Tussen een derde en de helft van alle wilde boomsoorten op de planeet wordt met uitsterven bedreigd, waarmee het risico op ineenstorting van het ecosysteem en daarmee ook de vernietiging van het leefklimaat van de mens toeneemt. Dat blijkt uit nieuw onderzoek. Het aantal boomsoorten in gevaar is zelfs twee keer groter dan het aantal soorten uitstervende zoogdieren, vogels en reptielen bij elkaar. De grootste boosdoener is de landbouw en veeteelt.
Het onderzoek nam vijf jaar in beslag en keek naar de staat van de 58.497 bekende boomsoorten op de planeet. Daarvan bleken 17.510 soorten, oftewel 29,9 procent van het geheel, in gevaar te zijn. Daarnaast is 7,1 procent ‘mogelijk in gevaar’ en was van 21,6 procent de staat niet grondig genoeg geëvalueerd. Slechts 41,5 procent van alle bomen op de wereld kreeg het predicaat veilig.
Het probleem van de uitstervende bomen doet zich over de hele wereld voor, maar is het nijpendst in het Amazonewoud, waar maar liefst 1.788 boomsoorten dreigen te verdwijnen. Brazilië wordt gevolgd door China, waar zo’n 890 boomsoorten in gevaar zijn. Ook in Europa, waar de biodiversiteit relatief klein is, dreigt boomsterfte. Vooral de meelbes en de wilde lijsterbes lopen risico van het Europees continent te verdwijnen.
Het grote aantal boomsoorten dat het moeilijk heeft, is extra verontrustend wanneer je bedenkt dat tot nu toe slechts 0,2 procent van de bekende soorten is uitgestorven. Dat dit aantal nu zo schrikbarend dreigt toe te nemen, komt volledig op het conto van de mens. Het onderzoeksrapport benoemt de voornaamste bedreigingen voor de boomdiversiteit, waarin landbouw (29%) en veeteelt (14%) gezamenlijk de grootste veroorzakers zijn, op de voet gevolgd door houtkap (27%). Andere oorzaken zijn bouw (13%), bosbranden (13%) en mijnbouw (9%). Klimaatverandering staat met een aandeel van 4% onderaan de lijst, hoewel daarbij niet is meegenomen wat het aandeel daarvan is op bijvoorbeeld bosbranden als gevolg van extreme droogte.
De organisatie verantwoordelijk voor het onderzoek, Botanic Gardens Conservation International (BGCI), vergelijkt het wegvallen van bomen met het spelletje Jenga: ‘Trek de verkeerde eruit en het hele ecosysteem stort in.’ Wel maakt BCGI duidelijk dat het nog niet te laat is: ‘We weten voor het eerst precies welke soorten in gevaar zijn, waar ze zijn en wat het gevaar veroorzaakt. De boomsoorten zijn nog niet uitgestorven. Er is nog hoop. Er zijn nog steeds manieren om ze van de afgrond te redden.’
Overstromingen in Europa en Azië, bosbranden in Noord-Amerika en een Siberische toendra die in de fik staat. Aan somber klimaatnieuws geen gebrek deze zomer, ook dankzij het VN-klimaatpanel IPCC, dat vier scenario’s schetste. Daarbij valt wel iets te kiezen: als de uitstoot van broeikasgassen snel minder wordt, blijft de aarde beter bewoonbaar.
We maken ons grote zorgen over bosbranden, terwijl we natuur en klimaat schaden door het grootschalig verbranden van bomen als biomassa onder het mom van duurzaamheid, schrijft Fenna Swart, directeur Comité Schone Lucht NL en verbonden aan de Universiteit Leiden.
Voor wie nog twijfelde: het extreme weer van de afgelopen weken, zoals de watersnood in Duitsland, België en het zuiden van Nederland en de hittegolven als in de Verenigde Staten, Siberië en rond de Middellandse Zee, zijn het directe gevolg van klimaatverandering. Dat blijkt uit nieuw grootschalig internationaal onderzoek. Deze extreme weersomstandigheden zullen naar alle waarschijnlijkheid jaarlijks terugkeren.
