Gaat er weer hoogveen groeien in de Deurnese Peel? Brabant werkt op veel plekken aan een vernatting van de natuur. Dat is belangrijk in een tijd van droogte. In een serie van drie afleveringen bekijkt Omroep Brabant wat er allemaal voor nodig is. Vandaag het Leegveld bij Deurne.
Het vergt nu nog wat fantasie. Wie er verstand van heeft, vindt in de Deurnese Peel nog wel wat hoogveen maar het gaat het bijzondere plantje niet voor de wind. De Peel is te droog en te zuur. "Een zwaargewonde patiënt", zegt Piet van den Munckhof van Staatsbosbeheer. Toch ligt er een plan om het hoogveen van vroeger terug te brengen. Daarvoor moet de waterstand in het gebied flink omhoog.
De provincie heeft tot en met 2027 zeventig miljoen euro om Brabantse natuurgebieden natter te maken. Dat zijn de zogenaamde Natte Natuurparels, natuurgebieden die al tientallen jaren langzaam verdrogen.
Omdat het beschermde natuurgebieden zijn, moet aan die verdroging wat gebeuren. Maar, er is ook nog een andere reden. Meer natte natuur is belangrijk in een provincie waar door de klimaatverandering de droogte steeds harder toeslaat.
Gaat het lukken? Dat is nog even de vraag. Tegen het plan Leegveld aan de rand van de Deurnese Peel zijn ruim dertig bezwaarschriften ingediend bij de Raad van State. Veel omwonenden zijn bang dat hun omgeving juist té nat wordt. De Raad van State behandelt de bezwaren eind september, mogelijk komt de uitspraak nog dit jaar.
Zo staat de Deurnese Peel in een rijtje van Brabantse natuurgebieden waar al twintig tot dertig jaar over verandering wordt gepraat. Niet omdat het technisch allemaal zo ingewikkeld is maar omdat er veel tijd nodig is om alle neuzen dezelfde kant op te krijgen.
Piet van den Munckhof is ecoloog bij Staatsbosbeheer. Binnenkort gaat hij met pensioen. Hij komt uit Horst aan de Limburgse kant van De Peel en nam er als student zijn studieboeken mee naartoe.
Nieuw hoogveen in De Peel heeft volgens hem veel voordelen. Er ontstaat een natuurgebied met planten en vogels die in Nederland op uitsterven staan. "Maar hoogveen neemt ook veel kooldioxide op. Het kan Nederland helpen in de strijd tegen het broeikasgas en de klimaatverandering."
Hoogveen is een kieskeurig plantje. Het heeft heel veel water nodig en dat water moet dan ook nog eens heel schoon zijn. Eigenlijk 'blieft' hoogveen alleen maar regenwater.
Om de waterstand in De Peel te kunnen verhogen, wordt ook gewerkt in de westelijke rand van De Peel, het Leegveld. Dat moet een overgangszone worden waarin de waterstand ook omhoog gaat maar niet zo hoog als in De Peel zelf. Omdat Het Leegveld agrarisch gebied is met 's zomers een lage waterstand, stroomt nu nog water van De Peel naar het Leegveld, een van de redenen waarom De Peel verdroogt.
Het Leegveld wordt deels natuurgebied. De kosten schat de provincie op ongeveer vijftig miljoen euro. In de afgelopen tien jaar zijn zeven boerderijen opgekocht en er komen er waarschijnlijk nog twee bij; bijna 200 hectare landbouwgrond gaat in de toekomst verder als natuur.
Henk Hikspoors (74) woont al zijn hele leven in Liessel. Het huis waar hij als kind woonde, werd verwarmd met turf uit De Peel. Hikspoors zit in de dorpsraad en praat al jaren mee. "Maar als het in De Bosch eenmaal besloten is..."
Door de hogere waterstand en door de herinrichting van het gebied is De Peel straks minder toegankelijk dan nu. Volgens Hikspoors hebben zijn plaatsgenoten daarom het idee dat hen iets wordt afgepakt. "Moet het echt veranderen in een reservaat waar wij niet meer bij kunnen?"
