Na weer een jaar vol deprimerend nieuws over klimaatverandering, apocalyptische bosbranden en snelsmeltende gletsjers zou je makkelijk depressief kunnen worden. Maar lees dan vooral verder. Er gebeurt namelijk ook best veel dat wèl hoop biedt.
https://www.gelderlander.nl/binnenland/duurzame-energie-laten-we-de-mouwen-opstropen-in-plaats-van-somberen~a6707fce/Jaagt klimaatverandering ons de stuipen op het lijf? (Kennislink)
Je leest steeds vaker over klimaatangst. Moeten we die term serieus nemen? Hoe reëel is die angst? We vroegen het psychiater en angstexpert Damiaan Denys. “We zijn alles wat oncontroleerbaar is eng gaan vinden. Klimaat is daar een voorbeeld van.”
Damiaan Denys, hoogleraar psychiatrie en filosoof: “Berichtgeving heeft een enorme impact op onze perceptie van de wereld.”
Wikimedia Commons, Universiteit van Nederland via CC BY 3.0
http://nederland20.duckdns.org/placeholders/medium.png
Wikimedia Commons, Universiteit van Nederland via CC BY 3.0
Bosbranden in de Amazone, olielekkages op zee, doden door overstromingen, dode dieren in megastallen, uitstervende diersoorten, weggevaagd tropisch regenwoud voor palmolieteelt. Het zijn geen berichten om blij van te worden. Sommige mensen worden er ronduit bang of somber van, afgaande op anekdotische verhalen.
Het Britse tabloid The Daily Telegraph schreef onlangs over het toenemende aantal kinderen dat in het Verenigd Koninkrijk behandeld wordt voor eco-anxiety. Er zou een ‘tsunami’ zijn van jongeren die hulp zoeken door alle apocalyptische waarschuwingen van protestgroepen als Extinction Rebellion en de heffende vinger van Greta Thunberg, concrete cijfers in het midden latend. In de Nederlandse kranten duikt het woord ‘klimaatangst’ ook steeds vaker op, alsof het fenomeen zich diep in de samenleving gemanifesteerd heeft.
Er speelt duidelijk iets in onze maatschappij, maar wat precies? Liggen we massaal wakker van ecologische rampen? Is klimaatangst een nieuw psychologisch fenomeen of gaat het hier gewoon om gezonde zorgen? De wetenschap heeft niet gevalideerd dat klimaatverandering een gevaar vormt voor onze psychische gezondheid, maar daar kan het ook nog te nieuw voor zijn. NEMO Kennislink vroeg de Vlaamse psychiater en filosoof Damiaan Denys om te duiden wat er aan de hand is. Denys is werkzaam aan het Amsterdam UMC en behandelt mensen met angststoornissen. Hij noemde bang zijn voor het klimaat in 2013 al in zijn theateroptreden Wat is angst?
Moet je als wetenschapper een term als ‘klimaatangst’ serieus nemen?
“Ja en nee. Nee, omdat zich nog niks voltrokken heeft. Het is onduidelijk of het klimaat te maken heeft met El Niño, de overstromingen in New Orleans. Bovendien spelen die dingen zich aan de andere kant van de wereld af. In Nederland is er in principe geen enkele concrete reden om nu bang te zijn voor het klimaat, daarom is die angst iets heel abstracts. Tegelijkertijd moeten we ons realiseren dat dit gevoel gemanipuleerd wordt. Angst voor klimaatverandering wordt gebruikt om ons gevoelig te maken voor de kwestie, om ons tot nadenken aan te zetten en iets te doen. Als jij iets wil bewerkstelligen, dan moet je iemand bang maken, dat doen wij allemaal continu. We zeggen tegen onze kinderen ‘als jij niet luistert, krijg je geen snoep van Sinterklaas’. Politici maken iedereen bang met hun programma, ‘als we dit niet doen gebeurt dat’. Klimaatangst zit in datzelfde rijtje.”
Volgens Denys is het pre-apocalyptische gevoel dat de wereld zal vergaan typisch voor onze tijd.
Wordt deze angst door milieugroeperingen doelbewust aangewakkerd?
“Ja, want angst is de grootste motivator voor gedragsverandering. Als iedereen in Nederland dertig procent minder zou eten, zouden we gezonder worden en het zou een grote impact op de CO2-uitstoot hebben. Maar dat doen we niet, omdat er geen enkele stimulans is om dat te doen. Waarom zou je? Als je mensen extreem bang maakt, ‘iedereen die dertig procent te veel eet hakken we de hand af’, dan zou ons gedrag meteen veranderen. Je maakt iemand niet wakker met gelukkige dingen.”
Heeft klimaatverandering het in zich om ons werkelijk depressief, getraumatiseerd of angstig te maken?
“Dat denk ik niet. Ik zie al twintig jaar mensen met angsten en ik kan me geen patiënt voor de geest halen die bang was voor het klimaat. Wel voor asbest, bliksem, vergiftiging of bacteriën. Ik ontken niet dat het bij sommige mensen zal bestaan. Mensen raken door de zotste dingen geobsedeerd. Je hebt mensen die nu al schuilkelders bouwen en blikken soep verzamelen, omdat ze denken dat er iets ergs gaat gebeuren. Dat zijn mensen die sowieso vatbaar zijn voor waanzin.”
Hoe zou een behandeling eruitzien?
“Als het een dwangstoornis is dan hebben we gedragstherapie om mensen van hun obsessie af te brengen. Wat bij bijna elke vorm van angst aanwezig is, is het gevoel van gebrek aan controle. Iemand is bang voor spinnen omdat je niet kan controleren dat een spin op je af komt. Hoogtevrees heeft meer te maken met het feit dat je op grote hoogte de situatie niet onder controle hebt, dat je eventueel zou kunnen springen, dan met de hoogte zelf. Heel weinig mensen zijn daarentegen bang dat er een meteoriet op ons hoofd valt, ook al hebben we daar absoluut de controle niet over. Een meteoriet is zoiets groots en de kans erop is zo klein, daar zijn we niet bang voor. De grootste angsten zijn voor dingen die het meest evident of onverwacht zijn of die heel nabij komen.”
Uitgelicht door de redactie
Biotechnologie
Navigeren op de tast en sterretjes zien: uitvindingen voor blinden
Geneeskunde
Experimentele therapie gaat Alzheimer te lijf met licht en geluid
Astronomie
Winterse boekentips van onze redactie
Als we steeds meer gaan praten over klimaatangst als psychisch probleem, ontstaan de patiënten dan vanzelf?
“Absoluut. Mensen zijn heel gevoelig voor wat er in de media komt. Woorden als ‘angst’, ‘vrees’, ‘bedreiging’ en synoniemen daarvan komen steeds meer voor in kranten, meer dan pakweg twintig jaar geleden. Onderzoek laat zien dat mensen die veel tv kijken en kranten lezen over het algemeen ook banger zijn. In de media zit een bias voor negatieve berichtgeving. Kranten staan niet vol met berichten over hoe geweldig het gaat met het bos in Nieuw-Guinea, wel met verbrande koala’s in Australië. Daar zijn we gevoeliger voor. Berichtgeving heeft een enorme impact op onze perceptie van de wereld.”
Bedoelen we met klimaatangst eigenlijk niet gewoon dat mensen zich zorgen maken?
“Ja, het gaat het om zorgen, terechte zorgen. Er zijn geen mensen die paniekerig rondlopen voor het klimaat, dat lijkt me heel uitzonderlijk. Maar we praten elkaar nu wel – en dat is heel specifiek voor onze samenleving – schuld en schaamte aan omdat we niet bijdragen aan de overleving van de planeet. Dat zijn ook tactieken om mensen te bewegen tot iets, al werken die minder goed.”
Naast vlees- en vliegschaamte hoor je nu ook over baarschaamte: geen nieuwe mensen meer op de wereld zetten omdat het onduurzaam is.
“Bestaat dat ook al? Dat is wel heel somber en vergaand. Je kan ook denken: ik wil meer mensen op de wereld zetten die ervoor gaan zorgen dat we een beter klimaat hebben.”
Volgens u leven we in een angstmaatschappij en zijn we bang voor van alles en nog wat. Is klimaatangst daar een symptoom van?
“We hebben moeite met dingen aanvaarden. We hebben een samenleving gecreëerd met een absoluut geloof in de maakbaarheid. Het is een gewoonte geworden om buienradar te checken voor we naar buiten gaan. We weten precies op welke plek op de snelweg er file is, op welk tijdstip de trein naar Den Haag aankomt. Dankzij technologie zijn we gewend geraakt aan een voorspellende, controlerende manier van leven. We zijn extreem bang voor alles wat daar niet aan beantwoordt. Onze voorouders werden nog voortdurend verrast. Als je honderd jaar geleden ging wandelen kon het plotseling gaan regenen en werd je nat. De wereld was onvoorspelbaarder, harder, meedogenlozer, waardoor je een soort weerbaarheid ontwikkelde om daar mee om te gaan. Wij zijn volstrekt verwend omdat alles naar onze hand is gezet. We zijn zo afhankelijk van onze controleerbare wereld, dat we alles wat oncontroleerbaar is eng vinden. Klimaat is daar een voorbeeld van.”
