Categorie: achtergrond

Geplaatst op

Australië staat in brand (Kennislink)

De bosbranden in Australië zijn hoogst waarschijnlijk deels te wijten aan de opwarming van het klimaat. Vervelend, want de branden zetten de thermostaat zelf ook nog eens een tandje hoger…

Op Twitter worden de tweets van de Australische wetenschapscommunicator Ketan Joshi deze week gretig gedeeld. De bosbranden die Australië momenteel teisteren, waren lang geleden al voorspeld, zo blijkt uit de tekstfragmenten afkomstig uit rapporten en artikelen die hij bij elkaar heeft gesprokkeld.

“In Zuidoost-Australië is in 2020 het aantal dagen met zeer hoog tot extreem brandgevaar waarschijnlijk met 4 tot 25 procent toegenomen”, schreef het klimaatpanel van de Verenigde Naties IPCC bijvoorbeeld al in 2007. Een rapport van het Australisch onderzoeksinstituut CSIRO en het bosbrandenonderzoekscentrum CRC, in opdracht van het Climate Institute of Australia, meldde in 2009 dat zelfs bij een milde opwarming van het klimaat catastrofale branden in delen van Victoria elke vijf tot zeven jaar zullen voorkomen

Dat beide fragmenten kloppen, blijkt als je er even in duikt. En de lijst van Joshi gaat nog wel even door. Zijn boodschap: De opwarming van het klimaat veroorzaakt hetere en drogere zomers en meer hittegolven, waardoor branden meer kans hebben om zich heen te grijpen. En dat wisten we al lang.

Honderden miljoenen dieren

Deze zomer staan er inderdaad grote delen van Australië in brand, en de situatie is grimmiger dan in andere jaren. De branden begonnen eerder, houden langer aan, en verspreiden zich over veel grotere gebieden dan de Australiërs gewend zijn. Een gebied groter dan de oppervlakte van Nederland is al in rook opgegaan. Vierentwintig mensen en honderden miljoenen dieren (insecten niet meegerekend) kwamen om het leven. En dat terwijl het droge seizoen nog wel een maand kan aanhouden.

Maar komt het inderdaad door de opwarming van het klimaat? “In elk geval voor een deel”, zegt Guido van der Werf, klimaatwetenschapper en bosbrandenspecialist aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. “Maar zonder opwarmend klimaat was het waarschijnlijk ook een extreem seizoen geweest.”

De Indiase Niño

De droogte van dit jaar is voornamelijk te danken aan de Indische Oceaan Dipool, ook wel de Indiase Niño genoemd. Dit is een ongeveer vierjaarlijkse maar niet erg regelmatige schommeling in de temperatuur van het zeewater aan het oppervlak van de Indische Oceaan. Soms is het water in het westen warmer dan in het oosten (de positieve fase), soms ook andersom.

Tijdens een positieve fase – waar we nu middenin zitten – blijft de neerslag in Australië vaak weg. “Dat heeft met klimaatverandering niks te maken”, zegt Van der Werf. “Maar als je er dan ook nog een paar flinke hittegolven overheen krijgt, droogt het bos wel heel erg snel uit. En hittegolven worden wél versterkt door de opwarming van het klimaat.”

Uitgelicht door de redactie

Astronomie
‘Ik wil graag weten wat de invloed van leven op een atmosfeer is’

Biotechnologie
Navigeren op de tast en sterretjes zien: uitvindingen voor blinden

Dat blijkt. De afgelopen jaren brak de zomertemperatuur in Australië record na record, met afgelopen december als voorlopig hoogtepunt. Op dinsdag 17 december 2019 was het (gemiddeld over het hele land) 40,9 graden, de hoogste temperatuur ooit gemeten. De dag erna kwam daar nog eens een hele graad bovenop.

Bosbeheer

Maar had het bosbeheer dan niet beter gekund? Volgens Van der Werf zijn er wel maatregelen die er normaliter voor zorgen dat het vuur zich op een gegeven moment niet verder kan verspreiden: regelmatig stukken land gecontroleerd in brand steken bijvoorbeeld, en zorgen dat er onbegroeide landstroken tussen bosgebieden in liggen.