John Verhoeven werkt al dertig jaar op zijn melkveebedrijf in het Leegveld. Hij stuurde een bezwaarschrift naar Den Haag. Volgens John houden de plannenmakers oprecht alle belangen in het oog. "Ik praat al jaren mee en heb met niemand ruzie."
Maar hij heeft zijn bedenkingen. "Straks gaat die waterstand omhoog. Het blijft toch onzeker wat de gevolgen zijn. Ik wil hier gewoon boeren en niet veel tijd kwijt zijn met het afhandelen van schade. We zijn wel érg druk vanwege de hobby van een stel natuurmannen."
In De Peel laaide ook eerder dit jaar weer een flinke veenbrand op. Die zorgde voor veel onrust en discussies. Maar ook daar kan nieuw hoogveen een oplossing bieden aldus Piet van den Munckhof: "Water brandt niet."
Bosbranden zijn van alle tijden en soms zelfs noodzakelijk voor verjonging van de natuur. Maar de branden worden niet alleen steeds heviger, ze duren ook langer, volgens een rapport van WNF. En de grootste veroorzakers zijn wij zelf.
Update 28 augustus 2020
Uit een rapport van het Wereld Natuur Fonds (WNF) blijkt dat 75 procent van alle natuurbranden veroorzaakt wordt door de mens. Daarnaast zijn er wereldwijd sinds april 13 procent meer natuurbranden dan in dezelfde periode vorig jaar. Het aantal natuurbranden neemt niet alleen toe; de branden zijn ook heviger en duren langer. De gemiddelde duur van het bosbrandenseizoen is door steeds extremere temperaturen en weersomstandigheden sinds de afgelopen 35 jaar met 19 procent gestegen. Hierdoor heeft de natuur te weinig tijd om te herstellen en komen vooral jonge dieren in de problemen als er onvoldoende voedsel is.
Ten minste 34 mensen en naar schatting 3 miljard dieren kwamen begin dit jaar om het leven bij de bosbranden in Australië. 12,6 miljoen hectare land werd volgens het Australische ministerie van Binnenlandse Zaken door de branden met de grond gelijkgemaakt – een gebied dat ruim drie keer zo groot is als Nederland. Half februari kwam eindelijk de regen, die na acht maanden een einde maakte aan de branden.
Bij de in de media breed uitgemeten bosbranden in de Amazone vorig jaar, verbrandden ruim 7 miljoen hectaren land. Zweden maakte in 2018 de heftigste bosbranden mee die het land zag sinds zulke branden werden gedocumenteerd. 2018 was sowieso het jaar waarin meer Europese landen dan ooit kampten met bosbranden. Veel daarvan vonden plaats in beschermde Natura 2000-gebieden; van alle verbrande grond lag 36 procent in zo’n beschermd gebied – in totaal 50 duizend hectare.
Goede bosbranden
Eerst even dit: bosbranden zijn niet per se slecht. Bepaalde bossen horen zo nu en dan te branden. “Een goed voorbeeld zijn de boreale bossen (in het hoge noorden in Rusland, Scandinavië, Alaska en Canada, red.) waar een brand eens in de honderd tot driehonderd jaar voor verjonging zorgt”, vertelt Guido van der Werf, hoogleraar mondiale koolstofcyclus aan de Vrij Universiteit Amsterdam. “Er zijn zelfs boomsoorten die brand nodig hebben voor voortplanting (doordat bijvoorbeeld alleen bij oververhitting de knoppen met zaden openspringen, red.). Ook op savannes zijn branden noodzakelijk, om het gebied open te houden; zonder brand zou het dichtgroeien met lagere biodiversiteit tot gevolg.” Dat klinkt misschien tegenstrijdig, maar as zorgt voor vruchtbare grond en in een uitgedund bos kan de zon jonge begroeiing laag aan de grond bereiken.