Wat bij alle angsten een rol speelt is een gevoel van gebrek aan controle.
Het bijzondere aan klimaatangst is dat mensen zich geen zorgen maken om zichzelf, maar om volgende generaties en de toekomst van de planeet.
“Ja, dat pre-apocalyptische gevoel, alsof de wereld op het punt staat te vergaan, is typisch voor onze tijd. Het is echt iets van de laatste zes, zeven jaar, waarin ook de jongere generatie zich realiseert: er gaat iets mis, we verbruiken te veel, gaan te veel op reis, eten te veel, maken dingen stuk en we hebben het niet in de hand.”
Helpt het om te handelen in lijn met je eigen waarden om dat gevoel af te zwakken? Bijvoorbeeld door minder te consumeren?
“Je eigen gedrag controleren is niet hetzelfde als het klimaat controleren. Als je nu netjes je afval scheidt, honderd rijdt en niet meer vliegt gaat het niet beter met het klimaat. In de Amazone verbranden nog steeds massaal bomen, ‘wat heeft het dan voor zin’ denk je dan. Die angst heeft daarmee te maken: ook al verander ik mijn gedrag, de uitkomst wordt door de hele wereld bepaald. Het is een globaal probleem. Voor de een is dat ontmoedigend, die gaat bij de pakken neer zitten. Een ander denkt: ik trek me er niks van aan. Ik leid mijn leven en daarna zie ik wel.”
Veel mensen zullen zich machteloos voelen vanwege het gebrek aan politieke wil om klimaatverandering aan te pakken.
“Ja, dat is dramatisch. Mensen voelen de urgentie en proberen het op de agenda te krijgen. Als iemand als Donald Trump dan verklaart dat het allemaal onzin is en olievelden wil gaan aanboren, dan doet dat alle campagnes om ons gedrag te veranderen teniet.”
Zou het niet goed zijn als we allemaal een beetje banger worden, zodat we actie gaan ondernemen?
“Ik zou klimaatverandering eigenlijk willen ontdoen van de angst en het concreet en reëel houden. De meeste mensen geloven het weerbericht en handelen ernaar. Ik zou willen dat er ook een instantie bestond met objectieve berichtgeving over het klimaat die accuraat zegt ‘dit is het probleem’ en dat we die informatie allemaal aannemen en ons gedrag er op aanpassen. Op dat moment kun je gaan kijken in welke mate angsten rond het klimaat reëel zijn. Wij wisselen continu onze aandacht voor angstwekkende aspecten, door wat we horen en door wat in de media komt. Als er een vulkaan uitbarst is iedereen ineens bang voor vulkanen, als er een tsunami is dan voor tsunami’s. Als er straks in Amsterdam een bom ontploft dan spreekt niemand over klimaat, alleen over terrorisme. We hebben een kort geheugen. Als je langdurige aandacht wil voor dit probleem, heeft het op de lange termijn denk ik meer effect als we het bij reële berichtgeving houden in plaats van angst aan te wakkeren.”
https://www.nemokennislink.nl/publicaties/jaagt-klimaatverandering-ons-de-stuipen-op-het-lijf/Linda (36): ‘Ik help het klimaat door geen kinderen op de wereld te zetten’ (VIVA)
Linda (36) heeft een sterk verantwoordelijkheidsgevoel voor het klimaat. Ze worstelt dagelijks met haar keuzes: zijn deze duurzaam genoeg? Om haar ecologische voetafdruk binnen de perken te houden, wil ze geen kinderen. ‘Ik hou van reizen, paardrijden door Kirgizië, hiken door Ethiopië. Ik vlieg twee keer per maand voor mijn werk. Ik rijd auto. Allemaal activiteiten die mijn ecologische voetafdruk vergroten. Waar ik me dagelijks schuldig over voel, want het klimaat lijdt eronder en ik moet beter mijn best doen om mijn impact hierop te verkleinen. Maar als dat schuldgevoel weer eens opspeelt, kan ik dat wel enigszins goedpraten voor mezelf: zo’n milieubarbaar ben ik nou ook weer niet, want ik heb in elk geval geen kinderen en wil ze ook niet. Dat weet ik al sinds ik me kan herinneren. Maar een twaalfjarige die stellig verklaart geen kinderen te willen, wordt door haar omgeving natuurlijk niet serieus genomen. Dat gevoel zou vanzelf wel komen, werd me keer op keer verteld. Ook toen ik ouder werd en mijn kinderwens uitbleef, was het: wacht maar, je verandert nog wel van mening. Andere mensen wisten blijkbaar precies hoe mijn toekomstige ik zich zou voelen. Maar bij mij is het gevoel géén kinderen te willen alleen maar versterkt naarmate ik ouder werd. Wat mij betreft is de wereld al vol genoeg en ik heb niet de behoefte om hier nog meer mensen aan toe te voegen. Mensen die gericht zijn op meer en nog meer: meer spullen, meer geld, meer succes, meer vakanties. Waardoor we de aarde leegzuigen. Je hoeft het nieuws maar aan te zetten om te zien wat de gevolgen hiervan zijn: temperatuurstijging, droogte, hittegolven, overstromingen, bosbranden, schade aan ecosystemen, mislukte oogsten. Als de voorspelling uitkomt dat de aarde in 2050 10 miljard mensen telt, die blijven consumeren en verbruiken zoals we nu doen, zal de aarde dat niet kunnen opbrengen. Dat ik geen kinderen heb, zal voor de wereldwijde klimaatproblemen niets uitmaken maar voor mij wel. Ik kan het niet verantwoorden voor mezelf om een kind toe te voegen aan de wereld. Ik zou veel meer voor het milieu kunnen doen, maar na mij, als ik er niet meer ben, houdt mijn klimaatimpact in elk geval op.’ ‘Ik zou veel meer voor het milieu kunnen doen, maar als ik er niet meer ben, houdt mijn klimaatimpact in elk geval op’ Red de wereld ‘Het milieu ging me altijd al aan het hart. Ik ging Veeteelt studeren in Wageningen met het idee: weg met de intensieve veeteeltindustrie, weg met de megastallen. Ik had niet de illusie dat de hele wereld vegetariër, laat staan vegan, zou worden. Vlees, kaas en eieren zullen op het wereldmenu blijven staan, dus de veeteeltsector blijft ook bestaan. Ik kon me hiertegen verzetten en weigeren daaraan mee te werken of ik kon het proberen te verbeteren en de boel in elk geval diervriendelijker te maken. Tijdens mijn studie had ik er vertrouwen in: ik zou de wereld gaan veranderen. Naïef, weet ik nu. Door de jaren heen en door verschillende – internationale – banen kreeg ik door dat de wereld niet zo simpel in elkaar steekt en je deze ook niet zomaar verbetert. Tijdens mijn eerste baan bij de overheid ervoer ik hoe langzaam besluitvorming ging, hoe traag regels ingevoerd werden op wereldschaal. Ik was hard aan het werk, maar het meeste wat ik deed was vrij zinloos en had geen enkel effect op het verminderen van de bio-industrie. Dus nu probeer ik op mijn kleine schaal met ander werk toch iets bij te dragen. Als regiomanager bij een veevoerbedrijf leid ik grote projecten. Doel is om dieren superefficiënt te voeren en met supplementen gezond te houden zodat er minder sterfte is. Toen ik begon met werken, stierf bij sommige bedrijven wel dertig procent van de veestapel. Met de juiste begeleiding kunnen deze bedrijven zonder antibiotica en met een enorm gereduceerde uitval van dieren, hun bedrijf draaiende houden. Ja, die dieren sterven alsnog omdat de wereld vlees blijft eten. Maar er is in elk geval minder onnodige sterfte. Dus ik heb wel het gevoel dat ik iets bijdraag. Ik vind mijn werk echt fantastisch, maar twijfel bijna wekelijks of ik hier wel mee door kan gaan omdat het haaks staat op mijn principes: ik werk wel in een industrie met een gigantische CO2-uitstoot. Als ik dan door een groot rundveebedrijf in Oeganda loop, voel ik me een soort Jekyll and Hyde. Aan de ene kant sta ik echt te genieten van mijn werk en de landen die ik voor mijn werk mag bezoeken, maar aan de andere kant zie ik elke keer ook weer hoe kapot de wereld hiervan – en van wat ik dus doe – gaat.’ Frikandellen ‘Ik probeer altijd goede duurzame keuzes te maken. Ik ben vegetariër. Vegan lijkt me bijna onmogelijk want in bijna alles zit dierlijke ingrediënten: in snoep zit gelatine wat van varkens afkomstig is, in koekjes zit melkpoeder en eigeel. Als vegan zou ik me constant schuldig voelen en stressen of ik toch niet per ongeluk iets dierlijks heb verorbert. Dus ik richt me op wat voor mij haalbaar is. Wat niet altijd bevorderlijk is voor smakelijke gerechten. Van de zomer at ik van die taaie vegaburgers op de barbecue die helemaal niet lekker waren. Ik sloot me aan bij Facebook-groepen die producten redden van de markt om verspilling tegen te gaan.
