Categorie: nationale veiligheid

Het was te verwachten dat in de aanloop naar ‘Katowice’, de vervolgconferentie op Parijs over het klimaat, allerlei rapporten over ons uitgestrooid zouden worden en de optochten van klimaatdemonstranten over de buis zouden rollen. Niks mis mee, hard nodig. De boodschap die na al die publiciteit bij bleef, is dramatisch: we halen Parijs niet, we doen het zelfs nog slechter dan we beloofden.

De Amerikaanse regering publiceerde, zonder zich iets aan te trekken van Trump, 24 november de National Climate Assessment (NCA), waarin stond dat ‘earth’s climate is now changing faster than at any point in the history of modern civilization’. Doen we niks, dan zal de temperatuurstijging aan het eind van deze eeuw niet 2 maar 5 graden bedragen. Dan worden de bosbranden, overstromingen, orkanen en verwoeste oogsten een vast bestanddeel van het nieuws, en zullen miljoenen Amerikanen moeten verhuizen.

Alle schade zal de Amerikaanse economie met tien procent doen krimpen. De economische kosten van het land (dat in zijn eentje zorgt voor een kwart van de uitstoot van de aardse broeikasgassen) zullen aan het eind van deze eeuw opgeteld zo’n 450 miljard dollar per jaar bedragen.

Nieuwsluwe pakjesdag

Er is geklaagd dat deze noodroep op een betere dag dan (vlak na) Thanksgiving gepubliceerd had kunnen worden. Het zou ook kunnen dat de regering-Trump dat juist expres op een aandachtsarme dag deed. Terwijl Donald Trump op deze feestdag golfde in zijn ‘zuidelijke Witte Huis’ resort Mar-a-Lago, en zich tegoed deed aan een diner met oesters, krab, zalm, kalkoen, ossenhaas, lam, Chileense zeebaars en spareribs, zag hij toch nog kans om een sneer te twitteren over de wetenschappers die deze NCA hadden opgesteld. Volgens hem was het impliciete bangmakerij en ging het over ‘extreme scenario’s’. Allemaal fake news, en verder gaat het fantastisch dankzij de president.

Als de nationale veiligheid in het geding is, wordt de politiek ineens wakker.

Een andere theorie luidt dat de publicatie van de National Climate Assessment juist expres op deze nieuwsluwe pakjesdag was gepland, want de gemiddelde Amerikaan heeft dan wel wat anders aan zijn hoofd dan een zoveelste onheilstijding over komende bosbranden en overstromingen.

Vier jaar geleden had Obama klimaatverandering al tot dreiging nummer één voor Amerika uitgeroepen, en in datzelfde jaar hadden militairen zelfs de woorden ‘clear and present danger’ in de mond genomen, wat normaliter het toverwoord is voor onmiddellijke actie. Dan is het menens, want als de nationale veiligheid in het geding is, wordt de politiek ineens wakker.

Dat geldt natuurlijk niet voor de huidige president Donald Trump, die zich in 2017 met veel bombarie terugtrok uit het Klimaatverdrag van Parijs omdat hij het een ‘oneerlijke’ deal voor Amerika vond.

Laten we hopen dat hij – vroeg of laat – toch een beetje gevoelig is voor het veiligheidsargument. Van het extreme standpunt in de dagen van zijn campagne dat klimaatverandering eigenlijk een vuige Chinese samenzwering is, is hij al een beetje teruggekrabbeld naar het standpunt dat de mens er ‘misschien iets mee te maken heeft’. Al is hij zijn lichtzinnigheid natuurlijk nog lang niet kwijt door krokodillentranen te plengen voor de camera over de arme inwoners van het platgebrande Californische stadje Pleasure. Een plaatsje dat niet bestaat, want het heet, ook weinig gelukkig, Paradise.

Alarmklokken

De VS zouden de strijd tegen klimaatverandering moeten leiden. Alleen al om wat goed te maken. Met slechts vijf procent van de wereldbevolking is deze grootste economie ter wereld sinds 1900 verantwoordelijk voor ongeveer twintig procent van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen. Een gemiddelde Amerikaan stoot jaarlijks bijna tweeëneenhalf keer meer CO2 uit als zijn Chinese of Europese medeburger, en vierhonderd keer meer als een Malinees.

Eigenlijk werden de alarmklokken al in 2014 geluid, het jaar dat onomstotelijk werd vastgesteld dat we ons op een kantelpunt bevonden.

Dat de VS niets doen aan klimaatopwarming is ook niet helemaal waar. Maar per saldo zijn de inspanningen eenzijdig en richten zich nu vooral op de elektriciteitssector. Voor het gemak wordt even vergeten dat de transportsector goed is voor 34 procent van de Amerikaanse uitstoot van CO2. Wegtransport in de VS gebruikt meer benzine dan de daaropvolgende veertien landen samen, waaronder China, Japan en Duitsland. De luchtvaartsector wordt – wie denkt er onwillekeurig niet even aan ons Schiphol? – ontzien, dat gebeurde ook al onder Obama. Klimaatvriendelijk fietsen doen de meeste Amerikanen ook niet: 1 procent van alle verplaatsingen wordt per fiets gedaan, tegenover 25 procent in Nederland.

Eigenlijk werden de alarmklokken al in 2014 geluid, het jaar dat onomstotelijk werd vastgesteld dat we ons op een kantelpunt bevonden en klimaatverandering man-made was en geen natuurverschijnsel. Het grote verschil is dat we er nu, na ‘Parijs’ iets tegen zeggen te doen, en er voorzichtig kan worden vastgesteld dat het allemaal nog erger is dan we tot voor kort dachten.

