Het is droog in Nederland, zeker voor deze tijd van het jaar Kunnen we daar in Amersfoort iets aan doen? Of valt het bij ons nog wel mee met de droogte?
Niko Wanders is de droogte-expert van Nederland en universitair docent Hydrologie. Hij vertelt over de huidige situatie.
Brute pech
Niko: ” We hebben altijd kans op een droge periode, maar ieder jaar wordt de kans op droogte groter. Vroeger had je een keer in de tien jaar droogte, nu is dat eens in de vijf jaar. Eigenlijk is het brute pech dat we nu al vier van de afgelopen vijf jaar met droogte kampen.”
Eerder opgeslagen water gebruiken
“Dat we in maart en april zeer weinig regen hebben gehad, heeft een gevolg. We gebruiken nu het water dat we in de winter hebben opgeslagen eerder dan gepland. Wat we nodig hebben is een periode van zo’n twintig dagen goede miezerregen”, zegt Niko. “Die regen trekt rustig de grond in en kan dan het grondwaterpeil goed aanvullen. Een ‘gewoon’ buitje helpt uiteraard iets, maar niet voldoende om de balans recht te trekken. Daar hebben we een langere periode van regen voor nodig.”
Zelf water besparen
Kunnen Amersfoorters zelf iets doen om de droogte tegen te gaan? “Iedereen kan helpen om het drinkwater niet te verspillen. Neem een kortere douche, sproei je tuin niet met kraanwater en was ook je auto niet. Wil je op de langere termijn iets doen, dan moet je tegels uit je tuin halen zodat het regenwater op meer plekken de grond in kan trekken. Maar dan moet het natuurlijk wel gaan regenen”, aldus Niko.
Droogte in Amersfoort
Hoe zit het met de droogte in Amersfoort? Het water rondom onze stad wordt beheerd door Vallei-Veluwe. Zij laten water instromen vanuit de Randmeren en kunnen het peil verhogen als dat nodig is. “Doordat het Valleikanaal dwars door Amersfoort loopt, hebben we hier nog niet zoveel last van de droogte”, vertelt Sari Schoo, woordvoerder voor Vallei-Veluwe. “We kunnen meer water vanuit Randmeren het land op laten.”
In veel gebieden van Nederland geld door de droogte een verbod op het gebruik van oppervlaktewater. Boeren zetten dat vaak in om hun gewassen van water te voorzien, maar ook sommige Amersfoorters gebruiken oppervlaktewater om de planten in de tuin water te geven.
“In Amersfoort geld nog geen verbod op het gebruik van oppervlaktewater. Dat komt doordat de Eem, de Laak en het Valleikanaal door dit gebied heenstroomt. Mocht het nodig zijn om het peil te verhogen, doordat er veel oppervlaktewater wordt gebruikt, dan kunnen we dat nog verhogen.”
Niko Wanders vult aan: “in de toekomst zullen we meer last krijgen van extreme droogte. Denk maar aan 2018. De droogte van toen maak je maar een keer in de veertig jaar mee. In die toekomst zal dat een keer in de vijftien jaar zijn. We moeten dan ook, als het weer gaat regenen, het water zo goed mogelijk bij ons houden. Niet alleen voor nu, maar ook voor de langere termijn.”
We zochten nog veel meer voor je uit…
Brandweer waarschuwt voor droge natuur: kijk uit met stukken glas en sigarettenpeuken
Het is pas half maart, maar de droge natuur zorgt momenteel voor een verhoogd risico op natuurbranden. Daarvoor waarschuwt de…
Nederland is niet goed voorbereid op de toename van hevige natuurbranden door klimaatverandering. Dat zegt Jelmer Dam, Landelijk Coördinator Natuurbrandbeheersing van Brandweer Nederland. Hij pleit voor een landelijk crisisprogramma voor de aanpak van natuurbranden. "Net zoals we hebben voor de aanpak van hoogwater."
De aanpak van natuurbranden is ondermaats en veel te versnipperd, waarschuwt Dam. "De urgentie wordt totaal niet gevoeld. We zullen moeten leren leven met dit soort natuurbranden. En daarvoor zal de hele aanpak op de schop moeten. Nu zijn er heel veel verschillende partijen betrokken en niemand voelt zich verantwoordelijk."
Volgens Dam en zijn collega's bij de brandweer is het nu zaak om de natuurbrandbeheersing op orde te krijgen. "De brandweer heeft stappen gezet de afgelopen jaren, maar nu wordt het tijd dat ook de politiek en het bestuur in actie komt. Je moet dit centraal gaan regelen, anders gaat het echt fout in de komende jaren."
