De Koran zit vol praktische richtlijnen voor duurzaam leven, zegt Kauthar Bouchallikht, voorzitter van de Groene Moslims. ‘In tijden van klimaatcrisis blijf ik gemotiveerd door mijn geloof. Het geeft me energie en laat me zien dat het zinvol is om je steentje bij te dragen, hoe klein het ook is.’
De agenda van Kauthar Bouchallikht (25) loopt bijna over: als we haar spreken zijn de voorbereidingen op de Klimaatstaking van 27 september nog in volle gang. Als coördinator van deze klimaatactie rent ze van een vergadering naar de andere. Ze is net onderweg naar een afspraak bij Fossielvrij Nederland, één van de organisatoren van de Klimaatstaking. Bouchallikht doet vol energie mee aan verschillende groene initiatieven: in maart hielp ze mee als campaigner bij DeGoedeZaak met de klimaatdemonstratie van Milieudefensie en Greenpeace.
Sinds 2016 verdeelt ze haar tijd tussen journalistiek, trainingen verzorgen en het voorzitterschap van de stichting Groene Moslims. De organisatie is inmiddels tien jaar bezig met verschillende activiteiten die moslims tot duurzaam consumeren en ondernemen moeten aanzetten. Dit kan gaan om spirituele, zingevende sessies maar ook concrete acties, zoals een fietstocht met een sessie afval rapen. Avonden over duurzaam eten en bezoeken aan stadsboerderijen staan ook op het programma. En elke maand gaan ze op pad, weer of geen weer. Vorige mand lieten ze zich bijvoorbeeld niet afschrikken door de regen, maar trokken ze naar de duinen in het noorden van het land.
Deze maandelijkse wandelingen zijn niet alleen een moment om lekker uit te waaien, maar vooral de manier om de khalq, Gods schepping te bewonderen, vertelt Bouchallikht. Zo staan groene moslims stil bij de schoonheid van de natuur en hun verantwoordelijkheid om deze te beschermen.
In de islam is God de eigenaar van de aarde, een overtuiging die moslims overigens delen met joden en christenen. De mens fungeert in de islam als de hoeder van de omgeving die hij in bruikleen van God heeft gekregen. Om hier goed voor te zorgen gaf God de mens allerlei richtlijnen. ‘De Koran en het woord van de Profeet zitten vol aanwijzingen en opdrachten voor het groene leven’, legt Bouchallikht uit. ‘Van bomen planten en zuinig omgaan met water tot bewust consumeren. Verspilling wordt op alle vlakken afgewezen.’
‘Wie een boom plant en er zorgvuldig voor zorgt totdat hij volwassen wordt en vrucht draagt, wordt beloond’ (Bukhari)
Ook bescherming van de dieren krijgt aandacht. ‘God heeft alles wat leeft op dezelfde manier geschapen. Het is dus uit den boze om de naasten te schaden. Mens of dier, het maakt niet uit. Er staat onder andere een heel hoofdstuk over het belang van bijen in de Koran: hoe ze leven en wat men daarvan kan leren.’
Het onverdoofd slachten blijft wel een controversiële kwestie. Op deze islamitische praktijk is kritiek vanuit de dierenwelzijnsorganisaties, zoals Wakker Dier en de Partij voor de Dieren (PvdD). Recentelijk diende Marianne Thieme, tot begin oktober dit jaar fractievoorzitter van de PvdD, opnieuw een wetsvoorstel in om onverdoofd slachten te verbieden, zes jaar nadat het vorige voorstel door de Eerste Kamer werd verworpen.
Bouchallikht vertelt dat sommige moslims naar alternatieve vormen van offeren zoeken, omdat ze vinden dat het binnen de huidige context niet meer kan. De stichting Groene Moslims bekritiseert ook intensieve veehouderij. Maar: ‘Zodra wij zeggen dat we tegen de bio-industrie zijn en dat dieren een goed leven verdienen van begin tot eind, dan wordt dat gelijk iets politieks vanwege de discussie over ritueel slachten,’ zei Bouchallikht vorig jaar in een interview voor Trouw.
Geloof als motor voor duurzaam gedrag
De voorschriften rond duurzaam leven in de Koran, zoals zuinig omgaan met water, zijn vrij universeel. Ze kunnen dus evengoed voor niet-moslims gelden. Wat groene moslims echter onderscheidt van groene activisten is de motivatie achter hun handelingen. ‘Voor gelovigen is de religie de motor van duurzaam gedrag. Moslims leven volgens de principes uit de Koran, maar noemen het misschien niet altijd duurzaam. Goed doen door voldoende zorg te dragen voor de natuur is gewoon belangrijk voor het geloof”, legt Bouchallikht uit.
