Extreme droogte is een van de gevaarlijke gevolgen van klimaatverandering. Het leidt tot mislukte oogsten, droge rivieren en ontembare branden. Het maakt de toekomst voor velen onzeker. Deze gevolgen zie je overal ter wereld.
De boerderij van de biologische boer Ulf Allhoff-Cramer lijdt onder de droogte. De weilanden zijn uitgedroogd en er is niet genoeg gras. Het vee leidt honger. De Europese zomers worden heter en droger. (2022)
An endless agony with the extreme #drought that in the last 10 days, corn with 26.7% moisture of the grain went to 12.7% and yields 2000 kg/ha
‘Een eindeloos gevecht met de extreme droogte’ aldus een boer. Zijn maisveld lijkt compleet uitgedroogd. In slechts 10 dagen halveerde het vochtgehalte. Maadenlang werd Argentinië geteisterd door extreme droogte. (2023)
Een overlever, dit schaap dat de gigantische bosbranden overleefde die 72 uur daarvoor woeden door het gebied van Yass. De branden leidden tot een massaal verlies van vee. Er kwamen 10.000 schapen om. (2013)
Eat up Mwinzi, you’ll be a big bull one day. Luckily he doesn’t seem to miss a leaf on the bush; eating his ‘greens’ being a favourite pastime of this growing baby. An orphan of the drought, his days of deprivation are behind him now
Na maanden van droogte zijn de voedselbronnen voor wilde dieren verdampt. Baby-olifant Mwinzi is een ‘wees van de droogte’. Hij werd ernstig verzwakt gevonden door de lokale Maasai-gemeenschap. (2023)
De maan komt op achter dikke rook van de ‘French Fire’, de grootste actieve brand in California die ruim twee maanden heeft gewoed. Grote delen van het westen van de VS werden geclassificeerd als de meest extreme droogtecategorie. (2021)
At least 164 fires burned in 58 places on the popular Greek vacation island of Rhodes in the past 24 hours, Greece’s fire service said Sunday, as residents were forced to leave their homes and summer vacations morphed into chaotic nightmares. https://t.co/FmuckFLIu4pic.twitter.com/yQIenuIRs9
— The Washington Post (@washingtonpost) July 24, 2023
Griekenland
Op het eiland Rhodos woeden minstens 164 branden, op 58 plekken binnen 24 uur. Bewoners moesten hun huis ontvluchten. Zomervakanties veranderden in chaotische nachtmerries. (2023)
Droge rivieren
Duitsland
Door de opwarming van de aarde en het gebrek aan regen is het waterpeil van de Rijn extreem laag geworden. De oevers zijn opgedroogd. (2022)
China rapporteerde de ergste droogte sinds dat wordt gemeten. Na een periode van 70 dagen waarin het heet was en er weinig regen viel, was de Yangtze River extreem droog. Deze rivier voorziet 450 miljoen mensen van water. (2022)
Klimaatverandering teistert de Filipijnen met zorgen over voedsel- en voedselveiligheid. Archie Bello, een boer uit een dorp in de Filipijnen, heeft nog maar heel weinig gewassen om te oogsten. (2015)
Om de klimaatcrisis een halt toe te roepen, moeten we zo snel mogelijk stoppen met fossiele brandstoffen en overstappen op groene energie. Maar grote vervuilers worden nog steeds uit de wind gehouden. Laten we onze bezorgdheid omzetten in actie en een krachtige boodschap naar de politiek sturen. Teken vandaag nog de petitie en help mee het tij te keren.
Ik maak me ernstig zorgen om de gevolgen van extreem weer door klimaatverandering. Ik roep de regering op om grote vervuilers niet langer uit de wind te houden: dwing ze om te verduurzamen, of anders om te sluiten!
Komkommertijd, voor de plaatselijke politiek wellicht wel. Daarentegen is er landelijk en wereldwijd veel gebeurd. Overstromingen, bosbranden, gevaren voor voedselveiligheid en verlaging van de biodiversiteit en Afghanistan wat voor veel leed nu en in de toekomst zorgt. Als ik dan zie hoe onze regering handelt, vind ik dat zeer zorgwekkend.