Vijftien van de twintig meest verwoestende bosbranden in Californië vonden na 2000 plaats
Ook Californië kent bossen die van nature zo nu en dan branden. Denk aan Yosemite National Park en El Dorado National Forest. De daar veel voorkomende dennenbomen hebben er zelfs een natuurlijk afweersysteem voor ontwikkeld: dikke basten beschermen de boom en takken zitten hoog, doorgaans veilig voor de natuurlijke branden die mede daardoor laag aan de grond blijven knisperen. Gezonde bomen houden stand, oude of zieke bomen maken plaats voor nieuwe aanwas.
Toch is het opvallend dat vijftien van de twintig meest verwoestende branden ooit geregistreerd in Californië, na het jaar 2000 plaatsvonden. Tussen 1978 en 2018 vervijfvoudigde daarbij het gebied dat jaarlijks afbrandt. Je kan dus gerust zeggen dat de bosbranden in Californië inmiddels proporties en frequenties hebben aangenomen die onnatuurlijk en ongewenst zijn.
Slash and burn
“Een ander voorbeeld van ongewenste branden, zijn de branden in tropische bossen; de vegetatie is er niet op berekend”, aldus Van der Werf. “De branden zijn daar onnatuurlijk en veelal aan ontbossing gekoppeld.” Bosbranden zijn in regenwouden zoals de Amazone van nature bijzonder schaars; zelfs in een droog seizoen is de natuur er te vochtig om op natuurlijke wijze – denk aan blikseminslagen – vlam te vatten. Het overgrote deel van de branden ontstaat dan ook door menselijk toedoen, en is het resultaat van al dan niet illegale ontbossing – vaak voor landbouw. Bomen worden gekapt en te drogen gelegd, waarna de boel in de fik wordt gestoken zodat vruchtbare grond ontstaat. Deze techniek wordt ook wel slash and burn genoemd.
Een uitgedund regenwoud heeft een drogere grond en is een stuk brandgevoeliger
Zo’n aanpak is funest voor een ecosysteem. Een gezond regenwoud zorgt door een nauw samenspel van klimaat en begroeiing namelijk voor haar eigen regen, door een kringloop van veel water opnemen en weer afgeven. Een uitgedunde versie van het woud verliest die functie, heeft drogere grond en is een stuk brandgevoeliger, waardoor de door boeren gestichte brandjes uit de hand kunnen lopen, zoals vorig jaar gebeurde. Van der Werf: “De Amazone had als we naar de afgelopen decennia kijken in 2019 trouwens een vrij ‘gemiddeld’ jaar, maar kreeg enorm veel media-aandacht. Dat kwam ook doordat ontbossing weer is toegenomen, na sterke afnames sinds 2005. Uiteraard is een gemiddeld jaar niet hetzelfde als een goed jaar.”
Nieuwe branden
“Wereldwijd zien we juist een afname van verbrand gebied”, gaat Van der Werf verder. Goed nieuws? “Nee, dat komt met name doordat voorheen veel branden op de savannes plaatsvonden. Die savannes horen dan juist weer wel iedere paar jaar te branden, maar worden vooral in Afrika langzaamaan omgezet in landbouwgrond, en dan zijn er minder branden. We zien daarentegen een toename van branden in de bossen in boreale gebieden, in sommige tropische bossen, op de toendra, in de VS en in sommige gebieden met meer gematigde klimaten, zoals delen van Australië.”
Wat was er in Australië precies aan de hand? De bosbranden die het continent in de greep hielden, waren het gevolg van een buitengewoon droge herfst en winter, gevolgd door een buitengewoon hete zomer. Het overgrote deel van Australië kampte tussen januari en september (herfst/winter in Australië) vorig jaar met extreem weinig regenval. Voor enkele gebieden werd zelfs de minste regenval ooit gemeten (sinds 1900), meldt het Bureau voor Meteorologie van de Australische overheid. Aansluitend werden er tussen september en november voor grote gebieden bovengemiddelde temperaturen of zelfs de hoogste temperaturen ooit gemeten. En nee, er is geen sprake van een warme uitschieter; de temperaturen in Australië zien we de afgelopen decennia gestaag stijgen.
