https://www.oneworld.nl/app/uploads/2019/06/website-Cover_2100x1118_HZHM-water_Nestle-875x466.jpg
In het kurkdroge zuiden van Californië woedt een strijd om een kleine, groene oase. Voor wie is het water van de Strawberry-kreek? Voor mens en natuur, of voor een bedrijf dat het in flesjes stopt en verkoopt?
Zie je dat daar?” Gepensioneerd bosbeheerder Gary Earney, gewapend met een houten wandelstok en snoeischaar aan z’n riem, wijst naar een varen. “Een varen is een goede indicator dat er water in de grond zit.” Ik sta met hem en Amanda Frye, een lokale wateractivist, op een steile helling in de San Bernardino-bergen, zo’n 80 kilometer ten oosten van Los Angeles. Om ons heen zien we varens, vlierbloesems en dennenbomen. Een hert vlucht weg als het ons hoort.
Het is niet per se een tafereel dat je verwacht in het zuiden van de Amerikaanse staat Californië, dat bekendstaat als woestijngebied met drukbevolkte steden zoals Los Angeles. Maar tussen die droge gebieden ligt een kleine groene oase: het bos van San Bernardino, dat in 1893 de status van nationaal bos kreeg van de federale regering in Washington DC.
Het is een van de weinige plekken in de regio waar natuurlijke waterbronnen te vinden zijn. Na flink geklim en geklauter over een droog rivierbed vinden we er een. Vanonder een grote rots sijpelt een straaltje helder water langzaam de helling af. “Zo ziet een natuurlijke waterbron eruit”, zegt Earney. “En het stroomt nu beter dan voorgaande jaren”, voegt Amanda Frye toe.
Klimaatverandering gaat zonder twijfel meer droge periodes veroorzaken in Californië en de bewoners beseffen dit maar al te goed
Californië heeft na jaren van uitzonderlijke droogte (2014-2017) een bijzonder nat jaar achter de rug. In de hele staat viel afgelopen winter zo veel regen en sneeuw dat vrijwel de hele staat nu officieel uit de droogte is. Maar die opluchting is van korte duur. Experts wijzen erop dat er door klimaatverandering zonder twijfel meer droge periodes aan zullen komen en Californiërs beseffen maar al te goed dat water geen vanzelfsprekendheid is in hun staat.
Bronwater kost water
Hoeveel liter water heb je nodig om 1 liter bronwater (voorverpakt water uit een natuurlijke bron) te maken? Daar zijn geen eenduidige cijfers over te vinden. Volgens de Internationale Vereniging van Gebotteld Water, die de sector vertegenwoordigt, is er 1,39 liter water nodig per liter bronwater.
Daarbij rekenen ze niet mee wat er aan water nodig is bij de productie, verpakking en transport. Nestlé zegt zelf dat ze ‘minder dan 3 liter water nodig hebben per liter gebotteld water’. Volgens het bedrijf de laagste watervoetafdruk binnen de drankencategorie.
Pijpleidingen
San Bernardino mag dan de titel ‘nationaal bos’ dragen, toch zijn er bedrijven actief. Een nationaal bos wordt namelijk niet volledig geconserveerd, in tegenstelling tot een nationaal park. Natuurlijke grondstoffen als hout, mineralen en water mogen eraan worden onttrokken, zonder dat daar veel voorwaarden aan verbonden zijn.
In het bos van San Bernardino mijnt Mitsubishi bijvoorbeeld kalksteen voor cement, en Nestlé Waters North America (onderdeel van het Zwitserse Nestlé) neemt er bronwater af. In 2017 verkocht het bedrijf 66,2 miljoen liter water uit deze bron. Dat wordt in het westen van de VS en in Mexico onder het merk Arrowhead verkocht, voor 1,79 dollar (ruim 1,5 euro) per anderhalve liter.
De activiteiten van Nestlé zijn zeer omstreden sinds de jaren van uitzonderlijke droogte
Nestlé verzamelt het bronwater via net-niet horizontale boringen in de bergwand, op zo’n 1,6 kilometer hoogte. Oud-bosbeheerder Earney en wateractivist Frye nemen me mee over een overgroeid, steil, onofficieel wandelpad de berg af om zulke boringen te zien. Metalen pijpleidingen met een diameter van zo’n 5 centimeter gaan enkele tientallen meters de bergwand in, waarbij sijpelend bron- of grondwater wordt opgevangen.
De pijpleidingen brengen het water naar de voet van de berg, 10 kilometer verderop. In de vallei wordt het water opgeslagen. Het water dat Nestlé houdt, wordt met vrachtwagens afgevoerd naar een bottelfabriek in een nabijgelegen stad. Het water dat ze niet nodig hebben vloeit terug in de kreek.