In de krantenkoppen smelt het poolijs en op tv staan de regenwouden in brand, maar de rest van de dag zijn die problemen maar ver weg. Hoewel? Ook de Nederlandse natuur zucht onder de mensheid. Drie urgente problemen voor de Nederlandse natuur, die ook jou aangaan.
Als ik me een keer uit de stad en in de natuur begeef, zet ik m’n oren wagenwijd open. Ik probeer me te verwijderen van alles wat me aan mensen herinnert tot ik alleen nog vogels hoor, kikkers, het gezoem van insecten. Geen auto’s, geen gillende kinderen, dat moment dat er even geen vliegtuig over dendert. Het zal een vorm van meditatie zijn; ik vind het heerlijk om me op zulke momenten voor te stellen dat er niets aan de hand is. Dat de insecten het niet zwaar hebben, dat de wereld niet opwarmt.
Dit is het droogste voorjaar ooit in Nederland gemeten
Met dat gedachtenexperiment kom ik op het moment helaas niet weg. Waar klimaatverandering vaak redelijk ongrijpbaar blijft, zijn aanhoudende bosbranden in ons eigen kikkerlandje dat zeker niet. En er blijkt veel meer aan de hand, merk ik de laatste weken als ik kranten, websites en mails lees. Wat kunnen natuurexperts me hierover vertellen?
Recorddroogte
Was de ‘intelligente lockdown’ niet een stuk draaglijker door het lieflijke lentezonnetje dat door de ramen scheen? De bossen en parken die daardoor zo uitnodigend waren? Het zal je niet ontgaan zijn: het heeft nauwelijks geregend. Goed mogelijk dat je het woord ‘record’ in de context van het klimaat niet meer kunt horen, maar – het moet gezegd – er was sprake van een recorddroogte. Het droogste voorjaar ooit in Nederland gemeten.
Dat had onder meer tot gevolg dat er deze lente flinke bosbranden woedden. Niet alleen in de Amazone of Australië dus, maar gewoon hier, in eigen land. In het Natura2000-gebied de Deurnese Peel bijvoorbeeld, in Zuidoost-Brabant, maakte een grote brand ruim 800 van de 1000 hectare met de grond gelijk. De brand werd pas vorige week officieel geblust verklaard.1
Kwetsbare waternatuur dreigt te verdwijnen. Ik ben bang dat het nu superhard gaat
Erik de Jonge, boswachter bij Brabants Landschap, vertelt over andere gevolgen: “Ik heb hier een prachtig stuk moeras dat we nog nooit droog hadden zien staan. Drie jaar geleden gebeurde dat aan het eind van de zomer tot onze verbazing voor het eerst. Vorig jaar gebeurde hetzelfde, alleen toen al halverwege de zomer.” En je raadt het al: “Nu stond het in april al droog. Kwetsbare waternatuur dreigt te verdwijnen. Ik ben bang dat het nu superhard gaat.”
Dit jaar heeft geen een van de lepelaarkuikens het overleefd
Hij is aangedaan door het gigantische bijenveld – een veld vol bij-vriendelijke bloemen – dat ze dit jaar hadden ingezaaid maar waarvan elke kiem is verschroeid, en niet minder door een vogeleiland dat opeens geen eiland meer is: “Een prachtig vogelparadijs, waar duizenden vogels normaal gesproken in alle rust broeden. Deze lente was de waterstand zo laag dat vossen er op hun dooie gemak heen konden lopen. Vorig jaar hadden we nog de grootste lepelaarskolonie van Nederland met 290 nesten. Dit jaar heeft geen een van de kuikens het overleefd.”
Een week geleden stonden de regenwolken weer aan de hemel, er komt nog altijd water uit de kraan, en je denkt al snel dat het allemaal wel weer goedkomt. Toch is het tij nog niet gekeerd, vertelt Wiebe Borren, hydroloog bij Natuurmonumenten: “Verschillende plant- en diersoorten hebben een enorme klap gekregen. De regen die nu valt verandert bijvoorbeeld niets aan het feit dat de weidevogels een heel mager broedsucces hadden. Als het volgend jaar weer zo is, wordt het al een stuk problematischer – dan mis je twee generaties.” Hetzelfde geldt voor bomen: “De droogte van 2018 hebben veel bomen overleefd, maar het heeft ze wel verzwakt. Daardoor konden veel deze nieuwe klap niet aan.”