Het bericht Linda (36): ‘Ik help het klimaat door geen kinderen op de wereld te zetten’ verscheen eerst op V!VA - Niets te verbergen.
https://www.viva.nl/tijdschrift-viva/klimaat-duurzaam-geen-kinderen/‘Green Deal’ of gewoon weer groen verkooppraatje? (Joop)
https://joop.bnnvara.nl/content/uploads/2019/12/44795871634_51b0e90a2c_k-370x247.jpg
“Als iets onze cultuur bedreigt is het klimaatverandering”. Met die woorden introduceerde Marianne Thieme het thema ‘klimaat’ tijdens het Carré lijstrekkersdebat, vlak voor de Tweede Kamerverkiezingen in 2017. Dat debat bevatte destijds geen enkele stelling over natuur, milieu of klimaat. Thieme werd dan ook een beetje meewarig aangekeken door haar mannelijke debattegenstanders.
Nog geen drie jaar later is het klimaat – in alle opzichten – ‘hotter’ dan ooit. Kabinet Rutte III riep zichzelf – ondanks een gerechtelijke veroordeling voor klimaatonvriendelijk beleid – uit tot ‘groenste kabinet ooit’. En ook de Europese Unie wil – met aanhoudende klimaatprotesten op de achtergrond – haar groene gezicht laten zien: woensdag presenteerde Eurocommissaris Frans Timmermans zijn zogenaamde ‘Green Deal’.
Maar net als in Nederland staat een groene reclameslogan niet garant voor een daadwerkelijk verantwoorde omgang met onze planeet en met ál haar bewoners.
Natuurlijk is het positief dat de EU – in woorden – eindelijk meer aandacht schenkt aan milieu- en klimaatbeleid; dat de ‘Green Deal’ streeft naar een klimaatneutrale EU; en dat de EU af wil van “onsamenhangende wetgeving die de effectiviteit van de Green Deal vermindert”. Deze beloftes zijn echter ongeloofwaardig in het licht van het landbouw- en handelsbeleid dat Europa voert.
Brussel staat op het punt om het Europese Gemeenschappelijke Landbouwbeleid voor de komende zeven jaar vast te stellen. Dat landbouwbeleid is duur en gaat lijnrecht in tegen elke klimaat- en biodiversiteitsambitie.
Greenpeace berekende dat de EU elk jaar tot 28 miljard euro subsidie geeft aan de intensieve veehouderij. Afgezien van kleine wijzigingen, wil de EU deze ‘vleessubsidies’ op hoofdlijnen overeind houden. Dat is wrang als je bedenkt dat de veehouderij wereldwijd de tweede grootste uitstoter van broeikasgassen is en de grootste veroorzaker van ontbossing.
Timmermans blijkt desgevraagd weinig trek te hebben in het schrappen van de Europese miljardensubsidies voor de bio-industrie. In een hoorzitting vroeg ik hem of de EU onder zijn gezag – als teken van goede wil – gaat stoppen met miljoenensubsidies voor vleesreclamespotjes als “What a Wonderful Beef” (een reclamecampagne die Spaans rundvlees promoot in Hong Kong) en “Kip, het meest veelzijdige stukje vlees”. Campagnes die bedoeld zijn om de vleesconsumptie – en daarmee klimaatverandering – te vergroten. Timmermans’ antwoord: “Nou eigenlijk niet als ik heel eerlijk ben” was weinig ambitieus voor een Europees Klimaatcommissaris.
Een andere Deal-breaker is het handelsbeleid dat deze EU voert en wil blijven voortzetten. De immense bosbranden in de Zuid-Amerikaanse Amazonewouden liggen nog vers in het geheugen. Ongeacht de eigen verantwoordelijkheid die Zuid-Amerikaanse autoriteiten daarin hebben, is de vernieling van de Amazone ook een rechtstreeks gevolg van de Europese handelspolitiek.
De commerciële landbouw is verantwoordelijk voor zeventig procent van de ontbossing in Zuid-Amerika (bron: FAO). Een groot deel van die landbouwgrond wordt gebruikt voor Europese consumptie. Maar liefst anderhalf miljoen ton soja en 140 duizend ton rundvlees importeerde Europa het afgelopen jaar uit Brazilië. Met andere woorden: de Amazone – van groot belang voor het klimaatsysteem van de Aarde – wordt platgebrand in ruil voor óns rundvlees en voor óns veevoer. Niet echt een ‘Green Deal’.
Maar in plaats van deze import eens kritisch tegen het licht te houden, doet de EU het tegenovergestelde; ze onderhandelt met de Zuid-Amerikaanse Mercosur-landen over een vrijhandelsdeal. Europa zal met deze handelsdeal nóg meer vlees en sojaproducten invoeren en de Amazonebranden daarmee verder aanwakkeren. Bindende garanties om dit te voorkomen, bevat het Mercosur-verdrag niet. Natuurlijk is het nobel van Timmermans dat hij 2 miljard bomen wil planten, maar wat levert dat netto op als Europa handelsbeleid voert dat de Amazone – die in 2015 nog 390 miljard bomen telde – in gevaar brengt? De Europese Commissie bestempelt daarnaast biomassa – lees: het verbranden van bossen – als een van de belangrijkste bronnen van zogenaamd ‘duurzame’ energie
Het zijn slechts enkele voorbeelden van ‘onsamenhangende wetgeving die de effectiviteit van de ‘Green Deal’ verminderen’. Maar die in de plannen van Timmermans en Co totaal ongemoeid worden gelaten. Kan de ‘Green Deal’ desondanks méér zijn dan een groen verkooppraatje á la “Het groenste Kabinet ooit”? Het lijkt er vooralsnog niet op.
https://joop.bnnvara.nl/opinies/green-deal-of-gewoon-weer-groen-verkooppraatjeShell-klimaatbos zucht onder branden en boeren (geannoteerd verhaal) (Investico)
https://files.platform-investico.nl/app/uploads/2019/12/10215110/Katingan-locals-farming-copy.png
‘Shell, go well,’ klinkt het in het radiospotje waarin Shell aankondigt maatregelen te nemen tegen klimaatverandering.1 Sinds april biedt de oliegigant klanten de mogelijkheid om ‘CO2-neutraal’ te rijden. Wie aan de pomp kiest om een cent extra te betalen per liter benzine of diesel, of het iets duurdere brandstofmerk V-power tankt, mag zijn of haar broeikas-uitstoot wegstrepen2. Met het extraatje plant Shell namelijk bomen en investeert het in bestaande bosreservaten in onder andere Peru en Indonesië3.
Inmiddels zijn er op die manier al 20,475 autoritjes rondom de wereld gecompenseerd, stelt Shell op haar website4. Dat zou neerkomen op zo’n 55 miljoen liter benzine, ofwel ruim 180 duizend ton CO25. Om dat te compenseren zouden 376 duizend bomen eeuwig moeten blijven bestaan6.
Hoe krijgt Shell dit voor elkaar? Het oliebedrijf koopt onder meer CO2-credits bij het Katingan Mentaya-project op Centraal Kalimantan, het Indonesische deel van het eiland Borneo. Dit natuurreservaat werd in 2007 in het leven geroepen door het Indonesische bedrijf PT Rimba Makmur Utama in samenwerking met een Britse projectontwikkelaar en twee ngo’s7. De man aan het roer is Dharsono Hartono, een voormalig JP Morgan-bankier in New York. Nadat hij erachter kwam dat natuurbescherming en geld verdienen prima samengaan, besloot hij terug te keren naar zijn thuisland8.
