ten Years of REDD+: A Critical Review of the Impact of REDD+ on Forest-Dependent Communities, 2016. Tevens interview Esther Turnhout, 29 oktober 2019, Chris Lang, 1 oktober 2019, Jutta Kill, 24 september 2019.

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  72. Gebaseerd op berekening Atmosfair

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  73. Skype-interview Gerry Elias en Nathan Renneboog van Permian Global, 11 november 2019, en Skype-interview Naomi Swickard van certificeerder Verra, 30 oktober 2019 en aanvullende uitleg in e-mail van Verra, 12 november 2019.

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  74. Telefonisch interview Jutta Kill, 24 september 2019.

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  75. Skype-interview Naomi Swickard van certificeerder Verra, 30 oktober 2019 en aanvullende uitleg in e-mail van Verra, 12 november 2019. Tevens telefonisch interview Esther Turnhout, 29 oktober 2019.

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  76. Zie wetenschappelijk paper REDD+ projects in 2014: an overview based on a new database and typology, juli 2015, pagina 18 en pagina 24

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  77. Skype-interview Gerry Elias en Nathan Renneboog van Permian Global, 11 november 2019, en Skype-interview Naomi Swickard van certificeerder Verra, 30 oktober 2019 en aanvullende uitleg in e-mail van Verra, 12 november 2019.

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  78. Reactie Shell via e-mail, 5 december 2019.

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  79. Skype-interview Naomi Swickard van certificeerder Verra, 30 oktober 2019 en aanvullende uitleg in e-mail van Verra, 12 november 2019.

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  80. Skype-interview Naomi Swickard van certificeerder Verra, 30 oktober 2019 en aanvullende uitleg in e-mail van Verra, 12 november 2019

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  81. Telefonisch interview Jutta Kill, 24 september 2019, aanvullende e-mail 14 november 2019.

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  82. Interviews Jutta Kill, 24 september 2019, Esther Turnhout, 29 oktober 2019, Chris Lang, 1 oktober 2019, Hilde Stroot, 4 oktober 2019, Lauren Gifford, 4 oktober 2019, Mucahid Bayrak, 4 oktober 2019. Zie ook onder andere artikel Carbon offsets are not our get out jail free card’ op website UN Environment Programme, 10 juni 2019

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  83. Zie onder andere artikel Brutal news: global carbon emissions jump to all-time high in 2018, op The Guardian, 5 december 2018 en dit rapport, of zie de samenvatting van rapport Trends in Global CO2 and Total Greenhouse Gas Emissions,’ van Planbureau van de Leefomgeving, 2019

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

  84. Telefonisch interview Jutta Kill, 24 september 2019.

    https://s.w.org/images/core/emoji/12.0.0-1/72x72/21a9.png

The post Shell-klimaatbos zucht onder branden en boeren (geannoteerd verhaal) appeared first on Investico.

https://www.platform-investico.nl/artikel/shell-klimaatbos-zucht-onder-branden-en-boeren-geannoteerd-verhaal/