Dat het veel regent of dat er warmere dagen zijn is an sich niet heel uitzonderlijk, maar het is de hoeveelheid regen en de hoogte van de temperaturen die versterkt worden door de toegebrachte schade aan het klimaat door toedoen van de mens. Zo waren de stortbuien waarbij alleen al in Duitsland zeker 222 mensen om het leven kwamen, zo’n 20 procent heviger als gevolg van de opwarming van de aarde. Ook blijkt uit het onderzoek van de World Weather Attribution-groep (WWA), waaraan ook Nederlandse wetenschappers deelnamen, dat de Siberische hittegolf, maar ook de Australische bosbranden van de afgelopen twee jaar, te wijten zijn aan de klimaatcrisis.
Voor het onderzoek werd gebruik gemaakt van meteorologische metingen, computermodellen met hoge resolutie en peer-reviewed onderzoeksmethoden. Daarbij werd de frequentie van extreme regenval zoals in Duitsland, België en Nederland in het huidige verwarmde klimaat, vergeleken met de frequentie die verwacht wordt in een wereld zonder door de mens veroorzaakte klimaatverandering. Het resultaat: de klimaatcrisis heeft de kans op extreme regenval 1,2 tot 9 keer groter heeft gemaakt en dergelijke stortbuien in de regio zijn nu 3% tot 19% intenser. De warmere lucht als gevolg van de opwarming van de aarde kan 7% meer waterdamp bevatten per 1 graad Celsius stijging.
In het klimaatakkoord van Parijs, opgesteld in 2015, is overeengekomen dat de opwarming van de aarde beperkt moet blijven tot een stijging van 1,5 procent, met een maximale uitschieter van 2 graden. Uit meer recente onderzoeken bleek al dat zelfs dat streven te optimistisch is om verregaande klimaatverandering en daarmee aantasting van het leefgebied voor de mens, te voorkomen. Die doelstelling zou dus verder naar beneden moeten worden bijgesteld, vindt ook professor Maarten van Aalst van de Universiteit Twente en een van de onderzoekers van de WWA:
Door de enorme menselijke en economische kosten van deze overstromingen zijn we er op grimmige wijze aan herinnerd dat landen over de hele wereld zich moeten voorbereiden op extremere weersomstandigheden en dat we dringend de uitstoot van broeikasgassen moeten verminderen om te voorkomen dat deze situaties nog verder uit de hand lopen.
Voor het onderzoek richtten de wetenschappers zich op de regio rond de twee zwaarst getroffen gebieden, die rond de Duitse rivieren Ahr en Erft en de Maas in België. De rivierstanden zelf konden niet worden geanalyseerd, onder meer omdat een aantal cruciale meetstations door de overstromingen zijn vernietigd. Wel bleek uit het onderzoek dat bijvoorbeeld de relatief kleine rivier de Ahr op het piekmoment evenveel water doorvoerde als de Rijn. Oftewel, er stroomde een gigantische rivier door een daar totaal niet op berekend klein dal. De kans dat dat gebeurt is nu zo’n 0,25 procent per jaar, maar dat risico wordt de komende jaren alleen maar groter.
“Deze overstromingen hebben ons laten zien dat ook ontwikkelde landen niet veilig zijn voor de ernstige gevolgen van het extreme weer dat we hebben gezien en waarvan bekend is dat ze heviger worden door de klimaatverandering”, zegt mede-onderzoeker Friederike Otto van de Universiteit van Oxford. “Dit is een urgente wereldwijde uitdaging en die moeten we aangaan. De wetenschap is daar duidelijk over en is dat al jaren.”
Behalve het drastisch verminderen van de uitstoot, waarschuwen de onderzoekers dat er meer maatregelen nodig zijn. Te denken valt dan aan noodwaarschuwingssystemen die tijdig laten weten dat extreem weer op komst is. Daarnaast moet er ingrijpende verbetering van de infrastructuur plaatsvinden, zodat wanneer nodig mensen weg kunnen komen uit de getroffen gebieden.