Het risico op een natuurbrand met slachtoffers is niet denkbeeldig. De Nederlandse natuur is druk. Daardoor zijn de risico's voor een ramp met mogelijk ook menselijke slachtoffers veel groter dan mensen zich realiseren, benadrukt Dam.
Afgelopen zondag was de eerste heftige natuurbrand van het jaar. Een heidegebied ter grootte van ruim 20 voetbalvelden ging in rook op. Een situatie die door extreme droogte als gevolg van klimaatverandering de komende jaren steeds vaker zal voorkomen, waarschuwde Dam vorig jaar tegen Nieuwsuur.
Droogte
In Nederland zijn we van oudsher niet gewend om rekening te houden met heftige natuurbranden. Doordat Nederland ten behoeve van de landbouw bewust voor een laag grondwaterpeil kiest, wordt er in natte maanden weinig water vastgehouden voor de natuur. Deze keuze vergroot het risico op onbeheersbare natuurbranden nog extra.
Het bestrijden van natuurbranden is één ding, preventie is nog belangrijker. In Nederland is niemand eindverantwoordelijk voor natuurbranden. Dam: "Er zijn wel vijf ministeries betrokken en dus neemt niemand verantwoordelijkheid. Leg die bij één ministerie, net als voor hoogwater het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat verantwoordelijk is."
Ook moeten we volgens Dam af van de vrijblijvendheid van bijvoorbeeld natuurbrandpreventieplannen. Dat lijkt makkelijker dan het is. Alleen al op de Utrechtse heuvelrug zijn er meer dan honderd verschillende landeigenaren. Dat maakt het lastig overeenstemming te bereiken over een gezamenlijke natuurbrandaanpak.
Geld is daarbij niet het probleem, volgens Dam. "Je moet dat geld wel slim inzetten. Ik zou pleiten voor het opleiden van mensen en het verstevigen van de organisatie in plaats van de aanschaf van meer brandweerauto's en blusvliegtuigen. Daar ga je het namelijk niet mee redden, zeggen ook alle rapporten van de Verenigde Naties."
Vooruitkijken
Verder moet Nederland geheel anders tegen brandbestrijding aan gaan kijken, zoals ze dat bijvoorbeeld in Spanje al jaren doen. "Brandweermensen moeten leren om natuurbranden te begrijpen. Zowel bij het bestrijden als de preventie ervan. Als een brand zich snel verspreidt doordat het zo droog is, kan je daar niet tegenop blussen. Dus moet je vooruitkijken. Kunnen we bijvoorbeeld heel brandbare vegetatie, zoals dennenbomen, vervangen door loofbomen, zodat een potentieel gevaarlijke brand veel sneller uitdooft.
Meer nadenken, meer coördinatie en meer vooruitkijken dus en vooral niet te snel denken dat het wel goed komt. Want gek genoeg kunnen zelfs twee natte jaren leiden tot een extra heftig bosbrandenseizoen een jaar later. "Tijdens zo'n natte periode groeit de natuur extra hard, met als gevolg veel brandstof voor een brand een jaar later. Maar het publiek en de politiek denken na zo'n nat jaar: zo'n vaart zal het niet lopen met die branden. Maar dat is schijnveiligheid."
Van de brand van afgelopen zondag is de oorzaak overigens nog altijd niet bekend. Ook daar zou Nederland nog kunnen leren van Spanje, waar volgens Jelmer Dam alle branden boven de hectare onderzocht worden. In Nederland werden er van alle honderden branden in een jaar vier onderzocht.
NOS op 3 maakte eerder onderstaande video waarin experts uitleggen dat de kans op meer natuurbranden groot is:
Binnen een paar dagen tijd is op Antarctica 600 tot 750 miljoen kubieke meter water verdwenen, waarna er een zinkgat achterbleef dat zo groot is dat je het vanuit de ruimte kunt zien. Dat blijkt uit een nieuw onderzoek, dat onlangs werd gepubliceerd in Geophysical Research Letters.
De plotselinge verdwijning van het meer kan ons waarschijnlijk meer vertellen over wat er precies gebeurt aan het oppervlak van de Antarctische ijsplaten, en zou licht kunnen werpen op de vraag of dit soort problemen op het continent het gevolg zijn van klimaatverandering.