“Maar de huidige branden in Australië zijn zo hevig dat zulke brandgangen weinig nut hebben. Vonkenregens waaien er gewoon overheen.” Bovendien kan door de extreme hitte een sterke luchtstroming ontstaan die uiteindelijk tot onweer leidt, zij het zonder regen. Van der Werf: “En door de bliksem worden dan weer nieuwe bosgebieden in brand gezet.”

Nog warmer

De bosbranden worden niet alleen veroorzaakt door het opwarmende klimaat, maar versterken deze opwarming ook, door CO2 uit te stoten. Bij de branden in de regio’s New South Wales en Victoria is al evenveel koolstofdioxide vrijgekomen als door het jaarlijkse gebruik van fossiele brandstoffen in heel Australië – namelijk rond de 400 miljoen ton.

Net na de brand. Prospect Hill, Greystanes, even ten noorden van Wetherill Park in Sydney, Australië.
Meganesia, via Wikimedia Commons, CC BY-SA 4.0

http://nederland20.duckdns.org/placeholders/medium.png

Meganesia, via Wikimedia Commons, CC BY-SA 4.0

“Die vergelijking kan je zowel gebruiken om te laten zien hoe erg de branden zijn, als om te laten zien hoe groot onze eigen uitstoot eigenlijk is”, merkt Van der Werf droogjes op.

Vergeleken met de jaarlijks terugkerende branden in noordelijke delen van Australië, hebben de branden in het zuidoosten een veel grotere invloed op het klimaat. In het noorden gaat het om grasland en savannes. Daar keert de begroeiing vrij snel terug, en haalt daarbij de CO2 weer uit de lucht. De bossen in het zuidoosten kost dat veel meer tijd. Voor een bos zo ver is aangegroeid dat het alle vrijgekomen CO2 weer heeft opgenomen, zijn we enkele decennia verder.

Bovendien bestaat de kans dat het bos niet meer in zijn huidige vorm terugkeert. De branden zijn erg extreem, wellicht zijn zaden in de grond ook aangetast. Van der Werf: “Als de brandfrequentie in deze opwarmende wereld inderdaad toeneemt, is de kans groot dat de vegetatie niet meer tot het oude niveau zal herstellen.”

https://www.nemokennislink.nl/publicaties/australie-staat-in-brand/
Geplaatst op

800 miljoen moet stervende bossen redden (Duitsland Instituut)

De bossen in Duitsland zijn in nood. Droogte, hitte, bosbranden en de rap oprukkende schorskever zorgen ervoor dat bomen in groten getale doodgaan. Op een crisistop woensdag in Berlijn over dit Waldsterben werd duidelijk dat er 800 miljoen euro overheidsgeld komt om de bossen te redden.

https://duitslandinstituut.nl/artikel/33529/800-miljoen-moet-stervende-bossen-redden
Geplaatst op

En de branden in Centraal-Afrika dan? (OneWorld)

https://www.oneworld.nl/app/uploads/2019/08/4267303641_b88cca3d5a_z.jpg

Terwijl de wereld al weken naar de Amazone kijkt, woeden ook in Centraal-Afrika massale branden. Hoewel ook daar ontbossing een bedreiging vormt voor het één na grootste regenwoud ter wereld, is de oorzaak van de branden niet hetzelfde.

De branden in het Amazonegebied hebben niet alleen gevolgen voor Brazilië, maar voor de hele wereld. De media en politiek richtten dan ook alle ogen op deze vuurzee in de ‘longen van de aarde’ – overigens een foutieve term, zoals de NOS aanstipte. Maar een week nadat de beelden van het Amazoneregenwoud binnenstroomden, vragen critici zich af waar de media-ophef over brandhaarden elders in de wereld blijft. Zoals de Siberische taiga, die de hele zomer al wordt geteisterd door bosbranden. Of Centraal-Afrika, waar vijf keer zoveel branden woeden als in Brazilië.

Wat is het verschil?

Is dat wel een eerlijke vergelijking? Eigenlijk niet, volgens Lauren Williams, onderzoeker bij het World Resources Institute in Kinshasa, Democratische Republiek Congo (DRC). Het één na grootste regenwoud ligt inderdaad in Centraal-Afrika, maar net daaronder liggen de droge grasvlakten van de savannes – en daar bevinden de huidige branden zich grotendeels. “Een totaal ander ecosysteem dus”, aldus Williams. “Daarbij zeggen de cijfers en beelden die worden verspreid niets over de grootte, intensiteit en oorzaak van de branden van beide gebieden. Als je de beelden die nu worden verspreid zonder context ziet, lijkt het alsof Kinshasa momenteel ook in brand opgaat.”

https://www.oneworld.nl/app/uploads/2019/08/download-875x319.png

NASA-beelden van de laatste 24 uur. Kleine branden in Centraal-Afrika worden op dezelfde manier weergegeven als grote bosbranden in het Amazonegebied.