Als de natuur in de problemen zit, zitten we dat allemaal
Borren vervolgt: “Als de droogte zich herhaalt en we niets veranderen aan het waterbeheer, dan stapelen de effecten zich op.” Waterbeheer inderdaad, want bovenop de weinige regenval komt slecht watermanagement. De landbouw bijvoorbeeld, vertelt Borren, pompt gigantisch veel water uit de grond voor beregening van gewassen – niet zelden met of zonder vergunning dicht bij kwetsbare natuurgebieden die daardoor letterlijk droog komen te staan.
Vorig jaar zomer draaiden er in Noord-Brabant volgens Natuurmonumenten alleen al veertienduizend grondwaterpompen, die samen anderhalf keer zoveel water oppompten als er in de hele provincie aan drinkwater wordt gewonnen. Het waterbeheer is daarnaast nog altijd te veel gericht op het afvoeren in plaats van vasthouden van water, meent Borren – van oudsher was het issue vooral hoe we een teveel aan water kwijtraakten. Maar nieuwe tijden vragen om nieuwe maatregelen.
Pesticiden in beschermde natuurgebieden
Wat vond boswachter De Jonge van het nieuws dat er landbouwpesticiden tot diep in natuurgebieden zijn aangetroffen? “Dat kwam wel even hard aan”, zegt hij. “Wij dachten dat we het in Brabant wel goed hadden geregeld, omdat we hier op het landschap uiteraard geen pesticiden gebruiken. Nu ben ik bang dat het hier nog vele malen erger zal zijn, want wij zitten hier midden in een intensief landbouwgebied. Onze jaarlijkse vlindertelling laat een neerwaartse lijn zien, zal dat dan toch ook daarmee te maken hebben?”
In Drentse natuurgebieden zijn maar liefst 31 verschillende bestrijdingsmiddelen aangetroffen
Wat is er precies aan de hand? Begin deze maand werd bekend dat in Drentse natuurgebieden maar liefst 31 verschillende bestrijdingsmiddelen zijn aangetroffen. Sterker nog, in alle vegetatiemonsters die door het burgerinitiatief Meten=Weten zijn afgenomen, hoe diep in het gebied ook, werden bestrijdingsmiddelen aangetroffen. Soms tot wel vijftien verschillende soorten per monster, waaronder zelfs enkele middelen die helemaal niet zijn toegestaan in Nederland, maar blijkbaar ‘stiekem’ zijn gebruikt.
De landbouw, met bijbehorende pesticiden, is de nummer 1 oorzaak van het uitsterven van insecten
Meten=Weten en Natuurmonumenten roepen minister Carola Schouten (Landbouw, Natuur en Voedselveiligheid) dringend op om nader te onderzoeken wat de pesticiden betekenen voor insecten en bodemleven. Over de uitslag van zo’n onderzoek bestaat een donkerbruin vermoeden. De onderzoekers schrijven zelf onheilspellend: ‘Insecticiden […] kunnen leiden tot minder insecten en daarmee het ineenstorten van vogelpopulaties die daarvan afhangen.’
Wereldwijd wordt om precies te zijn 40 procent van alle insecten met uitsterven bedreigd, bleek vorig jaar uit een rapport van de VN-organisatie IPBES. De landbouw, met bijbehorende pesticiden en verandering van leefgebied, werd door IPBES als nummer één oorzaak .
De Nederlandse toxicoloog Henk Tennekes luidde een decennium geleden al de noodklok. Hij meende dat we door bepaald pesticidegebruik afstevenen op ‘een ecologisch armageddon’. Zijn theorie werd onder meer door grote pesticidefabrikanten ontkend en Tennekes werd al ‘activistisch’ terzijde geschoven; zijn bevindingen verdwenen in de doofpot. Jaren later, toen het kwaad al was geschied, kreeg hij alsnog gelijk.
Een paar dagen na het nieuws over de pesticiden stond onze natuur opnieuw in de schijnwerpers. Ditmaal in de vorm van het eindrapport van de Commissie Remkes, die in opdracht van minister Schouten in de stikstofproblematiek is gedoken. De stikstofcrisis legde vorig jaar de bouw grotendeels plat. Boeren mochten daarnaast niet meer uitbreiden en de maximale snelheid op de wegen werd verlaagd naar 100 kilometer per uur. Waarom? De hoogste bestuursrechter van Nederland oordeelde dat ons stikstofbeleid niet voldoet aan de Europese natuurwetgeving – we stoten er te veel van uit en daar lijdt de natuur onder.