Roland Warner, een glacioloog aan de Universiteit van Tasmanië die betrokken is bij het Australian Antarctic Program Partnership, merkte voor het eerst dat er misschien een meer was verdwenen toen hij satellietbeelden bekeek die in januari 2020 waren vastgelegd. “Er was op de ijsplaat Amery een stuk grond te zien dat op een opvallende manier was ingestort,” zegt hij.
Eigenlijk was Warner voornamelijk de satellietbeelden aan het bekijken van Australië, dat op dat moment geteisterd werd door bosbranden. Het was dus stom toeval dat hij deze Antarctische ontdekking deed. “Ik besloot even naar Antarctica te kijken om even wat anders te zien dan al die verwoesting,” schrijft hij in een e-mail. “Rond Amery was het best helder, en toen wilde ik checken hoe het er met het smeltseizoen aan toeging. Het ingestorte oppervlak trok meteen mijn aandacht.”
Warner dacht dat het weleens een zogeheten doline – een zinkgat – kon zijn, wat erop zou kunnen wijzen dat er enorm veel water was verdwenen. Met behulp van geavanceerde satellieten zoals WorldView van NASA en de Sentinel-constellatie van de Europese ruimtevaartorganisatie (ESA) kon hij terug in de tijd kijken en vaststellen wanneer het meer leeg moest zijn geraakt. Dat gebeurde doordat er doorgangen waren ontstaan in het ijs eronder. Warner vroeg wetenschappers die oppervlakte-smeltwaterpatronen onderzoeken om zijn bevindingen te controleren, waarna zij co-auteurs van het onderzoek werden.
“Doordat er expertise bij elkaar kwam werd dit meer dan gewoon een paper in de trant van: o kijk nou eens wat ik heb gevonden!” zegt hij. “Zonder de satellietgegevens hadden we nooit in zulke groten getale in kaart kunnen brengen wat voor gevolgen dit weglekken heeft gehad.”
Uit gegevens van de ICESat-2 van NASA bleek inderdaad dat er op 9 juni 2019 nog een meer op de ijsplaat heeft gezeten dat vol smeltwater zat, en zo groot was dat de Baai van San Diego er twee keer in paste. Op 11 juni was al dat water verdwenen.
Warner en zijn collega’s denken dat het gewicht van het water te zwaar was voor het ijs, waardoor er een ‘hydrofractuur’ ontstond: het water kon door de barsten in het ijs de oceaan instromen. Toen het waterpeil snel daalde, stortte de ijslaag, die het meer eerst altijd bedekte, ook in. Het ijs viel zo’n tachtig meter naar beneden en stuitte toen weer een flink stuk omhoog, waardoor de kenmerkende doline-structuur ontstond die Warner was opgevallen.
Hydrofracturen zijn wel vaker verantwoordelijk voor de instorting van kwetsbare ijskappen, maar dat er in zo’n rap tempo zoveel water verdwijnt is nog nooit eerder waargenomen. De verdwijning van het meer is al helemaal opmerkelijk als je bedenkt dat het meer werd ondersteund door een relatief sterk deel van de ijsplaat, van zo’n 1,4 kilometer dik.
Aangezien het meer al in 1973 zichtbaar was op satellietbeelden, lijkt de instorting in 2019 de eerste keer in een halve eeuw te zijn waarbij er zoveel water verdwijnt. “Het is een ongekende mogelijkheid om de doline-vorming en kenmerken van het bijbehorende smeltwater te observeren,” aldus het onderzoek.
“De diepte van het meer, de grote hoeveelheid water en het gegeven dat het tientallen jaren heeft geduurd om zich op te hopen vormen tezamen een nieuw inzicht,” zegt Warner.
De doline lijkt elk seizoen weer een kleine hoeveelheid smeltwater te verzamelen, wat het een interessante plek maakt om in de gaten te houden. De plek is vooral belangrijk om te onderzoeken omdat de mogelijke gevolgen van het smelten voor de stabiliteit van de ijsplaten “niet genoeg begrepen” worden, aldus het onderzoek.
We weten bijvoorbeeld nog weinig over de bijdrage van het smeltwater aan de stijgende zeespiegel, en in hoeverre zulke gebeurtenissen te maken hebben met klimaatverandering. Klimaatmodellen voorspellen wel dat het smeltwater op de Antarctische ijsplaten gaat toenemen vanwege de hogere temperaturen, maar Warner benadrukt dat er wel meer gegevens nodig zijn om de modellen betere voorspellingen te laten maken van het smelten.