Grote vervuilers

Het IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) kwam aan de vooravond van Katowice met een rapport dat onze inspanningen eigenlijk drie maal zo groot moeten zijn. Soortgelijk onheil was te lezen in het Emission Gap Report van de Verenigde Naties, waarin staat dat de uitstoot van broeikasgassen voor het eerst wereldwijd weer is gestegen.

Slecht 57 landen doen wat ze in Parijs beloofd hebben. Daarnaast zijn er dus ook landen die hun eigen doelen wel halen, zoals China, Japan en Brazilië. Net zoals Rusland, Turkije en India. Maar dat is omdat deze landen op grond van oude criteria ontzien worden en eigenlijk grote vervuilers zijn. Ook over die definitiekwestie zal in Katowice gestreden worden, maar vermoedelijk zonder al te veel succes.

De ‘truc’ om het milieuprobleem als een veiligheidsprobleem te definiëren is kunstig, maar op het randje van manipulatie. Het heeft zo zijn nadelen omdat een veiligheidsprobleem meer kans heeft politiek ontzien te worden, maar trekt ook ontegenzeggelijk meer aandacht en urgentie.

Slecht 57 landen doen wat ze in Parijs beloofd hebben.

Volgens de site Lawfare heeft het Pentagon sinds 2010 zeker vijfendertig nota’s gepubliceerd die het klimaatprobleem als veiligheidsprobleem beschouwen. De inlichtingendiensten samen bijna vijftig in hetzelfde tijdsbestek. Doel: definieer het klimaatprobleem vooral ook als een national security issue.

Nu is dat ook weer niet zo omstreden, want volgens gerenommeerde onderzoeksinstellingen gaan veel mondiale conflicten (20 tot 25 procent) rechtstreeks over grondstoffen. Een aandeel dat ongetwijfeld nog veel hoger is als je indirecte aanleidingen zou meetellen.

Niemand ontspringt de dans

In mei 2014 publiceerde het Witte Huis de National Climate Assessment. Na 1300 pagina’s uitputtende voorbeelden en analyse van het klimaatdrama gaf de NCA vier niet eerder gehoorde verzekeringen:

• De opwarming van de aarde is de afgelopen vijftig jaar man-made. We betraden toen een unieke fase in de geschiedenis, namelijk dat de mens de planeet begon te beïnvloeden en niet andersom.
• Niemand ontspringt de dans. Klimaatopwarming is een feit, van de top van de Mount Everest tot de bodem van oceaan, alles en iedereen zal er mee te maken krijgen.
• We zijn te laat. Klimaatverandering is niet langer te voorkomen.
• Klimaatverandering is een clear and present danger. Dat is de onheilsformule die tot nu toe voor de ergste en meest acute veiligheidsdreigingen werd gereserveerd, een sein tot militaire actie.

Op 13 oktober 2014 publiceerde de Military Advisory Board, een adviescollege van het Pentagon, een nog sterkere wake-up call: klimaatverandering was niet alleen een clear and present danger, maar van toen af aan zelfs een immediate threat voor de nationale veiligheid.

Nu, twee jaar na Parijs, ontkomt zelfs de regering-Trump er niet aan. Volgens Lawfare hebben sinds januari 2017 achttien keer defensieambtenaren – waaronder minister van defensie Jim Mattis – geroepen dat klimaatverandering een national security issue is. Het Congres heeft in de National Defense Authorization Act 2018 de waarschuwing opgenomen dat klimaatverandering ‘a direct threat to the national security of the United States’ is. En dat is niet overdreven.

Het is een rechtvaardigheidsdilemma waar je niet uitkomt: hebben de (westerse) industrielanden het niet definitief verpest voor de laatbloeiers?

Naast de directe dreiging zijn er veel bredere gevolgen van klimaatverandering, die je economische en maatschappelijke ontwrichting zou kunnen noemen. Hier zijn de voorspellingen minder concreet, maar nu al varen in Nederland de rijnaken met halve belading op kruipsnelheid door de grote rivieren – een klein ongemak vergeleken bij de miljoenen klimaatvluchtelingen die in de tropen nog in beweging zullen komen uit woestijnlanden die minder aanpassingsmogelijkheden hebben dan het keurig georganiseerde Nederland.

Op zoek naar een normleider

Op de COP24 Klimaatconferentie in Katowice zal een ‘normleider’ ontbreken, want wie zal de plaats van Amerika innemen? Zal China opstaan? Dat kan haast niet, want het land zal eerst moeten aanvaarden dat het aan dezelfde regels voldoet als de rijke landen. Het kan dan wel volhouden dat er nu drie maal zoveel elektrische auto’s worden verkocht als in de VS, maar verder is het natuurlijk een van de grootste vervuilers ter wereld. Bijna 4,5 miljoen Chinezen werken in kolenmijnen, de steenkoolconsumptie is ongeveer de helft van de wereld en is afgelopen jaren alleen maar toegenomen.

Het hele continent Azië herbergt de helft van de wereldbevolking, neemt driekwart van de kolenconsumptie voor haar rekening, en er zullen tot 2030 jaarlijks nog honderd kolenmijnen geopend, en dus niet gesloten, worden. Dan kun je moeilijk moreel leiderschap claimen, ook al ben je honderd jaar later begonnen met je economische ontwikkeling.

Het is een rechtvaardigheidsdilemma waar je niet uitkomt: hebben de (westerse) industrielanden het niet definitief verpest voor de laatbloeiers? Of hebben de laatbloeiers het recht om nog vijfentwintig jaar vuil te zijn, als de gevolgen voor de wereld desastreus zijn?

Het bericht Macht op vrijdag: Wie zal in Katowice het morele leiderschap op zich nemen? verscheen eerst op Vrij Nederland.