De huidige branden in Centraal-Afrika zijn geen directe oorzaak van ontbossing

De branden in Centraal-Afrika komen elk jaar voor tijdens deze maanden en worden grotendeels opzettelijk aangestoken door boeren om bosgrond vrij te maken voor landbouw. Deze slash and burn-techniek, waarbij oude gewassen en bomen worden afgehakt en verbrand, wordt uitgevoerd in de aanloop naar het regenseizoen, die over ongeveer een maand zal beginnen.

Slash and burn kán een oorzaak van ontbossing zijn wanneer het in het regenwoud gebeurt – het is de goedkoopste manier om vruchtbare grond vrij te maken voor landbouwproductie. Maar het merendeel van de branden bevindt zich op de savannes; daar is slash and burn simpelweg de enige manier om het land open te houden voor natuurlijke vegetatie en dieren. De huidige branden in Centraal-Afrika zijn dus geen directe oorzaak van ontbossing – de branden in de Amazone wel.

Desondanks is ontbossing in het Kongobekken een toenemend probleem met mondiale oorzaken én gevolgen. “Ontbossing is een van de vele bedreigingen voor het Centraal-Afrikaanse regenwoud, het ecosysteem en de bewoners”, volgens Williams. “Het is goed dat men aandacht vraagt voor ontbossing in Centraal-Afrika, maar dan moeten we ook willen begrijpen wat de oorzaken zijn.”

Geen regenwoud over tachtig jaar

De ontbossing in Centraal-Afrika is nu nog van minder grote omvang dan in het Amazonegebied en Zuidoost-Azië het geval is, maar neemt toe. Uit Amerikaans onderzoek blijkt dat als de ontbossing én de bevolkingsgroei in dit tempo blijft groeien, het gehele regenwoud in DRC over tachtig jaar verdwenen is. De oorzaken van ontbossing lopen uiteen, maar de grootste bron ligt in kleinschalige landbouwpraktijken – waaronder slash and burn, zo blijkt uit hetzelfde onderzoek. Houtkap, waaronder illegale houtkap, komt op de tweede plaats.

Het is makkelijk te zeggen dat de boeren illegaal bezig zijn, maar dan criminaliseren we hun enige overlevingsstrategie

Williams: “Er zijn verschillende redenen voor ontbossing, maar die komen uiteindelijk voort uit armoede en economisch beleid. Industriële houtkap kan bijvoorbeeld leiden tot nieuwe wegen, en dat stimuleert de kleinschalige landbouw. 92 procent van de mensen in de DRC hebben geen betrouwbare toegang tot elektriciteit, dus zijn houtskool en brandhout belangrijke energiebronnen. Veel boeren hebben beperkte toegang tot bijvoorbeeld tractors en zijn daarom gedwongen om met slash and burn-technieken land vrij te maken. Het is makkelijk om te zeggen dat de boeren die deze branden aansteken illegaal bezig zijn – maar dan criminaliseren we hun enige overlevingsstrategie.

Zolang mensen geen toegang tot elektriciteit hebben, móeten ze wel hout kappen

Hetzelfde patroon ziet Josaphat Rubenga, ecoloog en journalist uit de DRC. “Mensen maken hun eigen ecosysteem kapot en de gevolgen daarvan worden voor hen steeds meer voelbaar. Er ontstaan regelmatig conflicten tussen verschillende gemeenschappen die allen het land nodig hebben voor dan wel veeteelt, landbouw of om hout te kappen. Veel van hen zien geen andere mogelijkheid. Zolang mensen geen toegang tot elektriciteit hebben, moeten ze wel hout kappen.”