Bepaalde planten gaan bij een teveel aan stikstof dood, waar anderen juist gedijen en gaan woekeren. Het gevolg: monocultuur. Minder insecten, dus minder vogels, dus – uiteindelijk – minder grotere roofdieren.
Er worden koolmeeskuikens met gebroken pootjes in nesten gevonden
Nog een ander gevolg, dat je niet direct ziet aankomen: er worden steeds vaker koolmeeskuikens met gebroken pootjes in nesten gevonden. De bodem verzuurt door stikstof en bepaalde mineralen spoelen weg. Wat volgt is een kettingreactie. Als planten te weinig kalk opnemen, krijgen ook insecten er te weinig van binnen waardoor de vogels die hen eten met zwakke botten zitten.
De conclusie van de commissie Remkes: het huidige beleid is nog altijd te vrijblijvend en gaat niet ver genoeg. De overheid wordt op de vingers getikt met haar streven om in 2030 26 procent stikstofreductie waar te maken ten opzichte van 2019 – de commissie zegt dat dit 50 procent moet zijn. Het is de komende tijd aan de minister om met de adviezen tot nieuw beleid te komen.
Financiële risico’s
Het zijn geen makkelijke tijden voor de Nederlandse natuur. En als de natuur in de problemen zit, zitten we dat allemaal. “Even een heel herkenbaar voorbeeld”, begint Borren. “De eikenprocessierups, daar zouden we veel minder last van hebben als de natuur in balans was – als er onder die eikenbomen voldoende gevarieerde vegetatie groeit, waarin insecten gedijen, zodat er meer vogels in de buurt zijn om ons van die rupsen af te helpen.”
Delen van Nederland worden steeds stiller en kleurlozer: geen gefluit en gezoem meer van vogels en insecten
Kijken we naar het grotere plaatje, dan heeft een verlies aan biodiversiteit ook impact op de economie, stelden de Nederlandsche Bank (DNB) en het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) vorige week. Nederlandse banken, verzekeraars en pensioenfondsen hebben wereldwijd zo’n 510 miljard euro gestoken in bedrijven die ‘zeer afhankelijk’ zijn van ‘ecosysteemdiensten’.
Insecten worden genoemd als voorbeeld van een leverancier van zo’n dienst: als bestuivende insecten in de problemen komen, is de landbouwsector een van de eersten die dat zal voelen. Maar de landbouw is niet de enige: ook bedrijven in de visserij of de bouw kunnen in de problemen komen door verstoorde ecosystemen.
“Wat ik vooral zie is dat delen van Nederland steeds stiller en kleurlozer worden”, besluit Borren. “Geen gefluit van vogels, gezoem van insecten. Het gaat sluipenderwijs en we hebben het in eerste instantie misschien niet eens door…” Maar over een paar jaar kijken we terug en denken we, ‘hadden we dat nou maar iets anders gedaan’.
De Jonge doet wat hij kan: “Ik heb hier stiekem wat sloten afgedamd zodat het water niet weg kan lopen. Het waterschap zal er niet blij mee zijn, maar ik ga niet hulpeloos toekijken.”
In Digitale Nieuwsbrief: Geen infectie via voeding door Sars-CoV-2 of vogelgriepvirus; een uitbraak tijdens de hevige bosbranden (update); sushi is populair maar soms risicovol; toch Listeria-infecties door vleeswaren in Oostenrijk en vergiftiging door bier met ethyleenglycol.
Zuid-Amerikaanse boeren kappen massaal bomen voor vee- en sojateelt en spuiten landbouwgif in ons voedsel dat het een lieve lust is. Geen probleem voor de EU: die kijkt graag even weg als er geld valt te verdienen.
Europese politici waren in hun nopjes toen afgelopen zomer, na twintig jaar onderhandelen, witte rook boven Brussel verscheen. De EU had een principevrijhandelsakkoord gesloten met de Zuid-Amerikaanse Mercosur-landen. 1 Het voornaamste doel is de wederzijdse handel te bevorderen door importtarieven te verlagen.