Het reservaat beschermt 157.722 hectare aan tropisch bos en ondergronds veen, een gebied iets groter dan de provincie Utrecht9. Zonder het project zou dit gebied omgezet worden tot industriële acacia-plantages voor papierproductie, zeggen de ontwikkelaars10. Maar nu blijft alles bij het oude en gaat een enorme hoeveelheid CO2 niet de lucht in. Maximaal zeveneneenhalf miljoen ton per jaar, zegt oprichter Hartono in zijn luxe appartementencomplex in het centrum van Jakarta11. Zo’n belofte is geld waard. Met de CO2-credits die sinds 2017 worden verkocht voor prijzen tussen de vijf en tien dollar per ton, kan zijn reservaat tot 75 miljoen dollar per jaar verdienen12. Volgens de website is al 32.186.588 ton CO2 ‘bespaard13’. De teller loopt elke paar seconden op.
CO2-compensatieservices
‘Besparen’ betekent niet dat de totale hoeveelheid CO2 in de atmosfeer omlaag gaat. CO2-credits worden verkocht als een soort vergunning om elders ter wereld een vergelijkbare hoeveelheid broeikasgas wél uit te stoten. Op papier is er geen klimaatwinst, maar ook geen verlies. Vandaar de term ‘CO2-neutraal’.
Shell omschrijft Katingan Mentaya als ‘’s werelds grootste CO₂-compensatieproject, waarmee een hoeveelheid CO₂ wordt gecompenseerd die gelijk staat aan de jaarlijkse uitstoot van Frankrijk14’. Naast Shell kopen ook Volkswagen en de bank BNP Paribas hier hun koolstofcredits15. Wereldwijd, van Cambodja tot Peru en van Zimbabwe tot Guatemala, zijn er inmiddels honderden van dit soort projecten16. Met het beschermen van bossen is een wereld te winnen. ‘Als tropische ontbossing een land was,’ stelt het State of Forest Carbon Finance Report 201717, ‘dan was het wat betreft emissies de derde grootste vervuiler ter wereld, na alleen China en de VS.’
Ook Exxonmobil investeert inmiddels in natuurreservaten, bijvoorbeeld in Guyana18, waar het tevens een ‘sprookjesdeal’ sloot om olie te winnen. KLM biedt al sinds 2008 een ‘CO2-compensatieservice’ aan waarvoor klanten een klein bedrag betalen19. En EasyJet, de prijsvechter voor wie elke cent telt, zegt dat CO2-compensatie door bosbescherming vanaf eind november zelfs standaard is inbegrepen in elke vlucht – gratis20.
Zo werkt het op papier. Maar werkt het ook echt? In samenwerking met Indonesische journalisten van het tijdschrift Tempo en het digitale mediaplatform Narasi dook Platform voor Onderzoeksjournalistiek Investico voor De Groene Amsterdammer en dagblad Trouw in de wereld van compensatiebossen, met het Katingan Mentaya-project als voorbeeld. We spitten door rapporten en spraken met aardwetenschappers, natuurbeschermers, projectontwikkelaars en certificeerders. Met hulp van experts analyseerden we satellietbeelden van het beschermde reservaat op Borneo, waar de Indonesische journalisten ‘op de grond’ poolshoogte namen. Zo stuitten we op REDD+, een regeling die twaalf jaar geleden speciaal werd ontworpen om CO2-compensatie door middel van bosbescherming mogelijk te maken. Een win-winscenario, volgens de VN, maar inmiddels heeft het compensatieprogramma bij steeds meer wetenschappers en natuurbeschermers afgedaan. Toch wordt REDD+ nu juist omarmd door oliemaatschappijen en de luchtvaartindustrie.
REDD+
Het is 2007 en het auditorium van het Bali International Convention Center zit bomvol met vertegenwoordigers uit de hele wereld. Tijdens deze dertiende klimaatconferentie van de Verenigde Naties (COP13) houdt de Coalitie van Regenwoudlanden, met woordvoerders als Papoea Nieuw-Guinea en Brazilië, de poot stijf21. Als de geïndustrialiseerde landen – die het meest hebben bijgedragen aan de opwarming van de aarde – eisen dat ontwikkelingslanden hun natuur beschermen, moet daar wel iets tegenover staan.
Zo ontstaat REDD+, een afkorting voor een mondvol: Reducing Emissions from Deforestation and forest Degradation in developing countries, and the role of conservation, sustainable management of forests and enhancement of forest carbon stocks in developing countries. Het instrument moet Westerse landen paaien om te investeren in de bescherming van tropische bossen in ontwikkelingslanden. Zij krijgen per vermeden ton CO2-uitstoot een som geld. Handel in het broeikasgas is niet nieuw: dat kon al sinds het Kyotoprotocol van 199722. Maar tot aan REDD+ leek CO2-compensatie door bosbescherming te ingewikkeld23.
Wat wordt aangekondigd als snelle en ‘kostenefficiënte’ klimaatmaatregel24, komt echter moeilijk van de grond. Westerse overheden zijn nergens toe verplicht en investeren minder geld in het systeem dan verwacht25. De VN en de Wereldbank zetten tientallen pilotprojecten op die vaak in een beginstadium blijven steken26. En nog steeds steggelen overheden over de regels, zoals financiering, handhaving, toezicht en transparantie27.
Ondertussen bloeit wel een ‘vrijwillige markt’ voor REDD+ op, waarin ngo’s, bedrijven en private investeerders bosbescherming opzetten en daaruit CO2-credits verkopen. Sinds 2009 is één miljard dollar uitgegeven aan credits, stelt brancheorganisatie Forest Trends in 201728. De markt bedient niet alleen consumenten die hun energiegebruik, vliegvakantie of online aankopen willen compenseren, maar ook steeds vaker grote bedrijven.
Zo kocht Disney voor miljoenen dollars compensatiekredieten uit bossen in Peru, Cambodja en de Democratische Republiek Congo29. De rockband Pearl Jam neutraliseerde concerttours door Latijns-Amerika door bossen in Brazilië en Peru te steunen30. Webshop Zalando investeert sinds dit najaar in herbebossingsprojecten in Ethiopië en wil honderd procent CO2-neutraal worden31. Dat is het modemerk Gucci al gelukt: afgelopen oktober verklaar het ‘geheel CO2-neutraal te opereren,’ dit dankzij de compensatiemogelijkheden van REDD+32.
Ontbossing duurt voort
Het verzet hiertegen groeit. ‘Een slechte deal geeft bedrijven de kans om te claimen dat ze bossen beschermen, waarmee ze verhullen dat ze hun uitstoot niet tot veilige niveaus terug willen brengen,’ waarschuwde Kumi Naidoo, de toenmalige directeur van Greenpeace International, al in 201033. Niettemin was de milieuorganisatie destijds nog voorstander: ‘Als de regels goed zijn, kan het een groot succes worden.’
Een decennium later heeft de twijfel toegeslagen. Volgens internationale natuurbeschermer WWF staat REDD+ inmiddels ‘op een kritiek punt’ waar ‘wij en anderen de effectiviteit en vraag moeten demonstreren34’. In mei 2018 concludeerde de Algemene Rekenkamer van Noorwegen, een land dat miljarden investeerde in het systeem, dat ‘de resultaten van REDD+ tot dusver vertraagd en onzeker zijn35’. En hoewel het Centre for International Forestry Research afgelopen oktober om ‘meer rigoureuze impactanalyses’ vraagt, stelt het ook ‘dat REDD+-initiatieven de ontbossing van tropische gebieden tot dusver niet hebben gestopt36’.
Greenpeace is het daar inmiddels mee eens: ‘We zijn een jaar of tien verder en moeten concluderen dat we maar niet voorbij de obstakels komen,’ zegt Hilde Stroot, programmadirecteur biodiversiteit bij de milieugroep37. Volgens haar blijft het basisprincipe goed: de grootste vervuilende landen moeten meebetalen aan de bescherming van bossen in landen die historisch minder hebben bijgedragen aan klimaatverandering. ‘Maar verder werkt het gewoon niet. Het is moeilijk hier nog voorstander van te zijn. We zien zoveel missers op dit dossier.’
‘REDD+ zal de geschiedenis ingaan als een totaal absurd project,’ zegt geograaf Mucahid Bayrak via een Skypegesprek vanuit de National Taiwan Normal University38. Hij doet al negen jaar onderzoek naar de impact die het beschermingssysteem heeft op lokale bosgemeenschappen en bezocht compensatieprojecten in Vietnam. Ook de Wageningse hoogleraar Esther Turnhout is kritisch39. ‘De wetenschappelijke literatuur laat duidelijk zien dat het geen effectief mechanisme is’. Ze doet onderzoek naar de rol van kennis in natuur- en bosbeleid en publiceerde in 2016 een overzichtsstudie van REDD+. ‘De rekenmethoden zijn heel complex en vaak onmogelijk, het systeem berust op problematische aannames en werkt oneerlijk. En het draagt niet bij aan de verlaging van CO2.’