De activiteiten van Nestlé hier zijn zeer omstreden sinds de jaren van uitzonderlijke droogte. In 2014 sloeg Earneys oud-collega Steve Loe alarm. Hij maakte zich zorgen om het water in de Strawberry-kreek, het grondwaterniveau en de wilde dieren die ervan afhankelijk zijn. “De geelpotige bergkikker, de vissoort gespikkelde voorn en de slangensoort zuidelijke rubberboa zijn er al bijna niet meer te vinden”, vertelt hij.
Het verlies van bomen is niet alleen slecht voor de biodiversiteit, het vergroot ook de kans op bosbranden
De dennenbomen in het gebied hebben het zwaar door de droogte en vallen ten prooi aan de westelijke dennenkever, die in een mum van tijd een boom kan leegvreten. De afgelopen 15 jaar stierven zo een miljoen bomen in het bos. Dat is niet alleen slecht voor de biodiversiteit, het vergroot ook het toch al niet geringe gevaar op bosbranden. De 30.000 mensen die in de bergen wonen, leven in de zomer en herfst met angst voor een verwoestende brand – net als in 2003, tijdens de vorige periode van droogte. De ‘Old Fire’ legde toen 369 vierkante kilometer aan bos en bewoond gebied in de as. Er vielen zes doden.
Dat wilde diersoorten en planten en bomen bedreigd worden en dat het brandgevaar extreem is, is een direct gevolg van de droogte. Maar de impact van Nestlé’s activiteiten daarop is niet bekend, omdat het nooit is onderzocht. Wel is bekend dat het water dat Nestlé gebruikt, niet doorstroomt naar gebieden stroomafwaarts. Dat betekent ook dat er minder water in het grondwaterbassin van San Bernardino zit, een stad van 200.000 mensen aan de voet van de bergen, vertelt Susan Longville, een plaatselijke waterexpert en bestuurder van het lokale waterdistrict.
Er zijn niet alleen zorgen om het milieu, er heerst ook een gevoel van economisch onrecht
“Dat water maakt maar een klein deel uit van ons totale waterreservoir,” zegt ze, “maar het is wel belangrijk omdat uiteindelijk de helft van het water in Californië uit een natuurlijke waterbron komt.” In een staat waar water zo schaars is, helpen alle beetjes. Hugh Bialecki is voorzitter van de Save Our Forest-vereniging en woont en werkt als tandarts in een dorpje in de San Bernardino-bergen. Hij vertelt dat de onvrede over Nestlé’s watergebruik niet alleen draait om zorgen om het milieu. “Er heerst ook een gevoel van economisch onrecht”, zegt hij.
Nestlé betaalt voor het water zelf immers niets, al betaalt het voor de vergunning van het bosbeheer, inmiddels rond de 2000 dollar per jaar. Bialecki vervolgt: “Sinds de droogte hier beseft iedereen hoe kostbaar water is, en dat dat iets is waar we allemaal voor moeten betalen. Maar de toegang tot schoon drinkwater moeten we niet privatiseren. Mensen hebben terecht het idee dat schone lucht en schoon water een basisrecht is. Niet iets dat je met dikke winst verkoopt.”
Verlopen vergunning
Volgens Loe waren de natuurproblemen bij de Strawberrykreek wel degelijk te wijten aan het werk van Nestlé. Hij besloot druk uit te oefenen op het bosbeheer, zijn oude werkgever. Die had in 1978 een vergunning afgegeven aan Arrowhead Waters (dat later door Nestlé werd gekocht) om federaal land te mogen gebruiken voor het installeren, onderhouden en gebruiken van de boringen en pijpleidingen. Die vergunning was al in 1988 verlopen, maar anno 2014 nog steeds in gebruik.
Hoe is dat mogelijk? Het heeft alles te maken met slechte financiering van het bosbeheer, legt Earney uit. Hij was destijds al verantwoordelijk voor meer dan 250 vergunningen, naast zijn andere werkzaamheden. Hij en zijn collega’s hadden niet de menskracht om alle verlopen vergunningen te herzien en lieten daarom de oude van kracht tot er tijd was om ernaar te kijken. “Zo wisten we tenminste met wie we te maken hadden en onder welke voorwaarden.” Die werkwijze is toegestaan, zolang er voor de vergunning betaald wordt – in het geval van Nestlé was dat tot 2018 het tarief uit 1978 van 524 dollar per jaar. Earney schat dat een derde van de 1800 vergunningen van verschillende bedrijven in het San Bernardino bos verlopen zijn.