Wie de samenvatting van het aanstaande IPCC-rapport over klimaatverandering gelezen heeft, kan één ding zeker weten: het komt sowieso niet goed. Alhoewel de nieuwe voorspellingen weinig verrassend zijn, zijn de mogelijke scenario’s voor de komende decennia hoe dan ook confronterend. De vraag is niet langer of we ernstige gevolgen van klimaatverandering kunnen voorkomen, de vraag is nu in hoeverre we de schade kunnen beperken.
De bevindingen van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) liegen er niet om, door de snelle opwarming van de aarde zal elke regio in de wereld met ernstige klimaatproblemen te maken krijgen. Op het menu staan onder andere het smelten van de polen en gletsjers, extreem weer, bosbranden, overstromingen, verlies van het regenwoud, en dodelijke hittegolven.
Wanneer de mensheid massaal in zou zetten op duurzaamheid en razendsnel de uitstoot van broeikasgassen drastisch vermindert kunnen we de schade nog enigszins beperken. Tot zover het goede nieuws. Hoewel we de middelen en de technologie hebben, heb ik daar weinig vertrouwen in. Op basis van resultaten uit het recente verleden lijkt de mensheid als geheel niet in staat deze crisis te bezweren. Ondanks doorlopende waarschuwingen neemt de wereldwijde CO2-uitstoot al jaren gestaag toe in plaats van af. Met uitzondering van het coronajaar 2020.
Het is dus niet alsof we niet gewaarschuwd zijn. We worden al decennia gewaarschuwd voor de naderende catastrofe en grijpen nauwelijks in. Voor de lezer die mij of de klimaatwetenschap wil betichten van doemdenken, de modellen uit de afgelopen decennia bleken opvallend accuraat.
De Amerikaanse wetenschapper Eunice Newton Foote waarschuwde zelfs al halverwege de 19e eeuw voor het gevaar van klimaatverandering. Zij leefde tijdens de Industriële Revolutie en heeft waarschijnlijk nooit kunnen bevroeden dat na haar dood in 1888 de wereldbevolking bijna zou vervijfvoudigen. Als een buitenaardse beschaving ons sinds die tijd van een afstandje gevolgd heeft zouden ze waarschijnlijk denken dat we een onlogische soort zijn. In anderhalve eeuw hebben we het grootste deel van onze (miljoenen jaren oude) voorraad fossiele brandstof verstookt met weinig oog voor de gevolgen.
Gedurende mijn leven bleven we in een steeds rapper tempo en met steeds meer mensen (sinds 1975 is de wereldbevolking alweer bijna verdubbeld) verspillen, verbranden, vliegen, nog meer vlees eten en nutteloze rommel over de wereld verplaatsen. Als die aliens nog steeds meekijken zullen ze ondertussen wel denken dat we knettergek zijn. Met elke technologie die we verzinnen stoten we meer energie uit. In het grote geheel zijn bijvoorbeeld social media, cryptomunten en Netflix bijzaken, maar wel bijzaken die heel veel energie kosten. Sinds we hybride en elektrische auto’s maken zijn alle auto’s groter, sneller en zwaarder geworden. Je hoeft je niet buiten onze snel opwarmende atmosfeer te bevinden om je te realiseren dat ons gedrag volslagen irrationeel is.
Je kunt nog zo je best doen, maar individueel lossen we dit niet op, dit moeten we samen doen. Ik ben me er van bewust dat ik ook een aardig steentje bijdraag aan het probleem (Schrijfster Roxane van Iperen hield in 2019 een interessant pleidooi tegen consumentenactivisme). Er is (internationaal) leiderschap voor nodig. Een goede afweging van belangen en oog voor urgentie. Politiek dus. Misschien geeft dat nog een beetje vertrouwen? Zoals vaker is de grootste vijand van de mens de mens. Sinds de alarmbellen over klimaatverandering eind vorige eeuw luider werden is er een misdadig monsterverbond gevormd tussen opportunistische populisten en de fossiele industrie met als gevolg een continue stroom van amorele desinformatie.