De kwetsbaarheid van het bos zit in de weg
Dat beschermde bossen kwetsbaar zijn en ook weer kunnen verdwijnen door brand, houtkap of ziekte, is een van de drie principiële bezwaren tegen het . Wie een bos wil aanbieden als compensatiemechanisme, moet kunnen garanderen dat het er over een mensenleven nog staat. ‘Compensatiecredits zijn zoals ‘s werelds meest vergevingsgezinde creditcard’, schrijft Lisa Song, journalist bij het Amerikaanse onderzoeksplatform ProPublica, afgelopen mei. ‘De koper krijgt al het voordeel van tevoren, terwijl het een eeuw duurt voordat de schuld volledig is terugbetaald40.’
Als het project die eindstreep al haalt. In 2009 zette de Paiter-Suruí stam uit Brazilië als eerste inheemse gemeenschap ter wereld zelf een REDD+-project op41. Uit dat reservaat kocht Natura, een Braziliaanse cosmeticagigant, 120 duizend gecertificeerde compensatiecredits, en ook internationale voetbalorganisator FIFA kocht credits om zo de CO2-uitstoot van het WK voetbal 2014 in Brazilië te verlagen42. Dat ging even goed. Tot de gemeenschap er zes jaar later achterkwam dat het compensatieproject zich bovenop een goud- en diamantmijn bevond en stamleider Henrique Suruí een verbondje sloot met illegale ontbossers en mijnwerkers.
Sinds de politieke wind in Brazilië is omgeslagen, is het al helemaal de vraag hoe permanent bosbeschermingsprojecten daar zijn. Programmadirecteur Stroot van Greenpeace: ‘Bolsonaro kleedt het handhavend apparaat voor natuurbescherming uit. Er is geen monitoring meer in de Amazone en langetermijn bosbeheer is daar heel moeilijk. Forget it43.’
Shell zwijgt over branden
Hoe zit dat in het Indonesische Shell-’klimaatbos’? 2019 was een extreem brandjaar in Indonesië; de branden die tussen juli en oktober woedden, bedekten grote delen van Sumatra en Kalimantan in een giftige smog44. Scholen en ziekenhuizen sloten, de lokale bevolking liep rond met mondkapjes, Orang-oetans zochten hun heil in achtertuinen van stedelingen, tienduizenden mensen werden geëvacueerd, tien . Dat het Katingan Mentaya-reservaat hierdoor onder druk stond is geen geheim, maar het project stuurt geen persberichten als de zaak in brand staat. Om daarachter te komen, moeten satellietbeelden worden geanalyseerd.
Op een koude maandagochtend eind november klap ik in een kamertje op de derde verdieping van de Vrije Universiteit van Amsterdam mijn laptop open45. Negen bosbrandexperts van de afdeling Aardwetenschappen staren op een projectiescherm naar het programma Google Earth Pro. Vanuit de ruimte zien we onze groen-blauwe planeet. We zoomen in op Centraal-Kalimantan, Indonesië. Met het aanklikken van een vinkje verschijnt een peulvormig gebied: het beschermde Katingan Mentaya-project.
Hebben de bosbranden het gebied aangetast? Om daarachter te komen hebben we wekenlang data gedownload via het Fire Information for Resource Management System (FIRMS) van het Amerikaanse ruimtevaartagentschap NASA, en die gegevens voorgelegd aan Braziliaanse, Indonesische, Amerikaanse en Nederlandse satelliet-experts46. In het gebied rondom het reservaat telden we meer dan duizend cirkeltjes en binnen de grenzen van het project ook nog eens 179. Het grootste deel van het gebied is onmiskenbaar gespaard gebleven. Maar in een deel langs de westelijke reservaatgrens, daar waar akkers en dorpen het gebied raken, en in de zuidelijke punt, lijkt de peul nu wel een mijnenveld.
Elk stipje staat voor een ‘hotspot’, en elke ‘hotspot’ geeft een ‘thermische anomalie’ aan, ofwel: een plek waar het warmer is dan normaal47. We hebben ze met kleuren gecodeerd op tijd: wit voor april tot en met augustus, oranje voor september en rood voor afgelopen oktober. De enorme toename aan oranje en rood kan maar een ding betekenen, toch?
‘Ja, daar hebben branden gewoed.’ zegt hoogleraar Guido van der Werf48. Hij doet onderzoek naar de hoeveelheid broeikasgassen die in atmosfeer terechtkomen door het afbranden van bossen, graslanden en veengebieden. Hij heeft hiervoor veel tijd doorgebracht in Indonesië en werkte voorheen ook bij NASA. ‘Het aantal stipjes zegt niet zoveel. Het zouden ook heel kleine brandjes zijn geweest, of een ‘vals alarm’, wanneer een satelliet een reflecterend dak of een andere warmtebron opvangt. Maar je ziet veel rijen naast elkaar, dan kan je er zeker van zijn dat de branden vrij groot waren.’
Niet elke stip staat gelijk aan een brand. Het is een indicatie, een deel moet je dus afschrijven. Daarom raadplegen we ook foto’s van een ander satellietprogramma: Landsat. Die van 30 oktober 2019 toont twee donkerbruine ‘brand-littekens’ binnen het reservaat: een aan de westelijke grens en een in het zuiden. Precies waar ook de stipjes zitten. We meten de brandplekken: ongeveer 1900 hectare, zo’n 3800 voetbalvelden49. En komen erachter dat de brand in het zuiden maar één dag duurde en het westelijke deel meerdere dagen brandde50. Hoeveel schade dat precies veroorzaakte, vertellen de beelden niet. Daarvoor, zeggen de experts, heb je mensen op de grond nodig.
Boeren steken branden aan
‘Het verbrande gebied is ENORM.’ Eind november appen twee Indonesische journalisten die naar het reservaat zijn afgereisd hun eerste bevindingen51. ‘Ik heb ongeveer twee kilometer gelopen en zie nog steeds het einde van het brand-litteken niet,’ meldt Gabriel Wahyu Titiyoga. Na een uur rijden vanaf de stad Sampit en drie uur varen met een speedboot hebben hij en Aqwam Fiazmi Hanifan het verbrande deel in het westen van het reservaat bereikt en onderzoeken wat hier de branden heeft veroorzaakt.
‘We zijn gestuit op tientallen landbouwpercelen binnen het projectgebied,’ laat Hanifan later die dag weten52. Hij stuurt een foto van een groot handgemaakt houten bord dat hij en Titiyoga aantroffen in het reservaat. ‘Dit gebied wordt gecontroleerd door de Dayak,’ staat erop met grote witte letters. Dit land is geclaimd door leden van de lokale Dayak Misik-gemeenschap, ontdekken ze. Meer foto’s volgen, van kleine percelen met houten bordjes waar de namen van dorpelingen opstaan. Families uit de omgeving hebben hier moedwillig branden aangestoken, zodat ze er groenten en rijst kunnen verbouwen. Bahrudin, een Dayak-leider uit het dorp Babaung: ‘Elke maandag gaan we naar het reservaat om ons land te bewerken53.’ Een deel van de branden die hier in september en oktober woedden ontstond dus binnen het reservaat, andere branden begonnen op akkers van nabijgelegen dorpen en drongen het reservaat binnen54.
Dit illustreert het tweede fundamentele bezwaar tegen het compensatiesysteem, namelijk dat het compensatiesysteem de onderliggende politieke en economische oorzaken van ontbossing niet aanpakt55. Het verandert bijvoorbeeld niets aan de aanhoudende druk op land. ‘Agro-giganten als Bunge en Cargill en olie- en mijnbedrijven als Chevron, Shell en Rio Tinto, zijn met hun mijnextractie, landbouw en veehouderijen de echte veroorzakers van ontbossing,’ zegt Jutta Kill56. De Duitse bioloog, onderzoeker en activist doet sinds 1993 onderzoek naar onder andere koolstofmarkten voor milieuorganisaties zoals de World Rainforest Movement en FERN. Ze werkte samen met lokale gemeenschappen in de Amazone en Afrikaanse landen als Madagascar en Kenia om ontbossing te bestrijden. ‘REDD+ houdt dit soort grote ontbossers echt niet tegen.’
REDD+projecten zijn echter vaak opgezet om lokale gemeenschappen van brandstichting, houtkap en landbouw te weerhouden, waardoor de kans op landconflicten groot is57. Zo blijkt er bij het Indonesische CO2-reservaat al jaren een conflict te bestaan tussen lokale gemeenschappen en de projectbeheerders. In 2014 spraken de hoogste Dayak-leiders met de gouverneur van Centraal-Kalimantan af dat elke Dayak-familie in de provincie het recht zou krijgen om vijf hectare land te bewerken58. Waar dit land vandaan moest komen, moesten ze nog uitvogelen. En tijdens de provinciale verkiezingen in 2017 ronselde een lokale politicus stemmen van de Dayak-gemeenschap door hen weer land te beloven, vertelt Bahrudin.59 Hij toont brieven en documenten opgesteld door de leiding van de Dayak-gemeenschap. Dorpelingen gebruiken deze om land op te eisen binnen het projectgebied, waar het CO2-reservaat al sinds 2013 opereert60.