Global Fire Emissions
Onder de streep zijn wetenschappers het erover eens: bosbranden zijn heviger en duren langer door een veranderend klimaat, nog eens versterkt door ander menselijk handelen op het vlak van ontbossing en natuurmanagement – het gebeurt soms ook dat brandweerlieden in bepaalde bossen te veel branden blussen, zoals in onderstaande video te zien is, evenals andere voorbeelden van geslaagd en niet-geslaagd natuurmanagement in de VS.
Ruim driehonderd experts kwamen in een rapport in opdracht van de Amerikaanse overheid tot de conclusie: ‘Klimaatverandering vergroot de kwetsbaarheid van veel Amerikaanse bossen door branden, insectenplagen, droogte en uitbraken van ziekte.’ De Australische klimaatwetenschapper Lesley Ann Hughes zei in 2018 tegen The Guardian: ‘Klimaatverandering gaat over ongekende omstandigheden die normaler worden. Wat twintig jaar geleden normaal of gemiddeld was, is nu niet langer normaal of gemiddeld. Die ongekende omstandigheden, dat is waar klimaatwetenschappers voor gewaarschuwd hebben.’
In een opwarmende wereld kunnen bosbranden vaker voorkomen
Het nieuwe normaal? Van der Werf is naast hoogleraar een van de wetenschappers achter de Global Fire Emissions Database. De database brengt bosbranden wereldwijd in kaart en bekijkt hun impact op de hoeveelheid CO2 in de lucht. Hij zegt: “In een opwarmende wereld kunnen dit soort branden vaker voorkomen en daarmee zal de tijd tussen twee branden minder worden. Het gevolg is dat er minder tijd is voor aangroei, waardoor er netto koolstof van de biosfeer naar de atmosfeer gaat.” Dat zit zo: bij verbranding van bomen komt door die bomen opgeslagen CO2 vrij, die niet door nieuwe bomen kan worden opgeslagen doordat te snel een nieuwe brand woedt. “De vegetatie zoals we die nu kennen in bijvoorbeeld het zuidoosten van Australië, kan dan veranderen in een savanne-achtig landschap – meer grasvlakten, minder hoge bebossing – waarin je vaker branden hebt, maar met een lagere intensiteit.”
De wrange conclusie: hevige bosbranden zullen in de toekomst uiteindelijk minder vaak voorkomen, simpelweg doordat de bossen er dan niet meer zijn.
Dit artikel verscheen eerder op OneWorld.nl in januari 2020.
Hans Erren, in navolging van Hans Custers, besef a.u.b. dat de studie die je aanhaalt van precies dezelfde data gebruik maakt als in Figuur 4. Dat jij “netto” zegt stoort daarbij enorm, de afname is bruto data. Is je dat echt niet duidelijk of veeg je dat onder de tafel omdat het je niet uitkomt? Als ik jouw manier van redeneren doortrek dan zou er geen bos meer zijn, de werkelijkheid is in met name bosbouwgebieden vaak andersom.
Als analogie: de wereldbevolking groeit en er is dus meer vraag naar landbouwproducten. Volgens jouw manier van redeneren zou er nu geen landbouwgrond meer zijn. Ga daar a.u.b. eens op in. Dat geeft ook aan dat je vergelijking met bruinkool misleidend is.
@Leffert, over je punt 2 gaat een groot deel van het blog, waar jij overigens ook netto en bruto door elkaar haalt. Een bosbrand is geen netto verlies van bos, tenzij brand in het ontbossingsproces wordt gebruikt en het gebied wordt omgezet in landbouwgrond. Dat zal een vergissing van je zijn lijkt me aangezien je het ook over hergroei hebt. Maar dat maakt je verhaal ook weer inconsequent aangezien ook jij zegt dat je meer CO2 aan de atmosfeer toevoegt dan bij fossiel. Dat is netto dus niet het geval, zelfs niet als je de rotatiesnelheid (enigszins) verhoogt. Puur vanuit CO2 perspectief, that is.