Daarnaast draagt de groeiende palmolie- en rubberindustrie in toenemende mate bij aan ontbossing in het Kongobekken. Uit onderzoek van de Britse ngo Earthsight blijkt dat tussen 2013 en 2018 al ruim 500 vierkante kilometer bos is verdwenen om ruimte te maken voor rubber- en palmolieplantages. De verwachting is dat dit alleen maar zal toenemen: de overheid van de DRC heeft de afgelopen jaren al meerdere licenties verstrekt aan middelgrote bedrijven die rubber en palmolie willen verbouwen. Bovendien stijgt de prijs van palmolie en is in Zuidoost-Azië – waar de meeste palmolie geproduceerd wordt – weinig land meer over om vrij te maken voor de groeiende industrie.

Activisme, innovatie en beleid

Oorspronkelijke bewoners van de DRC zijn slachtoffer van illegale ontbossing, net als de oorspronkelijke bewoners van het Amazoneregenwoud. Maar in de DRC is natuurbehoud tegelijk óók een bedreiging. Rubenga: “Toen werd besloten dat bepaalde gebieden beschermde natuurparken zouden worden, werden gehele gemeenschappen gedwongen te vertrekken. Velen weigerden dat: ze hebben geen andere plek om te leven, en kennen geen andere levensstijl; dit is alles wat ze hebben. Maar niemand die naar ze omkeek.” Gewelddadige confrontaties tussen natuurbeschermers en oorspronkelijke bewoners zijn dan ook geen uitzondering in de DRC.

Onderzoek van de KU Leuven toont aan dat ontbossing in de regio een dubbel effect heeft: het is niet alleen een bron van CO2-uitstoot met mondiale effecten, maar zorgt ook voor een extra temperatuurstijging in de directe omgeving. Centraal-Afrika kan, als gevolg van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen, in 2050 een stijging van 1,4 graden verwachten. Door de ontbossing in de directe omgeving komt daar 0,7 graden bovenop. Talloze dier- en plantsoorten worden daardoor met uitsterven bedreigd.

We moeten zoeken naar een type ontwikkeling die natuurlijke hulpbronnen intact houdt

Volgens Rubenga bestaat het bewustzijn dat het regenwoud beschermd moet worden, maar blijft grootschalig activisme uit. “We hebben op elk niveau actie nodig: burgers moeten verandering eisen én verantwoordelijkheid nemen en politiek leiders moeten armoede aanpakken en tegelijkertijd ontbossing reguleren. Bovenal hebben we innovatie nodig.”

Volgens Williams zijn er talloze lokale én internationale projecten en organisaties die ontbossing in Centraal-Afrika willen tegengaan. Maar de manier waarop moet anders, vindt zij. “Vraag je ook af waaróm mensen zo afhankelijk zijn van branden, waarom de link tussen armoede en natuurlijke bronnen zo diep verankerd ligt. Er moet worden gezocht naar een type ontwikkeling dat de natuurlijke hulpbronnen intact houdt.”

Voor Bolsonaro zijn boeren belangrijker dan bomen

Zonder Amazone geen regen voor boeren

Roxane Soudagar

Het bericht En de branden in Centraal-Afrika dan? verscheen eerst op OneWorld.

https://www.oneworld.nl/duurzaamheid/en-de-branden-in-centraal-afrika-dan/
Geplaatst op

Wat er allemaal niet klopt aan paniekberichten over bosbranden in de Amazone  (ThePostOnline)

https://tpo.nl/wp-content/uploads/2019/08/amazone-bosbrand.jpg

De foto’s die u ziet, zijn doorgaans niet van Brazilië. De Amazone vormt niet de “longen van de aarde”. Ontbossing is in de afgelopen 15 jaar enorm afgenomen. Er klopt maar weinig van wat u leest over de branden in de Amazone. 

De branden in de Amazone hebben geleid tot een storm van internationale verontwaardiging. Beroemdheden, milieuactivisten en politieke leiders beschuldigen de Braziliaanse president, Jair Bolsonaro, ervan ‘s werelds grootste regenwoud te vernietigen.

De branden in de Amazone zijn ernstig, zeggen ze, want in de uitgestrekte bossen wordt namelijk kooldioxide opgeslagen: een gas dat een belangrijke oorzaak is van de opwarming van de aarde. Vanwege de grote productie van zuurstof zou de Amazone de ‘longen van de aarde’ zijn.

‘Tussen 2004 en 2012 is de ontbossing met liefst 70 procent gedaald, daarna licht gestegen’

“De Amazone produceert meer dan 20 procent van de zuurstof in de wereld”, doceerde topvoetballer Cristiano Ronaldo. De Franse president Emmanuel Macron wist: “Het Amazoneregenwoud – de longen die 20 procent van de zuurstof op onze planeet produceren – staat in brand.” Hollywoodster Leonardo DiCaprio: “De longen van de aarde staan in brand.”