Het reservaat is volgens het ministerie van bosbeheer de officiële landbeheerder en heeft het recht om de Dayak-boeren van het land te gooien. De documenten van de dorpelingen zijn juridisch niet geldig. Maar de staf is voorzichtig en wil ruzie vermijden61. Het project heeft alle lokale gemeenschappen rondom het CO2-reservaat honderd miljoen roepia aangeboden voor ‘assistentie’ en educatieve projecten, maar de dorpelingen in vier westelijk gelegen dorpen weigerden: het bedrag was te laag62. ‘De lokale mensen zijn nooit écht goed bewust gemaakt van de grenzen van het reservaat,’ zegt Zainal Abidin, dorpshoofd van dorp Panyaguan. ‘Ik ben dorpsoudste, en ik weet niet eens precies waar het reservaat begint63.’
‘Bomen vielen neer, het water in het kanaal droogde op. Het vuur was zo hoog,’ zegt een bewoner van het zuidelijke dorp Kampung Melayu64. Met een kleine speedboot reisden de journalisten over kanalen dwars door het reservaat naar het Zuiden, waar in september ook een brand woedde. Deze werd niet moedwillig aangestoken, maar drong vanaf nabijgelegen akkers het reservaat binnen.
Bovendien is er de dreiging van omringende palmolieplantages. Aan de oostelijke grens van het reservaat, waar het aanschuurt tegen een grote palmolieplantage, PT Persada Era Agro Kencana, zagen de journalisten ook afgebrande bomen. In 2013 kreeg dit palmoliebedrijf een vergunning van het ministerie van bosbeheer, terwijl eerder was bepaald dat dit gebied beschermd zou blijven65. Oprichter Hartono nam zijn verlies en maakte het CO2-reservaat stukken kleiner dan gepland, maar ondertussen staat het project van alle kanten onder druk. De beheerders doen hun best, maar kunnen amper opboksen tegen een groot palmoliebedrijf; verschillende Indonesische overheidsniveaus die overlappende vergunningen uitgeven; en lokale gemeenschappen die geen trek hebben in een CO2-bos.
‘Het kost veel tijd om gemeenschappen te leren dat brandstichting voor landbouw gevaarlijk is,’ zegt oprichter Hartono in Jakarta66. ‘Dit jaar was een van de ergste brandjaren in vijf jaar. Ik verwacht dat we miljoenen dollars hebben verloren.’
Patrouilles
En dat terwijl de beheerders alles op alles zetten om branden te voorkomen. ‘De staf houdt regelmatig patrouilles. We hebben uitkijktorens en waterputten gebouwd, vuur-resistente gewassen geplant en brandslangen die de grond ingaan tegen ondergrondse veenbranden67.’ Gerry Elias is managing partner bij Permian Global. Dit Britse bedrijf ontwikkelt projecten voor CO2-opslag in regenwouden, waaronder het Katingan-Mentayaproject. Waar het Indonesische bedrijf van Hartono zorgt voor de uitvoering op de grond, regelt Permian de berekening en vermarkting van de CO2-winst. Ook houdt Permians satelliet-expert vanuit Londen een oogje op het gebied. Spotten de satellieten iets verdachts, dan krijgen de preventieteams in het reservaat automatisch een sms’je.
‘En dan heb ik het nog niet over het werk met de lokale gemeenschappen die rondom het reservaat leven. We leren hen hoe ze het land bewerken zonder vuur te gebruiken.’ Vijfhonderd dorpelingen – voorheen vaak illegale houtkappers – zijn omgeschoold tot brandweermannen, ze dragen maskers en schoenen met stalen neuzen. ‘Je zou moeten langskomen, het lijkt wel een militaire operatie!’ Er waren branden binnen het reservaat, erkent Elias. ‘We proberen elke brand te voorkomen, maar in zo’n extreem jaar zijn wij trots op hoe we het hebben gemanaged.’
https://files.platform-investico.nl/app/uploads/2019/12/10193050/bovenfoto-nieuwsbericht-875x492.jpg
De situatie in 2019 was bijna net zo extreem als in 2015, toen ook enorme delen van het Katingan-reservaat in rook opgingen. In totaal 9044 hectare, tonen satellietfoto’s van Landsat en het monitoringsrapport van het project voor de periode 2010-201568. Een van de brand-littekens van 2019 overlapt met die uit 2015. Een andere brand woedde in een veengebied dat al in de jaren negentig werd aangetast69.
Elias zegt nu nog niet te weten hoe groot het verbrande gebied dit jaar precies is. Evenmin wat de gevolgen zijn voor het reservaat, of hoeveel CO2 er de lucht in is gegaan. Halverwege volgend jaar verschijnt het monitoringsrapport voor 2019. Wel benadrukt hij dat bij branden in eerder aangetaste gebieden relatief weinig CO2 verloren gaat: te weinig om tot grote verliezen in de verhandelbare credits te leiden70.
vermeden CO2-emissies
Het laatste principiële bezwaar op REDD+ is dat de rekenmethoden waarmee CO2-credits worden berekend niet kloppen71. Wie heen-en-weer vliegt van Amsterdam naar Barcelona stoot 610kg CO272 uit. Als je ervoor zorgt dat precies zoveel CO2 weer uit de lucht wordt gehaald, is de vakantie gecompenseerd. Maar dit telt alleen als je kunt bewijzen dat de bomen die jij laat planten er anders nooit gekomen zouden zijn. Zo niet, dan is de CO2-winst niet ‘additioneel’. Wanneer de CO2-winst gebaseerd is op het beschermen van bestaande bossen en veengronden, zoals bij het Shell-‘klimaatbos’, ligt dit nog ingewikkelder. Hoe weten de projectontwikkelaars zeker dat de bomen die zij beschermen zonder hun project daadwerkelijk gekapt waren?
Om dit te garanderen, beroepen ze zich op risicoprofielen en toekomstmodellen. Ze schatten in wat de toekomstige kans is op ontbossing in hun reservaat door naar vergelijkbare gebieden te kijken. Dit heet de baseline. Op basis daarvan becijferen ze de beloofde CO2-winst van het project, die omgerekend wordt tot verkoopbare CO2-credits. Elke credit staat voor één ton ‘vermeden CO2-emissies73’.
‘Hoe meer ontbossing ze voorspellen in hun baseline, hoe groter de CO2-winst die ze kunnen claimen, en hoe meer credits ze kunnen verkopen, zegt de Duitse onderzoeker Kill74. Volgens haar hebben bedrijven er baat bij een zo somber mogelijk toekomstscenario te schetsen: zo verdienen ze het meeste geld. ‘Het hele verdienmodel is gebaseerd op een verhaal over de toekomst dat ze zelf hebben bedacht.’
Iedere projectontwikkelaar mag de berekeningen van de verwachte CO2-winst zelf maken75. ‘Er is geen internationale definitie van wat een bos is,’ zegt hoogleraar Turnhout, ‘Laat staan van ontbossing.’ Het ontbreekt bij deze projecten aan een centrale autoriteit die toezicht houdt. Wel moeten bedrijven zich houden aan de regels van internationale certificeerders zoals Verra, die het keurmerk Verified Carbon Standard (VCS) uitgeeft, en worden ze gecontroleerd door third party auditors.
De voorspellingen zitten er wel eens naast. In 2016 tikte de Wereldbank de Amerikaanse projectontwikkelaar Wildlife Works op de vingers omdat het de vermeden CO2-uitstoot door het Maï NDombe-project in de Democratische Republiek Congo ruim had overschat. De verwachte CO2-besparing moest met . Ook de beloofde CO2-winst van het Corridor Ankeniheny-Zahamena-reservaat in Madagascar, opgezet door de non-profit Conservation International, was grotendeels gebakken lucht, constateerden onderzoekers datzelfde jaar in International Forest Review: ‘Zonder een enkele verandering op de grond, zou het project op papier ontbossing en CO2-uitstoot kunnen verlagen met 50 procent. Dat is .’
En er is de vraag hoe ‘additioneel’ de CO2-opslag kan zijn van een gebied dat al was beschermd voordat het een ‘compensatiebos’ werd. Vijf jaar geleden concludeerde het Franse onderzoeksbureau Chaire Economie du Climat dat van 410 geanalyseerde REDD+-projecten, 26 procent overlapte met een beschermd gebied of nationaal park. REDD+ diende simpelweg als ‘logo om nieuwe financiering aan te trekken76.’