De nadruk lag afgelopen zomer nog wel op ‘principe’, want alle Europese lidstaten moeten het verdrag nog goedkeuren en officieel bekrachtigen. Als dat gebeurt, zal in Europa vooral de industrie daarvan profiteren. ‘Het akkoord bespaart Europese bedrijven meer dan 4 miljard euro aan tarieven en geeft hun een voorsprong ten opzichte van concurrenten elders’, aldus eurocommissaris voor Handel Cecilia Malmström.
Zwarte rook boven Zuid-Amerika
Aan Zuid-Amerikaanse kant zal vooral de landbouw profiteren van de toegenomen export. Een EU-persbericht benadrukte dat daarbij de hoogst mogelijke eisen zullen gelden voor voedselveiligheid en consumentenbescherming. Wat volgens de EU ook hoog in het vaandel staat is milieuregelgeving, zoals het klimaatakkoord van Parijs uit 2015. Volgens dat akkoord moet Brazilië in 2025 37 procent minder CO2 uitstoten, onder andere door de ontbossing een halt toe te roepen en zo’n 12 miljoen hectare grond te herbebossen.
De inkt van het vrijhandelsakkoord was nog niet droog of Brazilië stond in brand
Daar knelt de schoen. De inkt van het vrijhandelsakkoord was nog niet droog of Brazilië stond in brand. Boven Brussel hing wellicht witte rook, binnen de kortste keren gingen beelden van enorme zwarte rookpluimen boven het Amazonewoud de hele wereld over. Volgens het Braziliaanse satellietbureau INPE waren er alleen in de maand augustus bijna 31.000 branden in het Amazone regenwoud. Drie keer zoveel als een jaar eerder.
Hoe verontrustend de branden ook zijn, het echte probleem is ontbossing. De Monitoring of the Andean Amazon Project (MAAP) publiceerde vorige maand satellietbeelden waaruit blijkt dat de meeste branden niet in het regenwoud plaatsvonden, maar op land dat eerder al was ontbost. Volgens de MAAP werd dit jaar al 125.000 hectare aan bomen gekapt, het equivalent van 172.000 voetbalvelden.
Bomen eruit, boeren erin
Het is een klassiek patroon. Nadat het meest kostbare hardhout is weggehaald, wordt wat overblijft verbrand om plaats te maken voor grasland en vee. In 2018 had Brazilië een kudde van 232 miljoen koeien en was het ’s werelds grootste exporteur van rundvlees.
In Brazilië, Argentinë en Paraguay, maken bosrijke gebieden in sneltreinvaart plaats voor soja
En niet alleen het regenwoud stond in brand. In augustus waren er zo’n 23.000 branden in de Cerrado, een enorm savanne-achtig gebied in Centraal-Brazilië. Dat was bijna twee keer zoveel als een jaar eerder. Volgens het Wereldnatuurfonds ging de ontbossing in het gebied de laatste 10 jaar sneller dan in de Amazone. Inmiddels is het een van de meest bedreigde ecosystemen op aarde. Hoe terecht de wereldwijde zorgen om de Amazone ook zijn, mede daardoor werd dit gebied lang over het hoofd gezien.
In de Cerrado is vooral de sojateelt de reden voor de grootschalige houtkap. Vorig jaar produceerde Brazilië daar nog zo’n 120 miljoen ton van, grotendeels voor export. En niet alleen in Brazilië maken bosrijke gebieden in sneltreinvaart plaats voor soja, maar ook in Argentinië en Paraguay.
Geen strobreed in de weg
Zeker gezien de recente ontwikkelingen is de kans dat de Mercosur-landen in 2025 voldoen aan hun verplichtingen uit het klimaatakkoord minimaal. Het grote gevaar van een vrijhandelsakkoord is bovendien dat het Zuid-Amerikaanse boeren alleen maar zal aanmoedigen nog meer bos te kappen voor vee- en sojateelt.