Het aantal bosbranden in de Braziliaanse Amazone is ten opzichte van vorig jaar toegenomen met meer dan een kwart. Vorige maand werden er 6803 bosbranden geregistreerd. Dat is een stijging van 28 procent vergeleken met juli 2019, toen er 5318 werden geteld, meldt het Braziliaanse agentschap voor ruimteonderzoek (INPE).
In drie jaar tijd waren er in de juli-maanden niet zoveel branden als afgelopen maand. Milieuactivisten maken zich zorgen over de stijging. Ze zijn bang dat er een soortgelijke piek komt als vorig jaar in augustus.
Eind augustus 2019 werd een recordaantal bosbranden geteld in heel Brazilië. Het aantal bosbranden was toen opgelopen tot 71.497, het hoogste aantal sinds het begin van de telling in 2013. In het Braziliaanse Amazonegebied werden dat jaar in totaal bijna 40.000 branden geteld.
Veel verontwaardiging
Bosbranden komen in het droge seizoen van nature veel voor in het gebied, maar ze worden ook veroorzaakt door boeren die delen van het woud ontbossen. Bijvoorbeeld om het geschikt te maken voor veeteelt of het telen van soja, dat onder meer wordt verkocht als veevoer.
Vorig jaar was er wereldwijd veel verontwaardiging over de bosbranden als gevolg van de ontbossing in de Amazone. De Braziliaanse regering zou te weinig doen tegen de branden.
In december vorig jaar gaf de Braziliaanse regering aan hulp nodig te hebben om de ontbossing van het Amazonewoud aan te pakken. Maar een paar maanden geleden zei minister Salles (Milieu) in de coronacrisis "een kans" te zien om de strenge milieuregels in zijn land te versoepelen.
"De pers heeft het alleen maar over covid", zei Salles eerder in een ministersvergadering. "Dat biedt ons de mogelijkheid om veranderingen door te voeren en regels te versoepelen." Hij staat bekend als een voorstander van economische ontwikkeling van het grootste regenwoud op aarde.
Salles heeft eerder gezegd niet in alle gevallen tegen ontbossing te zijn, omdat de kap van bomen geld oplevert. De lege grond kan vervolgens worden gebruikt als landbouwgrond. Ook president Bolsonaro klaagt regelmatig over de strenge milieuwetten van zijn land.
De verwoestende bosbranden die Australië eind 2019 en begin 2020 teisterden, hebben aan zo’n drie miljard dieren het leven gekost. Dat meldt het AD. Zeker 143 miljoen zoogdieren, 180 miljoen vogels, 51 miljoen kikkers en een nauwelijks te bevatten 2,5 miljard reptielen gingen ten onder in de allesverzengende vlammenzee. De branden zijn een enorme klap voor de Australische biodiversiteit.
Het werkelijke aantal gestorven dieren ligt waarschijnlijk vele malen hoger, aangezien wegens een tekort aan data vissen, ongewervelden en schildpadden niet zijn meegeteld. Behalve door het vuur kwamen ook veel kleinere dieren na de brand om het leven omdat ze ten prooi vielen aan bijvoorbeeld verwilderde katten, of omdat ze door vernietiging van hun leefgebied alsnog stierven aan honger of uitdroging. Het Wereldnatuurfonds spreekt van een van de ergste faunacrises in de moderne geschiedenis.
Australische wetenschappers waarschuwen al sinds de jaren 80 voor een verhoogd risico op hevige bosbranden, als gevolg van de uitstoot van broeikassen. Sinds 1900 zijn de periodes van droogte waarin deze branden kunnen ontstaan met een factor vier vergroot. Een van de onderzoekers naar de dierensterfte, ecologieprofessor Chris Dickman, zegt: “We moeten klimaatverandering aanpakken en stoppen met de natuur laten wijken voor landbouwgrond en ontwikkeling.”