Erkende normen en standaarden
Projectbeheerders en certificeerders houden vol dat het systeem goed in elkaar zit. Want zelfs als blijkt dat de branden die dit jaar in het Shell-’klimaatbos’ woedden desastreuze gevolgen hebben gehad voor de CO2-reserve, verandert dit weinig voor de Shell-consument die benzine compenseert. Volgens certificeerder Verra staat elke CO2-credit die een Shell-klant koopt gegarandeerd voor één ton niet-uitgestoten CO2. Elke paar jaar komen immers externe inspectiebedrijven langs bij het project om te controleren hoeveel CO2 er in de afgelopen jaren is bespaard. Deze ‘geverifieerde’ CO2-eenheden worden geregistreerd in een database, en mogen verhandeld worden. Volgens de certificeerder is het onmogelijk dat credits op de pof worden verkocht77.
In een reactie stelt Shell enkel CO2-credits te kopen ‘die onafhankelijk zijn geverifieerd onder erkende normen en standaarden’. Wanneer ‘in een project door bijvoorbeeld een brand geen CO2 kan worden opgenomen door de natuur, worden hier uiteraard geen credits voor uitgegeven78.’
Want zelfs wanneer op Borneo zoveel bos afbrandt dat het reservaat deze ‘geverifieerde’ CO2-kredieten niet kan leveren, is er formeel nog steeds niets aan de hand. Bij elk nieuw CO2-reservaat wordt een percentage credits achter de hand gehouden en in een reservepot gestopt – een noodrantsoen voor kredieten die elders verloren gaan. ‘Het is zoals een risicoverzekering,’ zegt Naomi Swickard, hoofd marktontwikkeling bij certificeerder Verra. ‘Het project betaalt een premium, die gaat in een bufferpool en die wordt weer beheerd door ons: ‘de verzekeraar79’.’
Het klinkt als een absurde vraag, maar blijven de credits van Shell-klanten dus ook geldig als het gehele Shell-’klimaatbos’ in rook op zou gaan? Swickard: ‘Correct. En we hebben extensieve analyses gedaan met scenario’s en modellen om de robuustheid te garanderen80.’
‘De bedrijven die de credits verkopen mogen dan een verzekering hebben, de atmosfeer heeft dat niet,’ zegt de Duitse onderzoeker Kill81. REDD+ is géén oplossing voor klimaatverandering, betogen zij en andere critici82. Het is niet eens een druppel op de gloeiende plaat. Sinds 2007, het jaar waarin REDD+ van start ging, is de concentratie CO2 in de atmosfeer alleen maar toegenomen83. Kill: ‘Ik hoor vaak dat dit systeem beter is dan niks, maar het is slechter dan niks. Bedrijven presenteren het als een eerste stap en wij applaudisseren. Maar zo geven we hen, en consumenten, een vrijbrief om olie uit te grond te blijven halen, om te blijven vliegen, om overbodige spullen te blijven kopen. Terwijl emissies omlaag moeten. Natuurlijk moeten we regenwouden beschermen. Maar waarom willen we daar zo nodig iets voor terug?84’
Lees onze nieuwsbericht van dit onderzoek hier. Dit verhaal verscheen ook in De Groene Amsterdammer en, in bewerkte vorm, in Trouw.
Daphné Dupont-Nivet
- Radiospotje Shell, opgenomen van Radio1 op 8 oktober 2019. ︎
- Zie de pagina ‘Mogelijkheden Co2-neutraal rijden,’ op de website van Shell. ︎
- Zie de pagina ‘Co2-compensatie projecten,’ op de website van Shell ︎
- Zie de pagina ‘Co2-neutraal rijden,’ op website van Shell ︎
- Volgens de berekeningen van Shell is 40.008km ongeveer gelijk aan een rondje om de aarde. 40.008km x 20.475 rondjes = 819.163.800km. Volgens Shell stoten automobilisten gemiddeld 1 ton Co2 uit met 4545km rijden. Dus: 819.163.800 / 4545 = 180.234 ton Co2. Uitgaande van 1 liter benzine op 15km, is dat 819 miljoen km / 15km = 54,6 miljoen liter. ︎
- Zie de pagina ‘Co2-neutraal rijden,’ op de website van Shell ︎
- Zie de pagina Who we are op website Katingan Mentaya-project ︎
- Zie onder andere dit interview met Public Radio International, 22 december 2016 ︎
- Zie de pagina Who we are op website Katingan Mentaya-project ︎
- Skype-interview met Gerry Elias en Nathan Renneboog van Permian Global, 11 november 2019. ︎
- Live interview met Dharsono Hartono door journalisten Aqwam Fiazmi Hanifan en Gabriel Wahyu Titiyoga, 20 november 2019. ︎
- Live interview met Dharsono Hartono door journalisten Aqwam Fiazmi Hanifan en Gabriel Wahyu Titiyoga, 20 november 2019. ︎
- Zie homepage van website Katingan Mentaya-project, dit getal stond er op 5 december 2019, 13.08uur. ︎
- Zie de pagina ‘Co2-compensatie projecten,’ op de website van Shell. ︎
- Live interview met Dharsono Hartono door journalisten Aqwam Fiazmi Hanifan en Gabriel Wahyu Titiyoga, 20 november 2019. ︎
- Omdat er geen centrale autoriteit is die dit sort projecten registreert, weet niemand precies hoeveel projecten er precies zijn. Wel zijn er verschillende databases, alleen zijn die vaak niet up to date. Alleen al in de database van certificeerder Verra, een van de grootste keurmerken voor dit soort projecten, zijn meer dan honderd projecten geregistreerd, deze zijn niet per se allemaal actief ︎
- Zie rapport Fertile Ground: State of Forest Carbon Finance Report 2017, van organisatie Forest Trends. Hier te downloaden. ︎
- Zie dit en dit persbericht Conservation International en Exxonmobil, beide 2 juli 2018. ︎
- Zie pagina CO2ZERO; feiten en cijfers op website KLM, gepubliceerd 16 april 2018. https://klmtakescare.com/nl/content/co2zero-feiten-en-cijfers- ︎
- Zie pagina Onze Co2-uitstoot aanpakken op website EasyJet, gepubliceerd op 19 november 2019 of pagina EasyJet says it is now Carbon Neutral op website Ecosystem Marketplace, 20 november 2019. ︎
- Zie deze registratie van de plenaire slotsessie van de conferentie, of lees een verslag in het Earth Negotiations Bulletin, 18 december 2007 ︎
- Zie pagina Carbon Trading, Carbon Trading, website UNFCCC ︎
- Zie bijvoorbeeld pagina REDD+ op UNFCCC website, en zie bijvoorbeeld wetenschappelijk paper uit 2002 A conceptual framework and its application for addressing leakage: the case of avoided deforestation ︎
- Zie The Economics of Climate Change: The Stern Review, gepubliceerd op 30 oktober 2006. Lees hier de conclusie ︎
- Zie onder andere het wetenschappelijk paper uit 2016, Envisioning REDD+ in a post-Paris era: between evolving expectations and current practice. Ook besproken in interview Esther Turnhout, 29 oktober 2019. ︎
- Ibidem. Zie ook wetenschappelijk paper uit 2014 REDD+ Readiness progress across countries: time for reconsideration ︎
- Ibidem, tevens interview Esther Turnhout, 29 oktober 2019, Chris Lang, 1 oktober 2019, Jutta Kill, 24 september 2019. ︎
- Zie Fertile Ground: State of Forest Carbon Finance Report 2017, van organisatie Forest Trends. Hier te downloaden ︎
- Zie artikel op Mongabay, 30 maart 2013, dit rapport op de website van NGO World Rainforest Movement, 10 november 2011, of dit artikel op de website van Wildlife Conservation Society, 22 juli 2016 ︎
- Zie artikel op website Pearl Jam, 3 november 2015 ︎
- Zie pagina Zalando goes 100% Carbon Neutral, op website Zalando ︎
- Zie pagina op website Gucci of artikel op website South China Morning Post, 1 oktober 2019 ︎
- Zie artikel A good REDD-deal is a green light for forest protection, op website Greenpeace, 2 december 2010 ︎
- Zie pagina Saving forests with REDD+, op website WWF, datum onbekend (ongeveer tien jaar na lancering REDD, zie tekst) ︎
- Zie rapport The Office of the Auditor General of Norway’s investigation of Norway’s International Climate and Forest Initiative, 15 mei 2018 ︎