Droge gebieden en reservaten
Nestlé is de grootste verkoper van gebotteld water wereldwijd. In de Verenigde Staten onttrekt Nestlé North America op dertig plekken bronwater of grondwater. De meeste publieke weerstand ondervinden ze ondertussen in Californië, omdat het bedrijf daar ook water bottelt in gebieden die erg droog zijn, en waar de beschikbaarheid van ondergrondse waterbronnen afneemt.
Ook is er kritiek dat het bedrijf in sommige gevallen partnerschappen aangaat met gemarginaliseerde, oorspronkelijke bewoners zoals de Morongo. Op hun reservaten gelden geen federale wetten en restricties. Bedrijven als Coca-Cola en Pepsi worden ook regelmatig bekritiseerd om hun gebruik van water en hun plannen voor privatisering van waterbronnen in kwetsbare gebieden.
Maar in de tussentijd zijn er belangrijke natuurwetten doorgevoerd, zoals de Clean Water Act. Die wetten stammen uit de jaren ’70, maar ze waren nog niet doorgesijpeld naar de lokale praktijk toen in 1978 de vergunning werd afgegeven aan Nestlé. Die bevatte geen voorwaarden over maximale waterafname of over zorg dragen voor de natuur die van het water afhankelijk is. Zo kon het dat Nestlé in 2014, in een periode van historische droogte, zonder specifieke voorwaarden water kon blijven aftappen voor de verkoop van flessenwater.
Nestlé verwoordt het anders. Larry Lawrence, die bij Nestlé Waters North America in San Bernardino over natuurlijke grondstoffen gaat: “Onder de oude vergunning móchten wij niets anders doen dan onze boringen en pijpleidingen onderhouden. We konden geen onderzoek doen naar de mogelijke milieueffecten van onze activiteiten buiten de Strawberry Canyon, want dat zou landgebruik vereisen waarvoor we geen vergunning hadden.”
Nestlé mag zelf onderzoek doen naar het milieueffect van hun waterafname
Het gaat dan om andere locaties dan in de directe omgeving van de leidingen, bijvoorbeeld om metingen te doen naar het grondwaterpeil. Nestlé deed wel het gebruikelijke onderzoek, zoals naar de stroomsnelheid van het water in de pijpleidingen en de waterkwaliteit, maar geen studies naar effecten op het milieu in het hele gebied.
Tijdens de droogtejaren nam Nestlé minder water af dan in voorgaande of opvolgende jaren, maar dat gebeurde omdat er nu eenmaal minder water was. Nestlé houdt vol dat de activiteiten geen impact hebben op het milieu. “Kijk maar naar de diverse natuur die je er ziet”, zegt Lawrence. “Na de bosbrand van 2003 was het hele gebied kaal. Nu staat er weer volop vegetatie. Ik zie dat als teken dat er genoeg water is voor de natuur.”
Dit wordt het meest onderzochte stroomgebiedje in de VS
Mede door de publieke druk onder aanvoering van Loe, Earney en Frye kwam er uiteindelijk in 2018 een nieuwe vergunning, voor drie tot vijf jaar. En deze keer waren er wel voorwaarden. Zo moet Nestlé tijdens de vergunningsperiode verschillende studies doen, naar grondwaterniveaus, de hoeveelheid water in de stroompjes en kreken die afhankelijk zijn van de waterbronnen, naar de biodiversiteit van het gebied, en vergelijkende studies doen in nabijgelegen soortgelijke kloven en waterbronnen.
Daarnaast geeft het bedrijf het bosbeheer een vergoeding, zodat hun deskundigen toezicht kunnen houden op het proces en zelf steekproeven kunnen doen. Als uit een van de studies blijkt dat Nestlé’s activiteiten nadelige invloed hebben, zijn daaraan specifieke acties verbonden, zegt Lawrence. “Een daarvan is dat we minder water gebruiken uit de bron.” Als Nestlé zich niet aan de afspraken houdt, kan in het ergste geval de vergunning ingetrokken of niet verlengd worden.
Loe, Earney en Frye zijn bijna tevreden met de nieuwe vergunning en het milieuplan dat erbij hoort. “Bijna”, zegt Earney, “want alles dat in het milieuplan staat is fantastisch. Behalve één alinea. Die waar ze Nestlé opdracht geven het onderzoek zelf uit te voeren.” Gevraagd naar de twijfel aan de onafhankelijkheid en betrouwbaarheid van Nestlé’s studies, zegt Lawrence dat hij er onafhankelijke professionals voor inhuurt. “Dit wordt het meest onderzochte stroomgebiedje in de VS”, zegt hij. Bovendien, voegt hij toe: “Nestlé heeft misschien wel het grootste belang bij het behouden van de waterbron. Als die opdroogt, droogt onze business op.”