Daniel Nepstad, een van ‘s werelds grootste experts op het gebied van bossen, noemt de vergelijking met de longen ‘bullshit’. Hij vertelde me: “Daar zit geen wetenschap achter. De Amazone produceert veel zuurstof, maar gebruikt dezelfde hoeveelheid zuurstof via de ademhaling. Het is gewoon een wasbeurt.” (Meer duiding over die longen bij de NOS.)

Goed, de bossen in de Amazone zijn dan misschien niet de longen van de aarde, maar wat nu als er regenwoud verloren blijft gaan en niet kan worden hersteld? Wordt het gebied dan misschien een soort savanne, waardoor de ‘longcapaciteit’ van onze aarde alsnog vermindert? Nee, dat is ook niet waar, aldus Nepstad, die één van de hoofdauteurs was van het meest recente rapport van het IPCC, het klimaatpanel van de Verenigde Naties. “De Amazone produceert veel zuurstof, maar dat doen sojaboerderijen en graslanden ook.”

‘Sterker, slechts 3 procent van de Amazone is geschikt voor de sojateelt’

Dagenlang deelden de beroemdheden foto’s op sociale media om hun bezorgdheid over de branden in de Amazone te laten blijken. Tientallen miljoenen mensen hebben ze gezien. Zelden waren de foto’s ook werkelijk van de branden. Veel foto’s waren niet eens van de Amazone. De foto die Ronaldo deelde, werd in 2013 genomen in het zuiden van Brazilië, ver van het Amazonegebied. De foto die DiCaprio en Macron deelden, is meer dan 20 jaar oud. De foto die Madonna en Jaden Smith deelden, is meer dan 30 jaar oud. Andere celebrities deelden foto’s uit India, Zweden of de Verenigde Staten.

De mythe over de ‘longen van de aarde’ mag dan niet kloppen, zullen sommigen erkennen. Maar het werkelijke punt, zeggen zij, is dat er een toename is van het aantal branden in Brazilië en dat er iets aan gedaan moet worden. Nou, ook dat klopt niet helemaal…

Een reportage over de branden bracht CNN onder de kop: “Bossen branden in een recordtempo in de Amazone”. Een vooraanstaande verslaggever beweerde: “De huidige branden zijn zonder precedent in de afgelopen 20 duizend jaar”. Maar hoewel het aantal branden in 2019 inderdaad 80 procent hoger is dan vorig jaar, is het niet meer dan 7 procent hoger dan het gemiddelde van de laatste tien jaar.

“Wat mij het meest pijn doet, is het idee van de miljoenen Notre-Dames, de hoge kathedralen van de biodiversiteit, die tot op de grond afbranden,” schreef een journalist in The New York Times. Maar de “hoge kathedralen” van de Amazone doen dat helemaal niet. “Ik zag de foto die Macron en DiCaprio twitterden”, zegt Nepstad, “maar je ziet helemaal geen brandende bossen zoals dat in de Amazone.” De branden in de Amazone worden verborgen door het bladerdak van de bomen en nemen alleen toe tijdens jaren van droogte.

Wat in 2019 met 7 procent is toegenomen, zijn de branden van droog struikgewas en het kappen van bomen voor de veeteelt als strategie om eigendom van het land te verkrijgen. Bovendien, zegt Nepstad: “Mensen vergeten dat er legitieme redenen zijn voor kleine boeren om gecontroleerd vuur te gebruiken om insecten en ongedierte terug te dringen”.

De berichtgeving is uiterst misleidend geweest, stelt Leonardo Coutinho, een van de Brazilië belangrijkste milieujournalisten van Brazilië. Onder voormalig president Lula en Marina Silva, milieuminister van 2003 tot 2008, was het aantal branden het hoogst, liet Coutinho me in een e-mail weten. “Maar destijds werd noch Lula noch Marina beschuldigd van het in gevaar brengen van de Amazone.”

“Wat er in de Amazone gebeurt, is niet nieuw”, meldt Coutinho. Wat volgens hem nieuw is, is de verontwaardiging. Hij onderzocht de populariteit van zoekopdrachten naar de Amazone door de jaren heen. Wat bleek? “De wereldwijde publieke opinie was minder geïnteresseerd in de ‘Amazone-tragedie’ toen de situatie onmiskenbaar slechter was”, schrijft hij me. “De huidige situatie rechtvaardigt geen wereldwijde hysterie.”