Brazilië is ’s werelds grootste verbruiker van pesticiden
Niet iedereen is het daarmee eens. Voorstanders van het akkoord zijn van mening dat de Europese markt en strengere regelgeving de Braziliaanse boer juist zullen aanmoedigen duurzamere landbouw te bedrijven en de natuur te respecteren. Maar dat zal dan wel moeten worden afgedwongen. En de realiteit is dat de EU Brazilië tot nu toe geen strobreed in de weg heeft gelegd, ook niet waar het gaat om voedselveiligheid. Brazilië is ’s werelds grootste verbruiker van pesticiden en de regelgeving rondom het gebruik daarvan is een stuk flexibeler dan in Europa.
Braziliaanse boer mag meer
Volgens het Braziliaanse Instituut voor Milieu en Duurzame Natuurlijke Hulpbronnen (IBAMA) besteedde het land in 2017 ruim 10 miljard dollar aan bijna 540.000 ton bestrijdingsmiddelen. Larissa Mies Bombardi, hoogleraar sociale geografie aan de Universiteit van São Paolo, bracht in 2017 het Braziliaanse pesticidegebruik op allerlei mogelijke wijzen in kaart.
Uit haar onderzoek bleek onder meer dat zo’n 30 procent van de in Brazilië gebruikte pesticiden verboden is in de EU en Zwitserland. Dat weerhoudt Europese chemische reuzen als Syngenta, Bayer en BASF er overigens niet van in Brazilië zaken te doen. Noch wordt de export van Braziliaanse landbouwproducten naar Europa daardoor gehinderd.
De Braziliaanse boer mag niet alleen middelen gebruiken die in Europa verboden zijn, hij mag er ook veel meer van gebruiken
Zo exporteert Brazilië jaarlijks ruim een miljoen ton koffiebonen naar de EU. Voor de teelt daarvan zijn in Brazilië 121 pesticiden toegestaan, waarvan dertig verboden zijn in de EU. Ook exporteert Brazilië zo’n 12 miljoen ton sojabonen en meel. Voor de teelt daarvan zijn 150 pesticiden toegestaan, waarvan 35 verboden in de EU. Hetzelfde geldt voor sinaasappelen, cacao, pinda’s, bananen, druiven, appels, rijst en ananas.
De Braziliaanse boer mag niet alleen middelen gebruiken die in Europa verboden zijn, hij mag van alle mogelijke middelen ook veel meer gebruiken dan zijn Europese collega. Bovendien mag er meer residu achterblijven op het eindproduct voordat dat door de autoriteiten als onveilig wordt bestempeld. Op koffie mag bijvoorbeeld tien keer zoveel glyfosaat achterblijven als in de EU is toegestaan.
In Oostenrijk, gaf het parlement de regering de opdracht het verdrag te verwerpen
In Nederland is er nog nauwelijks debat over het principeakkoord met de Mercosur, terwijl dat in andere Europese landen wel langzaam maar zeker op gang komt. Gedurende de bosbranden van afgelopen zomer dreigden de leiders van Ierland en Frankrijk al om het akkoord bij de stemming te zullen torpederen. Het sterkste tegengeluid kwam tot nu toe uit Oostenrijk, waar afgelopen 19 september vier van de vijf parlementaire partijen de regering de opdracht gaven het verdrag te verwerpen.
‘In Zuid-Amerika worden tropische wouden door vuur vernield om grasland te creëren en goedkoop rundvlees naar Europa te sturen’, zei de Oostenrijkse voormalige minister van Milieu Elisabeth Köstinger kort maar krachtig.
Het is inderdaad de hoogste tijd ons af te vragen hoeveel bomen de biefstuk op ons bord werkelijk kost. Datzelfde geldt voor de goedkope soja die in Nederland de varkensindustrie spekt. En, gezien de overweldigende Braziliaanse voorliefde voor landbouwgif: is de Europese vrijhandel onze gezondheid waard?
Wat vind je van ons?
Wij vinden jouw mening belangrijk en horen graag wat we kunnen doen om OneWorld te verbeteren.
Vul hier onze enquête in en maak kans op 2 toegangskaarten voor filmfestival IDFA!
De Mercosur (Mercado Común del Sur) is een douane-unie tussen Brazilië, Argentinië, Uruguay, Paraguay en Venezuela. De landen in het handelsblok beschermen hun gezamenlijke markt met torenhoge importtarieven, sommige tot wel 35 procent. ↩︎