“Wat we nu op basis van beperkte gegevens vooral weten is dat het smeltseizoen in de zomer erg variabel is,” zegt hij. “Er is niet genoeg data om een trend in het recente verleden te kunnen zien.”
Warner zegt dat hij en zijn collega’s de doline de komende jaren in de gaten blijven houden. Tegelijkertijd willen ze reconstrueren hoe het meer zich heeft ontwikkeld, aan de hand van de ruimtebeelden die in de afgelopen halve eeuw zijn gemaakt. “Hoe is er zo’n dikke ijslaag ontstaan en hoe kon er zoveel water in worden opgeslagen?” is de vraag die de onderzoekers nu willen beantwoorden.
Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij VICE US. Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.
Ook de koude lente houdt verband met de opwarmende aarde.
Het is bijna juni en toch staat in veel huizen noodgedwongen de verwarming te loeien. Hoe is dat mogelijk, als wetenschappers ons dagelijks waarschuwen voor een opwarmende aarde? Een explainer.
Het is eind mei en buiten reikt de thermometer maar niet boven de 15 graden. April ging de boeken al in als koudste april in 35 jaar. En we stonden allemaal versteld toen de Pasen dit jaar wit kleurde. ‘Nou, doe mij maar nog maar een beetje van die klimaatverandering’, grapt je buurman. Je zucht geërgerd en begint, ‘klimaatverandering zorgt juist ook voor weersextremen…’, maar beseft dan dat je eigenlijk óók niet precies weet hoe dat zit. Want je buurman stelt best een goede vraag: hoe kan het dat ik in mei de verwarming aan heb staan terwijl de aarde opwarmt?
1,5 tot 5 graden warmer
Bij klimaatverandering denken we vaak gelijk aan opwarming. Bosbranden in Australië, Californië en de Amazone – de ‘longen van de aarde’ – lijken daarvan even logische gevolgen als onheilspellende voorbodes, net als ongekende hittegolven en kurkdroge voorjaren in ons eigen land. “Maar”, zegt meteoroloog Yannink Damen van Weeronline.nl, “als we het hebben over de opwarming van de aarde bedoelen we dat de gemiddelde temperatuur stijgt. Dat betekent dat we meer warme en droge periodes gaan zien, niet dat koud weer niet meer gaat voorkomen.”
Er is een verband tussen een opwarmend klimaat en koud weer in Nederland
In 2017 was de aarde, door menselijk toedoen, gemiddeld al een hele graad warmer dan in de jaren vóór het begin van het industriële tijdperk halverwege de achttiende eeuw. Het is waarschijnlijk dat die opwarming inmiddels met 0,2 graden per decennium doorzet. Als we de uitstoot van broeikasgassen niet terugdringen, hebben we in 2100 de grens van 1,5 graad opwarming ruim overschreden, weet het IPCC, de VN-werkgroep voor klimaatverandering. 1,5 graad opwarming is dan het beste scenario, meent een groep klimaatwetenschappers. Zij gaan in hun modellen ook uit van de mogelijkheid van een opwarming van 5 graden ten opzichte van de pre-industriële temperatuur.
Weer vs. klimaat
En laten we het weer en het klimaat ook niet door elkaar halen. Als je nu naar buiten kijkt en de regen tegen de ramen ziet slaan, dan zie je het weer – lokaal en kortstondig. Klimaat gaat over langdurige gemiddelden – temperaturen, zonuren, droogte en neerslag. Klimaatverandering gaat over de verandering van dat klimaat op wereldwijde schaal. Er is zelfs een verband tussen een opwarmend klimaat en koud weer in Nederland. Dat komt door een angstaanjagende kettingreactie op de Noordpool.
Op de Noordpool stijgt de temperatuur maar liefst twee keer zo snel
Wit ijs weerkaatst op een gezonde Noordpool het licht van de zon en daarmee haar warmte. Door temperatuurstijging smelt dit ijs en wordt het donker zeewater. Dat absorbeert zonlicht juist, waardoor temperaturen nog harder stijgen en er nog meer ijs smelt. De temperatuur op de Noordpool stijgt hierdoor maar liefst zo’n twee keer sneller dan het wereldwijde gemiddelde.
Dat zorgt ervoor dat de ‘polaire vortex’, een groot gebied met koude lucht en een lage druk dat boven de beide polen hangt, zich anders gedraagt, wat elders ter wereld voor hogere pieken (‘ruggen’) en lagere dalen (‘troggen’) in luchtdruk zorgt. Als zo’n diep dal zich ophoudt boven land op het noordelijk halfrond, kan koude lucht van de Noordpool naar zuidelijkere gebieden stromen.