Het is tekenend dat Coutinho’s perspectief werd gevormd door zijn werk voor Veja, het invloedrijke weekblad van Brazilië, waarvoor hij bijna tien jaar lang reportages maakte in de Amazone. Dat hij on the ground was is ongebruikelijk in mediakringen; veel van de correspondenten die verslag doen van de branden deden dit vanuit de kosmopolitische steden São Paulo en Rio de Janeiro, 4000 kilometer verderop. Dat is net zo ver als van Amsterdam naar Aleppo in Syrië.

Tegenover het nu geschetste beeld dat de Amazone op het punt staat te verdwijnen staat de complexe werkelijkheid. In de afgelopen vijftien jaar is de ontbossing enorm afgenomen. Tussen 2004 en 2012 is de ontbossing met liefst 70 procent gedaald, daarna licht gestegen. De helft van het Amazonegebied is dankzij federale wetgeving beschermd tegen ontbossing. En voor sojateelt – waarvoor de bossen in de Amazone soms moeten wijken – is niet het hele gebied geschikt. Sterker, slechts 3 procent van de Amazone is geschikt voor de sojateelt.

‘De reactie van beroemdheden en journalisten komt vooral voort uit een romantisch antikapitalisme dat men vaker ziet bij stedelijke elites’

Op zich is het niet zo erg als beroemdheden en media zich druk maken, “zolang er maar iets positiefs overblijft”, zegt Nepstad. Maar alle hype is niet alleen maar positief. “De tweet van Macron had dezelfde impact op de supporters van Bolsonaro als de opmerking van Hillary Clinton tijdens haar presidentscampagne toen zij de supporters van Trump ‘betreurenswaardig’ noemde,” aldus Nepstad. “Er is verontwaardiging over Macron in Brazilië. De Brazilianen willen weten waarom Californië op sympathie kan rekenen als er bosbranden zijn, terwijl er met de beschuldigende vinger naar Brazilië wordt gewezen als er híer bosbranden zijn.”

De reactie van beroemdheden en journalisten komt vooral voort uit een romantisch antikapitalisme dat men vaker ziet bij stedelijke elites. “Er is veel haat tegen de agro-industrie”, weet ook Nepstad. “Sommige van mijn collega’s zeggen: ‘Sojabonen zijn geen voedsel’. Dan zeg ik: ‘Wat eet je kind? Melk? Kip? Eieren? Dat zijn allemaal soja-eiwitten die aan gevogelte wordt gevoerd.'”

Maar al die nuances en feiten zijn kennelijk te veel voor de zelfbenoemde experts onder de acteurs, muzikanten, premiers en voetballers die er ook verstand van denken te hebben.

Michael Shellenberger is voorzitter van Environmental Progress, een Amerikaanse milieuorganisatie, en co-auteur van het Ecomodernistisch Manifest.

Vertaald door Marco Visscher. Met goedkeuring overgenomen van Forbes. 

Wat er allemaal niet klopt aan paniekberichten over bosbranden in de Amazone 

https://tpo.nl/2019/08/28/wat-er-allemaal-niet-klopt-aan-paniekberichten-over-bosbranden-in-de-amazone/
Geplaatst op

Niet weer die ijsbeer (OneWorld)

Hoe breng je klimaatverandering in beeld?

https://www.oneworld.nl/app/uploads/2019/07/klimaat-10a-875x385.jpg

Een ijsbeer op een ronddrijvend stuk ijs, een uitgedroogde rivierbedding: sommige beelden hebben we al zo vaak gezien dat ze hun kracht verliezen. Drie beeldprofessionals leggen uit hoe zij de klimaatcrisis wél indringend in beeld blijven brengen.

‘Als je dit leest, dan ben je rokende schoorstenen, ijsberen en smeltende ijskappen waarschijnlijk beu en zoek je naar ander beeld om je klimaatboodschap te communiceren.’ Dit is te lezen op Climate Visuals, een beeldbank gespecialiseerd in klimaatverandering. De initiatiefnemers willen een nieuwe beeldtaal ontwikkelen voor de klimaatcrisis. Na onderzoek onder meer dan drieduizend deelnemers uit de VS, Groot-Brittannië en Duitsland stelden ze zeven principes op voor betere klimaatbeelden. Zoals, zet échte mensen op de foto – geen modellen of politici – en wees terughoudend met beelden van demonstranten.