De islamitische religie biedt een kader voor haar duurzame engagement: ‘Ik put al lang inspiratie uit de islam. De aandacht voor ‘goed doen’ binnen mijn geloof is altijd geweest. Nog vóór het woord ‘duurzaamheid’ bestond.’ Ze kan dus niet zeggen dat ze haar religieuze opvattingen moest verenigen met haar duurzame leefstijl. ‘Groen doen is inherent aan de islam. Het valt dus niet te combineren.’
In de jaren zeventig van de vorige eeuw kwam er ook binnen de islam specifieke aandacht voor de klimaatcrisis, wat alles te maken had met de alarmerende bevindingen van de Club van Rome. Het was aanvankelijk niet makkelijk om het urgentiebesef bij moslims te creëren, zei de Iraanse intellectueel Seyyed Hossein Nesr in een interview voor het Amerikaanse platform rond klimaatverandering van Yale University. Een groot aantal moslimauteurs dat over duurzaamheid schreef wees het Westen aan als bron van de milieucrisis. ‘Er heerste een opvatting dat het een westers probleem was: gecreëerd door de westerse industrialisatie en het kapitalisme. Dit was het probleem van moslims niet.’
Ondertussen is er volgens Nesr wel sprake van ‘authentieke islamitische milieubeweging’ in vele landen waar moslims de meerderheid van de bevolking vormen. Ook in landen met een islamitische minderheid zijn verschillende groene moslims-verenigingen actief. In Nederland natuurlijk, maar ook in het Verenigd Koninkrijk en Duitsland.
Volgens sommige experts zouden religies mensen kunnen mobiliseren in de strijd tegen klimaatverandering, vermeldde de internationale nieuwsdienst Reuters. Daar waar feiten en politiek falen zouden godsdiensten, die verbonden zijn met de emoties en persoonlijke levens van mensen, een oplossing kunnen bieden.
‘Streef met hetgeen God u gegeven heeft naar het paradijs in het hiernamaals, maar vergeet niet uw aandeel in de toekomst’ (Koran 28:77)
Solidariteit
Voor Bouchallikht is duurzaamheid een manier van leven, waarbij de religie een belangrijke rol speelt. Het gaat om het voortdurende streven naar het goed doen en erin groeien als een beter mens. Een mens dat solidair is en zorg draagt voor anderen en de omgeving. ‘We mogen niet vergeten dat duurzaamheid ook om sociale rechtvaardigheid draait. Door de klimaatverandering smelten niet alleen de ijskappen. Er slaan ook mensen op de vlucht voor bosbranden en orkanen. Daar komt nog bij dat er nog steeds mensen wereldwijd uitgebuit worden. Hoe meer je weet, des te beter je inziet wat duurzaamheid eigenlijk betekent.’
Het wereldbeeld waarin massaal wordt geconsumeerd, waarin bossen worden gekapt door de groeiende vraag naar hout, papier, palmolie en soja, staat haaks op de opvattingen vanuit islam over matigheid, vindt Bouchallikht: ‘Mensen beseffen onvoldoende dat we de aarde aan het beschadigen zijn. Terwijl we haar eigenlijk zouden moeten beschermen.’
Bouchallikht zet zich consequent in voor een duurzame wereld, op allerlei fronten. Twijfelt ze nooit? ‘De klimaatcrisis is een feit. Mocht de aarde straks onbewoonbaar worden en doen de bedrijven helemaal niets om klimaatverandering tegen te gaan, dan geloof ik tóch dat elke handeling nuttig is. Het geloof geeft me moed.’ Nesr wijst erop dat vele islamitische denkers en autoriteiten hetzelfde zeggen: ‘De komst van het einde van de wereld ontslaat moslims niet van hun verantwoordelijkheden tegenover de natuur.’
De moedermaatschappij van onder meer de kledingmerken Timberland, Vans en Kipling zijn gestopt met de aankoop van leer uit Brazilië. Volgens het bedrijf voldoet het materiaal niet aan de eisen van verantwoordelijk ondernemen. VF Corporation stelt dat de aankoop weer wordt hervat als duidelijk is dat de bewuste materialen die gebruikt worden in hun producten “niet bijdragen aan de beschadiging van het milieu in het land”. Ook merken als Dickies, Kipling, Eastpak en JansSport doen mee aan de boycot. Het gaat vooralsnog om 18 merken.