Door gewoonweg klimaatverandering te ontkennen, de oorzaken te betwisten en de gevolgen te bagatelliseren wordt in weerwil van de feiten een grote onderstroom van twijfel en wantrouwen gevoed door belangen. Zelfs op de dag dat het IPCC haar bevindingen publiekelijk maakte gaf De Telegraaf alle ruimte aan de agitprop van de klimaatcriminelen van Clintel. Voor de lobby levert het geld op, voor populisten is het lekker makkelijk stemmen winnen door een onwelgevallige boodschap te ontkennen.
Staatssecretaris Yeşilgöz-Zegerius (Economische Zaken en Klimaat) na lezing IPCC-rapport: "Andere landen moeten klimaatambitie verhogen" pic.twitter.com/mmcVmMZZKd
Dat heeft z’n weerslag. Van bestuurspartijen als het CDA en de VVD mag je toch enig verantwoordelijkheidsgevoel verwachten. Omdat ze doodsbang zijn voor domrechts hebben we in Nederland een premier die vindt dat we gezellig moeten blijven barbecuen, en een verantwoordelijk (demissionair) staatssecretaris die niet van ‘drammen’ houdt. Volgens menig VVD’er en CDA’er moeten we nog steeds niet ‘te hard van stapel lopen’. In gemeenten waar CDA en VVD besturen worden de klimaatambities opvallend vaak op de lange baan geschoven. Nederland is al erg lang niet bepaald het schoonste jongetje van de klas. Het stemt weinig optimistisch.
Nederland is natuurlijk maar een klein land (weliswaar met een CO2-afdruk waar veel grote landen niet aan kunnen tippen) dus misschien moeten we onze hoop vestigen op grote buitenlanden? De huidige president van de VS, Joe Biden, toont in elk geval de ambitie om internationaal het voortouw te nemen en de achterstand van zijn voorganger weg te werken. Maar hoe lang duurt het voordat er in de VS weer een Republikein aan de macht komt? Mogelijk zelfs een ‘effectievere’ Trump? Ik heb er -alweer- weinig vertrouwen in dat dat níet gebeurt. Op corrupte autocratieën hoeven we ook ons hoop niet te vestigen. En wat als wij in Europa wel ons best doen? Als we binnen de EU de Green Deal aangenomen weten te krijgen (in de huidig vorm onwaarschijnlijk), dan doen we met dat ambitieuze plan nog steeds te weinig om te voldoen aan wat volgens het IPCC nodig is.
Al met al wordt het eens tijd om over plan B na te denken. In een verzakkend landje met een stijgende zeespiegel en onbetrouwbare rivieren is het misschien niet zo handig om nog veel te investeren in Rotterdam en Schiphol. En misschien moeten we ook geen honderdduizenden huizen in het westen willen bouwen. Als je huis straks niet alleen figuurlijk maar ook letterlijk onder water staat helpt je hypotheek je ook niet om te blijven drijven.
Betekent dit alles het eind van de mensheid? Dat waarschijnlijk niet. De mens past zich wel weer aan. Er blijven er vast wel een stuk of wat van ons over. Maar het wordt hoe dan ook een behoorlijke beproeving voor hen en de aarde zal een stuk minder aantrekkelijk zijn om te wonen. Hopelijk blijft de geleerde les straks een paar eeuwen hangen…
Al met al een lang en verre van volledig of hoopgevend betoog. Sorry daarvoor. En nee, ik pleit er ook niet voor om dan maar het bijltje erbij neer te gooien, laten we vooral ons best blijven doen en desnoods strijdend ten onder gaan. Al was het alleen maar voor de jongeren die nu leven en deze narigheid gaan meemaken. Ik ben blij dat ik geen kinderen heb. Dat scheelt een aardig beetje uitstoot en een hele hoop zorgen over de toekomst.
P.S.: Uit onderzoek van Milieudefensief bleek dat Nederland tot in elk geval 2020 de fossiele industrie met nog ruim 8 miljard euro per jaar subsidieerde.