Beelden van de lokale effecten van klimaatverandering op een individu of een groep mensen hebben de meeste impact, ontdekten de onderzoekers. Zoals een brandweerman die een bosbrand blust of een vader die zijn huis is kwijtgeraakt door een overstroming. Maar variatie is belangrijk: als je alleen lokale beelden laat zien, verliest het publiek het grotere plaatje uit het oog. Demonstranten in beeld brengen is een slecht idee wanneer je een groot publiek wil aanspreken. Beelden van demonstraties spraken alleen proefpersonen aan die zichzelf al als klimaatactivist zagen. ‘Beelden van protesten versterken het idee dat klimaatverandering vooral iets is waar ‘zij’ mee bezig zijn in plaats van ‘wij’.’

https://www.oneworld.nl/app/uploads/2019/07/klimaat-5b-827x875.jpg

Nog een belangrijke conclusie uit dit onderzoek: om een publiek te overtuigen van de ernst van de klimaatcrisis is het belangrijk om met nieuwe originele beelden te komen. ‘Vertrouwde voorstellingen kunnen nuttig zijn voor doelgroepen met beperkte kennis of interesse in klimaatverandering, maar kunnen ook cynisme en gelatenheid in de hand werken.

Minder bekende beelden stemmen meer tot nadenken dan rokende schoorstenen en ijsberen. De ijsbeer is trouwens niet alleen een cliché, het beest sluit ook nog eens slecht aan bij onze belevingswereld, betoogt klimaatexpert George Marshall in zijn boek Don’t even think about it, Why Our Brains Are Wired to Ignore Climate Change. ‘Een probleem dat te lijden heeft van een gebrek aan nabijheid, heeft als icoon een dier dat niet verder van het echte leven van de mens verwijderd kon zijn.’

Het mag duidelijk zijn: het publiek met beelden overtuigen van de ernst van de klimaatcrisis is geen gemakkelijke opgave. Beeldprofessionals Ronald van der Heide, Wendy Panders en Branko de Lang vertellen wat volgens hen wel werkt, en wat niet.

Beeld moet meer doen dan verontrusten

Ronald van der Heide maakt voor de overheid en gemeenten infographics over klimaatverandering. “De boodschap van klimaatverandering is groot en ingewikkeld. Om mensen tot actie aan te zetten, moet je meer doen dan alleen verontrusten. Dat wordt al snel drammerig en dan bereik je vaak juist het tegenovergestelde. Het kan helpen om het probleem juist klein en persoonlijk te maken. Zo maakte ik voor de gemeente Woerden een infographic over de gevolgen van klimaatverandering voor een jongetje wiens vader hovenier is. Ik liet zien dat zijn huis onder water kwam te staan. En dat zijn vader door de verstening van tuinen steeds minder werk kreeg. Maar ook dat hij daar vervolgens slim op inspringt door klimaatbestendige beplanting en groene daken aan te bieden.

Sommige burgers worstelen toch al erg met de complexiteit van deze tijd

Als ik een probleem constateer, wil ik ook een oplossing aandragen. Ik maak infographics over de energietransitie en leg dan ook uit wat mensen zelf kunnen doen. Sommige burgers worstelen toch al erg met de complexiteit van deze tijd. Je kan het probleem van klimaatverandering ook nog eens op hun bord gooien, maar het risico bestaat dat mensen afgestompt raken.

De overheid vraagt vaak maar kleine stappen van haar burgers. Een paar jaar geleden maakte ik een infographic over de bodemdaling van veenweidegrond die viraal ging. Er was toen nog weinig bekend over het probleem, dus de infographic stelde echt een probleem aan de kaak. De oplossingen die ik toen uitbeeldden waren nog niet goed uitgewerkt. Toch is die infographic nuttig geweest, daar kan de overheid nu weer op voort bouwen. Het is niet altijd nodig om die vuilnisbak in één keer over mensen leeg te kieperen.”