Een ‘onrustige’ polaire vortex in januari 2019 zorgt dat koude lucht (blauw) diep naar het zuiden afdaalt.
En dat zorgt er dus voor dat op een opwarmende aarde kouderecords kunnen optreden. Over het record in april was Damen overigens wel te spreken: “Ik was aangenaam verrast met de lage uitschieter”, reageert hij. Individuele temperatuurrecords zijn niet alarmerend, zolang ze in balans zijn. En dat zijn ze nu niet, zegt Damen: “We zien tegenwoordig op jaarbasis 8 keer zoveel warmterecords als kou-records.” Het warmterecord dat onder dit alles een vette streep zet: de jaren 10 vormden samen het warmste decennium ooit gemeten.
“Het weer is veranderlijk, maar ondanks zo’n wat koelere lente stijgen wereldwijde temperaturen gemiddeld gewoon door”, aldus Damen. “Als je de extremen op de lange termijn bekijkt, is duidelijk dat het vooral om warme en droge extremen gaat.” Inderdaad, het droge voorjaar van 2020, en de ongekend hete zomer van 2018. “Dat zijn tekenen dat het klimaat wel degelijk opwarmt.”
Echt mooi weer
Doordat we al drie jaar op rij in april ‘met zonder jas’ op het terras zaten, kan het weer van deze maand vreemd aanvoelen, maar voor een meimaand is het in ons koude kikkerlandje momenteel eigenlijk zo verkeerd niet. Dan hoort de temperatuur rond de 13 graden te liggen. De warme, droge lentes van de laatste jaren trokken juist een zware wissel op de Nederlandse natuur. Het grondwaterpeil daalde, moerasgebieden vielen droog en eilandjes werden vast land, waardoor ze opeens ook voor roofdieren te bereiken waren, met voor aldaar broedende vogels alle gevolgen van dien. Bomen waren na elke periode van droogte weer iets minder goed opgewassen tegen de volgende.
De natte lente heeft het grondwaterpeil goed gedaan
Vorige week constateerden natuurbeheerders opgelucht dat het grondwaterpeil op de meeste plaatsen eindelijk weer normaal te noemen is. Damen spreekt van “echt de perfecte lente” voor de natuur: er was vrij constante regenval – niet keihard en plotseling, want dan spoelt het water direct weer weg – en het was iets kouder dan gebruikelijk, met minder zonuren. “De regen kreeg niet de kans te verdampen en zakte langzaam de grond in. En je kunt het zien ook: de natuur is prachtig frisgroen.”
Ook Erik de Jonge, boswachter bij Brabants Landschap is in z’n nopjes: “Ik ben hier zo gelukkig mee.” Aan de telefoon vertelt hij dat hij zojuist van de boot stapt. “We zijn wezen kijken bij de lepelaarkolonie die hier op een eiland zit dat vorig jaar droogviel.” Vossen en andere roofdieren maakten toen de oversteek naar het eiland. “Zo’n 1 procent van de kuikens heeft dat overleefd.” Lepelaars zijn gevoelige vogels, legt De Jonge uit. Ze schrikken van zo’n tegenslag en dan is het nog maar afwachten of ze de volgende keer terugkomen. “Het had niet nog een jaar zo moeten lopen. Maar het is helemaal goed gekomen; ze zitten met z’n honderden te broeden.”
Veel zon, hoge temperaturen, hooguit ’s nachts romantisch op je dakramen een buitje – dat noemen we doorgaans mooi weer. “Maar als je het mij vraagt is dit – de afwisseling – het echt mooie weer”, aldus meteoroloog Damen. “Dit was precies wat we nodig hadden.” Vertel dat de volgende keer maar aan je buurman.
De droogte in Nederland is voorbij. Dat komt doordat er dit voorjaar veel regen is gevallen.
Afgelopen jaren was de grond in Nederland erg droog. Een stuk droger dan normaal. De natuur en boeren hadden daar veel last van. Er viel te weinig regen en het was te warm. Daardoor stond het grondwater erg laag.
Goed nieuws
Nu staat dat grondwater overal in Nederland weer op het normale niveau. En dat is goed nieuws dus voor boeren en de natuur. Vorig jaar waren er grote natuurbranden door de droogte in Nederland.