Gevecht om waterrechten
Naast de verlopen vergunning speelt er nog een andere kwestie: heeft Nestlé wel waterrechten? Die zijn namelijk essentieel om water uit een natuurlijke bron te mogen afnemen. Een vergunning geeft slechts het recht om land te gebruiken voor boringen en pijpleidingen.
Een waterrecht wordt sinds 1914 alleen toegewezen door het California State Water Resources Control Board, oftewel het Staatsbestuur. Hetzelfde instituut kan beslissen dat er voor een bepaald stroomgebied geen nieuwe waterrechten meer vergeven worden. Dat is sinds 1989 het geval met het Santa Ana-stroomgebied, waar de Strawberry-kreek deel van uitmaakt.
Uit onderzoek blijkt dat Nestlé recht heeft op 32 miljoen liter water, tot het definitieve rapport mag Nestlé 187 miljoen liter water opvangen
Vóór 1914 werden waterrechten niet geregistreerd. Maar ze worden wel erkend. Nestlé zegt waterrechten te bezitten uit de late negentiende eeuw. Op aandringen van activisten is het Staatsbestuur een onderzoek hiernaar begonnen. In 2017 bracht het een voorlopig rapport uit, waarin stond dat er met enige zekerheid te zeggen was dat Nestlé een waterrecht van 32 miljoen liter per jaar heeft. Mogelijk zijn er nog meer rechten, voor nog eens maximaal 155 miljoen liter. Tot het definitieve rapport uitkomt, mag Nestlé 187 miljoen liter water per jaar opvangen.
Susan Longville, de bestuurder van het lokale waterdistrict, schreef het Staatsbestuur dat ze Nestlé zal aanklagen voor een schadevergoeding als uit het eindrapport blijkt dat het bedrijf slechts 32 miljoen liter mocht gebruiken. “Dan was dat water namelijk in ons grondwaterbassin terechtgekomen. Door het voor zichzelf te winnen, hebben ze ons geschaad”, zegt ze.
Beweeglijk water
Amanda Frye, de lokale wateractivist, beweert stellig dat Nestlé geen enkel waterrecht heeft. Ze heeft de afgelopen jaren veel documentatie verzameld in lokale en regionale archieven. Frye hoopt dat na de uitspraak van het Staatsbestuur juridische stappen tegen Nestlé volgen.
“Ze hebben het water van ons, het publiek, gestolen en bovendien gelogen tegen federale agentschappen. Dat is crimineel gedrag”, zegt ze. Zo zeker als Frye is van haar zaak, zo zeker is Nestlé dat het wél de rechten heeft – voor 334 miljoen liter water in de Strawberry-kloof. “Wij hebben het bewijs van onze historische rechten geleverd aan het Staatsbestuur”, zegt Larry Lawrence.
Als het Staatsbestuur beslist dat Nestlé geen rechten heeft, dan moet het bedrijf stoppen met water afnemen in dit nationale bos. Maar als blijkt dat Nestlé wel rechten heeft, dan moet het bedrijf het water uit de Strawberry-kreek alsnog delen met het bosbeheer. Zij hebben als landeigenaar namelijk ook waterrechten.
Voor de activisten is het duidelijk: de eigenaar van het land is ook de eigenaar van het water
Als er in droge jaren minder water beschikbaar is, zijn er nog altijd evenveel waterrechten. Die rechten geven dan ook geen tastbaar bezit aan, het is een juridisch middel. “Er zijn in Californië vijf keer meer waterrechten dan water”, zegt Susan Longville lachend. Ze zeggen dus weinig over de meer ideologische vraag: van wie is water?
Voor activisten als Frye, Earney en Loe is het duidelijk: de eigenaar van het water is degene die het land bezit. Het bosbeheer dus, en daarmee de Amerikaanse belastingbetaler. Dat idee gaat ervan uit dat water een vast goed is. Maar water is beweeglijk: zonder menselijke inmenging stroomt het van de ene plek naar de andere.
Dit artikel verscheen eerder in OneWorld-magazine.
Hoe Zit Het Met Plastic? is onafhankelijk tot stand gekomen en financieel mede mogelijk gemaakt door Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, Nestlé, Onswater.nl, Oasen en Simavi. De overeenkomst tussen OneWorld en deze bedrijven is openbaar en in te zien.
Eva Schram
Het bericht Van wie is water eigenlijk? verscheen eerst op OneWorld.
https://www.oneworld.nl/hoe-zit-het-met/van-wie-is-water-eigenlijk/