In het Braziliaanse Amazonewoud woedden immense bosbranden, veelal aangestoken vanuit de agrarische industrie om het land rijp te maken voor veehouderij of de verbouwing van gewassen als soja die dienen als veevoer. De extreemrechtse president heeft maatregelen om het woud tegen dergelijke praktijken te beschermen geschrapt.
Het Braziliaanse centrum voor de leerindustrie CICB heeft woensdag de stop van orders bevestigd nadat die was onthuld door de krant Folha de Sao Paulo.
De wereld staat in de fik, of in elk geval: een flink deel van het Amazoneregenwoud. De bosbranden zijn zo uit de hand gelopen dat de deelstaat Amazonas eerder deze maand de noodtoestand heeft uitgeroepen. Dit alles is voor een groot deel aan de mensheid te wijten, en om precies te zijn aan het feit dat we met z’n allen steeds meer vlees eten.
De bosbranden worden voornamelijk veroorzaakt doordat boeren meer ruimte nodig hebben voor veeteelt – een sterk groeiende industrie in Brazilië en de rest van het continent – en daarom stukken bos platbranden. “Deze branden breiden zich vervolgens vaak uit naar omliggende bossen, waar veel droogte heerst,” vertelt Cameron Ellis van de Rainforest Foundation.
Uit gegevens van het Instituut van Milieuonderzoek in de Amazone (IPAM) blijkt dat in de tien gemeenten in de Amazone waar het afgelopen jaar de meeste branden plaatsvonden, ook de meeste ontbossing was. En hoewel (zowel legale als illegale) houtkap ook een rol speelt in de ontbossingen in het Amazoneregenwoud, is veeteelt verreweg de voornaamste oorzaak. Volgens de Wereldbank gaat het bij 80 procent van de geteisterde stukken land om gebieden die voor veeteelt zijn bedoeld.
Satellietbeelden van Rondônia in West-Brazilië, dat ontbost is voor agricultuur en veeteelt. De foto links komt uit 2002, de foto rechts uit 2012 (beeld: Nasa)
Dat is nog niet alles. Ook soja speelt volgens het Wereld Natuur Fonds een rol in de bosbranden, en 80 procent van de wereldwijde sojaproductie is bedoeld als veevoer. Hoewel soja zelf een stuk minder grote impact heeft op het vuur dan de veeteelt, vormt het daar wel de voedingsbodem voor.
Nadat grondgebieden voor vee zijn gebruikt, worden ze uiteindelijk vaak in gebruik genomen voor sojaplantages. Deze overdracht vindt plaats omdat soja de grondprijzen in deze regio flink heeft opgedreven, waardoor veeboeren hun percelen voor hogere prijzen weer doorverkopen aan sojaproducenten. Daarmee kunnen ze hun vee weer uitbreiden en naar grotere percelen trekken, in nieuwe gebieden die ook weer ontbost moeten worden. En zo wordt het probleem steeds groter en groter.
Dit alles doet iedereen uiteindelijk om aan de wereldwijde vraag naar vlees te kunnen voldoen, die wordt veroorzaakt door de stijgende wereldbevolking en toegenomen welvaart in ontwikkelingslanden. Hierdoor blijven veehouderijen en sojaplantages vastzitten in een vicieuze cirkel waarin ze van elkaar afhankelijk blijven om te kunnen groeien.
Satellietbeelden van Rondônia in West-Brazilië, dat ontbost is voor agricultuur en veeteelt. De foto links komt uit 2002, de foto rechts uit 2012 (beeld: Nasa)
Er zijn weinig regio’s in de wereld met meer veebedrijven dan het Amazonegebied, en dat lijkt alleen maar meer het geval te worden. De veestapel van Brazilië is van 1996 tot 2016 gestegen van 158 miljoen naar 219 miljoen dieren, waarmee het ’s werelds grootste exporteur is geworden op het gebied van rundvlees en pluimvee.
Afgelopen jaar exporteerde Brazilië 1,6 miljoen ton rundvlees, schreef Reuters, wat de grootste hoeveelheid in de geschiedenis is. Dit jaar zal dat getal waarschijnlijk op 1,8 miljoen ton liggen, met China als voornaamste bestemming. Andere belangrijke importeurs zijn Hongkong, Egypte, Rusland en Europa.
Ellis vertelt dat er nu minder regen valt omdat er ook minder stukken bos zijn. Als de cyclus van ontbossing zo door blijft gaan, zit het er dik in “dat het over een tijd geen regenwoud meer is, maar een savanne”, zegt hij.
De meest praktische manier om hier wat aan te doen? Minder vaak vlees eten. Of gewoon helemaal geen vlees. Zo simpel is het.