- Zie pagina Time to get serious about evaluating REDD+ impact, op website CIFOR, 7 oktober 2019 ︎
- Telefonisch interview Hilde Stroot, 4 oktober 2019. ︎
- Skype-interview Mucahid Bayrak, 4 oktober 2019. ︎
- Telefonisch interview Esther Turnhout, 29 oktober 2019. ︎
- Zie artikel An (Even More) Inconvenient Truth, op website ProPublica, 22 mei 2019 ︎
- Zie artikel Forest Diamonds, op website Climate Home News, 26 september 2017 ︎
- Zie artikel Bioflica: Futbol Shines Light On Brazil’s Forests, 18 juni 2014, op website Ecosystem Marketplace ︎
- Telefonisch interview Hilde Stroot, 4 oktober 2019. ︎
- Zie onder andere artikel Fires Indonesia Blanket Islands and Cities in Smog, The Atlantic, 16 september 2019 ︎
- Live interviews met Guido van der Werf, Dave van Wees, Roland Vernooij en andere promovendi faculteit Aardwetenschappen, 25 november 2019. ︎
- Hiervoor heeft Investico contact en hulp gehad van Bernardo Flores, Universiteit van Campinas, Robert Field, Columbia University/NASA, Save Our Borneo, brandmonitoringsorganisatie op Borneo, Indonesië en Guido van der Werf en promovendi, Vrije Universiteit, Amsterdam. ︎
- Uitleg wetenschappers, tevens Skype-interview Gerry Elias en Nathan Renneboog van Permian Global, 11 november 2019, en Skype-interview Naomi Swickard van certificeerder Verra, 30 oktober 2019. Zie ook Frequently Asked Questions, NASA FIRMS ︎
- Live interviews met Guido van der Werf, Dave van Wees, Roland Vernooij en andere promovendi faculteit Aardwetenschappen, 25 november 2019. ︎
- Foto van Landsat satelliet NASA. Analyse van omvang gebied door Bernardo Flores, Universiteit van Campinas. Tevens analyse door Save Our Borneo, brandmonitoringsorganisatie op Borneo, Indonesië. ︎
- Live interviews met Guido van der Werf, Dave van Wees, Roland Vernooij en andere promovendi faculteit Aardwetenschappen, 25 november 2019. ︎
- WhatsApp-bericht van Gabriel Wahyu Titiyoga, 22 november 2019. ︎
- WhatsApp-bericht van Aqwam Fiazmi Hanifan, 22 november 2019. ︎
- Live interview met Bahrudin, door Gabriel Wahyu Titiyoga en Aqwam Fiazmi Hanifan, 23 november 2019. ︎
- Bevindingen onderzoek reservaat ter plekke Gabriel Wahyu Titiyoga en Aqwam Fiazmi Hanifan, 22-25 november 2019. ︎
- Zie onder andere pagina Leakage/replacements op website The Redd Desk en wetenschappelijk paper Ten Years of REDD+: A Critical Review of the Impact of REDD+ on Forest-Dependent Communities, 2016. Tevens interview Esther Turnhout, 29 oktober 2019, Chris Lang, 1 oktober 2019, Jutta Kill, 24 september 2019. ︎
- Telefonisch interview Jutta Kill, 24 september 2019. ︎
- Zie onder andere wetenschappelijk paper Ten Years of REDD+: A Critical Review of the Impact of REDD+ on Forest-Dependent Communities, 2016 ︎
- Bevindingen onderzoek reservaat ter plekke Gabriel Wahyu Titiyoga en Aqwam Fiazmi Hanifan, 22-25 november 2019. ︎
- Live interview met Bahrudin, door Gabriel Wahyu Titiyoga en Aqwam Fiazmi Hanifan, 23 november 2019. ︎
- Het Katingan Mentaya-project werd in 2007 in het leven geroepen en ging vanaf dat moment aan de slag met trainingen voor de dorpen rondom het toekomstige projectgebied. Het CO2-reservaat kreeg in 2013 een vergunning van het Ministerie van bosbeheer, toen werden ook de grenzen bepaald. ︎
- Bevindingen onderzoek reservaat ter plekke Gabriel Wahyu Titiyoga en Aqwam Fiazmi Hanifan, 22-25 november 2019. ︎
- Live interview met Zainal Abidin, door Gabriel Wahyu Titiyoga en Aqwam Fiazmi Hanifan, 23 november 2019. Live interview met Dharsono Hartono, door Gabriel Wahyu Titiyoga en Aqwam Fiazmi Hanifan, 20 november 2019. ︎
- Live interview met Zainal Abidin, door Gabriel Wahyu Titiyoga en Aqwam Fiazmi Hanifan, 23 november 2019. ︎
- Bevindingen onderzoek reservaat ter plekke Gabriel Wahyu Titiyoga en Aqwam Fiazmi Hanifan, 22-25 november 2019. Gesprekken met dorpelingen Kampung Melayu, 23 november 2019. ︎
- Bevindingen onderzoek reservaat ter plekke Gabriel Wahyu Titiyoga en Aqwam Fiazmi Hanifan, 22-25 november 2019. Zie ook artikel op Mongabay, 31 augustus 2015 ︎
- Live interview met Dharsono Hartono, door Gabriel Wahyu Titiyoga en Aqwam Fiazmi Hanifan, 20 november 2019. ︎
- Skype-interview met Gerry Elias en Nathan Renneboog, Permian Global van 11 november 2019. ︎
- Analyse satellietfoto’s NASA Landsat, o.a. door Dave van Wees, Vrije Universiteit, 25 november 2019 en aanvullende e-mail 27 november 2019. Zie ook monitoringsrapport Katingan Mentaya 2010-2015, pagina 173, hier in te zien ︎
- Ibidem, zie ook monitoringsrapport Katingan Mentaya 2018, pagina 16-19, hier in te zien. Tevens skype-interview met Gerry Elias en Nathan Renneboog, Permian Global, 11 november 2019. ︎
- Skype-interview met Gerry Elias en Nathan Renneboog, Permian Global van 11 november 2019. ︎
- Zie onder andere pagina Additionality op website The Redd Desk, wetenschappelijk paper Ten Years of REDD+: A Critical Review of the Impact of REDD+ on Forest-Dependent Communities, 2016. Tevens interview Esther Turnhout, 29 oktober 2019, Chris Lang, 1 oktober 2019, Jutta Kill, 24 september 2019. ︎
- Gebaseerd op berekening Atmosfair ︎
- Skype-interview Gerry Elias en Nathan Renneboog van Permian Global, 11 november 2019, en Skype-interview Naomi Swickard van certificeerder Verra, 30 oktober 2019 en aanvullende uitleg in e-mail van Verra, 12 november 2019. ︎
- Telefonisch interview Jutta Kill, 24 september 2019. ︎
- Skype-interview Naomi Swickard van certificeerder Verra, 30 oktober 2019 en aanvullende uitleg in e-mail van Verra, 12 november 2019. Tevens telefonisch interview Esther Turnhout, 29 oktober 2019. ︎
- Zie wetenschappelijk paper REDD+ projects in 2014: an overview based on a new database and typology, juli 2015, pagina 18 en pagina 24 ︎
- Skype-interview Gerry Elias en Nathan Renneboog van Permian Global, 11 november 2019, en Skype-interview Naomi Swickard van certificeerder Verra, 30 oktober 2019 en aanvullende uitleg in e-mail van Verra, 12 november 2019. ︎
- Reactie Shell via e-mail, 5 december 2019. ︎
- Skype-interview Naomi Swickard van certificeerder Verra, 30 oktober 2019 en aanvullende uitleg in e-mail van Verra, 12 november 2019. ︎
- Skype-interview Naomi Swickard van certificeerder Verra, 30 oktober 2019 en aanvullende uitleg in e-mail van Verra, 12 november 2019 ︎
- Telefonisch interview Jutta Kill, 24 september 2019, aanvullende e-mail 14 november 2019. ︎
- Interviews Jutta Kill, 24 september 2019, Esther Turnhout, 29 oktober 2019, Chris Lang, 1 oktober 2019, Hilde Stroot, 4 oktober 2019, Lauren Gifford, 4 oktober 2019, Mucahid Bayrak, 4 oktober 2019. Zie ook onder andere artikel Carbon offsets are not our get out jail free card’ op website UN Environment Programme, 10 juni 2019 ︎
- Zie onder andere artikel Brutal news: global carbon emissions jump to all-time high in 2018, op The Guardian, 5 december 2018 en dit rapport, of zie de samenvatting van rapport Trends in Global CO2 and Total Greenhouse Gas Emissions,’ van Planbureau van de Leefomgeving, 2019 ︎
- Telefonisch interview Jutta Kill, 24 september 2019. ︎
The post Shell-klimaatbos zucht onder branden en boeren (geannoteerd verhaal) appeared first on Investico.
https://www.platform-investico.nl/artikel/shell-klimaatbos-zucht-onder-branden-en-boeren-geannoteerd-verhaal/