Categorie: opwarming

Gastblog van Rolf Schuttenhelm

De Amerikaanse staat Californië wordt momenteel weer geteisterd door uitzonderlijke felle bosbranden. Maar waren Californische bosbranden vorig jaar niet ook groot nieuws? En de jaren ervoor? Is er sprake een toename, en zo ja, wat is de oorzaak?

Ja, inderdaad zijn er nu twee jaren op rij waarin grote delen van de Californische bossen in rook opgaan – en ook over een wat grotere tijdschaal nemen de bosbranden in Californië toe. Het jaarlijks verbrande gebied is nu vijf keer zo groot als in de jaren 70, met tussen 1972 en 2018 een achtvoudige toename in zomerse bosbranden. De huidige bosbranden niet meegerekend, hebben 12 van de 15 grootste Californische branden plaatsgevonden sinds het jaar 2000.

In de zoektocht naar de oorzaken van de natuurbranden komt al gauw een afkorting naar boven: PG&E. Dat staat voor Pacific Gas & Energy, een energiebedrijf dat verantwoordelijk is voor een deel van de elektriciteitskabels die door de Californische bossen lopen, waar vaak de term ‘utilities’ voor wordt gebruikt. Omdat PG&E deze infrastructuur slecht zou onderhouden, kunnen boomtakken de bedradingen raken, waardoor vonken overspringen en branden ontstaan.

Trump: de Finnen harken hun bossen, en hebben geen last van branden

Daarbij kun je je afvragen wat dan specifiek het probleem is: de elektriciteitskabel, de boom – of misschien een onderliggende factor. En zo komt ook de politieke verdeeldheid in de VS naar boven. Vorig jaar gooide president Trump de knuppel in het hoenderhok, toen hij een verbrand dorp bezocht en zei dat de toename van de branden niet door klimaatverandering komt, maar door ‘slecht bosbeheer’.

Volgens Trump gaat het om de bosbodems, die je moet opruimen. Hij verwijst daarbij naar een gesprek met de president van Finland, waar ze veel tijd zouden besteden aan het harken van de bosbodems – en niet zo veel branden hebben.

Trump heeft ook bij de huidige branden herhaald dat het probleem de bosbodems zijn, die moeten worden schoongemaakt. Zo lang dit niet gebeurt hoeft de (Democratische) gourverneur van de staat niet te rekenen op financiële ondersteuning in de bestrijding van de branden (ook al is het merendeel van de Californische bossen officieel in beheer van de federale overheid). In conservatieve media gaat het vaak nog een stap verder – daar wordt onder andere gesteld dat de bosbranden de schuld zijn van milieubeschermers, die houthakkers hebben verdreven.

In deze media is verhoudingsgewijs weinig aandacht voor berichten van bijvoorbeeld de bossendienst van het Amerikaanse landbouwministerie en de National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA), die samen met veel andere wetenschappers óók kijken naar de onderliggende oorzaken van de toename in bosbranden.

Klimaatverandering is een van de oorzaken van de bosbranden

Terwijl uit dat onderzoek op zich een genuanceerd beeld naar boven komt, dat de New York Times samenvat in een artikel met de veelzeggende titel “Are wildfires caused by utilities or climate change? Yes” – beide oorzaken voor de bosbranden bestaan naast elkaar. Het slechte onderhoud van elektriciteitskabels is een factor, net als klimaatverandering: de Californische bossen worden niet alleen warmer, maar ook droger. En dan heeft een vonk van een elektriciteitskabel of een hamer op een ijzeren paal een aanzienlijk groter effect.

Hoe groot is dan die rol van klimaatverandering? Volgens de US National Climate Assessment van 2018 verklaart klimaatverandering ongeveer de helft van de toename van bosbranden in het westen van de VS, zoals onderstaande grafiek illustreert:

En afgelopen zomer verscheen een studie onder leiding van het Lamont-Doherty aardobservatorium van de Columbia Universiteit die het mechanisme toelicht. Ze beschrijven dat het warme seizoen in Californië sinds het begin van de jaren 70 gemiddeld 1,4 graden warmer is geworden – een opwarming die het gevolg is van de mondiale klimaatverandering.

Dit heeft volgens de onderzoekers geleid tot een significante stijging van het ‘dampdruktekort’ – warmere lucht kan meer vocht opnemen, waardoor de bladeren van planten meer water verliezen via verdamping en dus ook meer vocht moeten opnemen via hun wortels.

Als gevolg is het hele bossysteem, inclusief de bodems, tegenwoordig structureel droger. En dan is soms een enkele vonk genoeg. Het Californische bosbrandprobleem is daarmee ook bepaald niet voorbij. Volgens deze onderzoekers bestaat in de Californische zomer een exponentieel verband tussen het bosbrandoppervlak en het dampdruktekort. Dat belooft weinig verbetering naarmate de temperatuurstijging doorzet en het vochttekort toeneemt.

En wereldwijd? Daar wordt het nog iets complexer, omdat er altijd veel meer factoren meespelen. Zo nemen Afrikaanse savannebranden af door… de afname van savanne-oppervlak (door de toename van landbouwgronden). Branden op de taiga hebben een relatief sterke relatie met de mondiale opwarming, en zijn er mede verantwoordelijk voor dat 2019 op weg is het grootste brandjaar te worden sinds 1998 (toen een krachtige El Niño onder andere aanleiding gaf tot grootschalige bosbranden op Borneo en Sumatra) – zo meldde het KNMI vorige maand in een speciaal bericht over de complexe bosbrandtrend.

Australië: na een extra heet jaar blijft de regen op afstand

En daar komen nu de felle branden in het oosten van Australië nog bovenop. Ook die hebben vaak een relatie met El Niño, maar daar is nu officieel geen sprake van. Maar als je kijkt naar de actuele zeewatertemperatuurafwijkingen valt wel een lokaal patroon op dat er een beetje op lijkt: het water in de Koraalzee is iets frisser dan normaal.

Dat bevordert de opbouw van hoge luchtdruk, waardoor de moessonregens, die normaal gesproken medio november bij de Australische noordkust arriveren, voorlopig boven Nieuw-Guinea blijven hangen. Zo wordt het droge seizoen langer, terwijl het door recente hitterecords ook intenser is. Die eerste factor is natuurlijk, de tweede niet. Zo hebben bosbranden wel vaker een mengeling van oorzaken, waaronder een tamelijk grote elephant in the room. Nee, niet die hark. Hitte.