Clichés met een twist

Wendy Panders, illustrator van Palmen op de Noordpool, een kinderboek over klimaatverandering: “Tja, de ijsbeer… Ik heb geprobeerd zo min mogelijk ijsberen te gebruiken. Maar het blijft wel een boek voor kinderen. Die houden van dieren, en dan kun je in een boek over klimaatverandering toch niet helemaal om de ijsbeer heen. Ik heb geen moeite met clichés, mits met mate gebruikt of met een twist. Soms is een cliché nu eenmaal het sterkste beeld: een vloedgolf zegt meer dan een straat die blank staat.

https://www.oneworld.nl/app/uploads/2019/07/klimaat-3e-grafiek-875x439.jpg

Met de illustraties in het boek wil ik kinderen nieuwsgierig maken naar de tekst. Ze zijn nuchter en opgewekt, niet moraliserend, dwingend of somber. Ze passen bij de toon van het boek. Palmen op de Noordpool is in de eerste plaats bedoeld om te informeren; het is geen doe-boek. Maar het resultaat kan wel zijn dat mensen in actie komen. Als je begrijpt wat er aan de hand is, is het veel makkelijker bewuste keuzes te maken of dingen te laten.

Ik heb geen moeite met leuk als het om klimaatverandering gaat. Een grapje is een goede manier om te prikkelen of de aandacht vast te houden. Net zo goed bij volwassenen. Ook hou ik van speelse grafieken, anders wordt het al snel een schoolboek. Bevolkingsgroei door de jaren heen kun je in een curve laten zien met het aantal geboortes per minuut. Maar als je het aantal hoofdjes laat zien wordt meteen inzichtelijk hoe enorm de groei is.”

Moe van dezelfde beelden

Branko de Lang, nieuwsfotograaf voor onder meer Stichting Urgenda en persbureau ANP, met als hoofdthema’s energietransitie, duurzaamheid en klimaatverandering: “Moe word ik van steeds dezelfde beelden. Zelfs die rokende schoorsteen is vaak hetzelfde exemplaar. Door bezuinigingen in de journalistiek, kiezen media steeds vaker voor goedkoop beeld. Ook zijn er minder professionele beeldredacties die goede beelden selecteren. Andere trend: het beeld moet vaak sexy zijn want dat levert meer clicks op.

https://www.oneworld.nl/app/uploads/2019/07/klimaat-5f-875x517.jpg

Ik wil laten zien wat er gebeurt, ook als het minder sexy is. Zo fotografeer ik veel projecten in de energietransitie. Laatst was ik bij een gebouw met een ondergrondse thermische opslag. Een geraamte, dat qua vorm doet denken aan het Atomium in Brussel, wordt onder het oppervlak ingegraven en slaat in de zomer warmte op. Het is mooi om mensen te laten zien wat er allemaal kan op het gebied van de energietransitie. Dat is een positief verhaal. Zo heb ik voor de Borgingscommissie van het klimaatakkoord foto’s gemaakt die aantonen dat de energietransitie banen oplevert. Ik hoop dat mijn werk ook op die manier bijdraagt aan maatregelen om klimaatverandering tegen te gaan.

Ik wil laten zien wat er gebeurt, ook als het minder sexy is

Maar ik sluit mijn ogen zeker niet voor de negatieve kant. Het is belangrijk dat het publiek wordt geconfronteerd met de gevolgen van klimaatverandering. Dat origineel in beeld brengen, is niet eenvoudig. Ik werk veel in Nederland en de gevolgen zijn hier nog niet heel zichtbaar. Maar ik heb bijvoorbeeld foto’s van uitgedroogde akkers en wateroverlast in de stad gemaakt. Omdat ik me er allang in verdiep, heb ik inmiddels veel kennis van deze materie. Fotografen die dat niet hebben, zullen sneller aankomen met clichébeelden.”

Overtuigende en originele afbeeldingen vinden bij stukken over klimaatverandering is niet gemakkelijk, blijkt ook uit onderstaande artikelen die eerder op OneWorld verschenen. Maar onze redactie zal de komende tijd de adviezen uit dit artikel ter harte nemen.

 

 

Dit betekent het ‘klimaatakkoord’ echt

Wat gaat er om in het hoofd van klimaatontkenners?

Klimaatwetenschappers: spreek een taal die iedereen begrijpt

Irene van den Berg

Het bericht Niet weer die ijsbeer verscheen eerst op OneWorld.

https://www.oneworld.nl/interview/niet-weer-die-ijsbeer/