De Noordpool smelt, en veel sneller dan verwacht. Daardoor ontwaakt de interesse voor dat enorme stuk wereld. In zeker zin is dat goed nieuws, omdat het van oudsher een gebied was waar de betrokken staten vriendelijk met elkaar omgaan en geleerd hebben om eventuele belangentegenstellingen op een ordelijke wijze met elkaar te bespreken en op te lossen.
Die oude oplossingsmechanismen zijn een prettige bijkomstigheid nu er serieuze problemen dreigen te rijzen. In de eerste plaats natuurlijk de opwarming, waardoor bodemschatten ineens winbaar zijn en een twistappel tussen partijen kunnen worden. Schadelijke milieu-effecten worden onvermijdelijk. In de tweede plaats worden zeeroutes bevaarbaar, waardoor allerlei beheerskwesties zullen ontstaan.
Van niemand
De Noordpool is eigenlijk van niemand, want het is geen land maar ijs en water. De vijf direct grenzende staten (de VS via Alaska, Denemarken via Groenland, Canada, Noorwegen en Rusland) hebben er natuurlijk wel economische zones en nog zekere gebiedsaanspraken, maar het gebied is er altijd letterlijk te koud geweest om die kwesties op de spits te drijven.
In de huidige ruwere tijden van Great Power Competition dreigt die betrekkelijke vrede verstoord te worden.
Conflicten werden bevroren (tussen Canada en Denemarken over een eilandje naast Groenland), werden onderling gesust (over visrechten rond Spitsbergen tussen Noorwegen en Rusland), met enig gehakketak maar zonder ruzie ‘vergeten’ (tussen de VS en Canada over doorvaartrechten) of aan een speciaal arbitragehof voorgelegd.
En dan bestond daar altijd nog de Arctische Raad voor een goed gesprek waardoor de zaak nooit uit de hand liep. Er waren zelfs jaren dat de Noordse Regio ten voorbeeld werd gesteld als model voor de rest van de wereld.
In de huidige ruwere tijden van Great Power Competition dreigt die betrekkelijke vrede verstoord te worden. De geopolitieke betekenis van het ijskoude gebied is nooit afwezig geweest, maar in de Koude Oorlog ook nooit dusdanig veranderd dat de twee kemphanen waar het om draaide, de VS en de Sovjetunie, elkaar daar het leven zuur maakten.
De dooiende ijszee maakt de zeeroute China-Rotterdam veertig procent korter, en dus interessant.
Natuurlijk, de trajecten van intercontinentale raketten liepen over de Noordpool, onderzeeërs kropen onder de ijskap om er eventueel van dichtbij tegen elkaar in actie te komen, maar soldaten en tanks kwam je tussen de sneeuwduinen en ijsschotsen niet tegen. Spionage en early warning was er natuurlijk wel, maar het gebied zelf was te onherbergzaam en ontoegankelijk om van een frontlijn te kunnen spreken.
Schaarse mineralen
Jaarlijks komt de Arctische Raad bijeen om sluimerende kwesties te bespreken. De binnenring van ‘kuststaten’ heeft het voor het zeggen, maar een buitenring van ‘waarnemersstaten’ mag meeluisteren en in werkgroepen een duit in het zakje doen zonder werkelijke macht te hebben.
In de internationale pers – ook hier te lande – is driftig verslag gedaan van de opmars van China als ‘noordpool’-macht.
De dooiende ijszee maakt de zeeroute China-Rotterdam veertig procent korter, en dus interessant. Olie-en gasconcerns beseffen, klimaatproblematiek of niet, dat zeker een kwart van ’s werelds fossiele brandstof zomaar winbaar wordt, om nog te zwijgen van andere schaarse mineralen die bereikbaar worden.
Geen wonder dus China, India, Frankrijk, Singapore en ook Nederland zich in de loop van de jaren meldden voor een plaats aan de tafel. Als waarnemer, want meer zat er niet in.
In de internationale pers – ook hier te lande – is driftig verslag gedaan van de opmars van China als ‘noordpool’-macht. Niet geheel ten onrechte, want dat land gedraagt zich als (en is) een supermacht, en heeft dus belang bij zeeroutes. China laat zijn nucleaire onderzeeërs ook in de ‘veilige’ pooloceaan patrouilleren, en heeft ook zijn oog laten vallen op zeldzame mineralen die via IJsland en Groenland verkregen kunnen worden.
De alarmbel werd vooral geluid door Mike Pompeo, de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, die de Chinese aspiraties in de Finse stad Rovaniemi hekelde en er geen geheim van maakt dat iedereen moet roepen dat China er niets te zoeken heeft.
Olifant in de porseleinkast
Wat echter meer de aandacht trok dan de Amerikaanse waarschuwing tegen China was Pompeo’s tirade tegen buurland Canada. De manier waarop de regering-Trump van leer trekt tegen Canada was opvallend omdat ze volledig uit de toon valt bij het altijd zo vredige discours in de Arctische Raad, en omdat ze zo contrasteert met de bedachtzame wijze waarop bondgenoten hun onderlinge geschillen plegen op te lossen.
Pompeo was de olifant in de porseleinkast. De andere leden van de Arctische Raad schrokken ervan. Ze waren not amused, en voor Canada gold dat in het kwadraat.
Waar kwam Pompeo’s tirade op neer? Los van het gedoe met ‘Canada’ blokkeerde de VS een gemeenschappelijke slotverklaring waarin naar klimaatverandering verwezen werd – in het Noordpoolgebied geen loze kreet. Was dat nog gewoon Trumpiaans te noemen, Pompeo’s waarschuwing aan het adres van Canada kwam als een schok. Het hield in dat de VS de noordwestelijke doorvaart (langs Canada) als ‘internationale wateren’ beschouwde en geen geduld meer had met de Canadese opvatting dat die wateren Canadees zijn.
Pompeo was de olifant in de porseleinkast.
Dat verschil van mening bestaat al jarenlang (ook de EU is het met Canada oneens) maar is nooit op de spits gedreven, onder het mom agree to disagree. Dat de VS het nu ineens hard speelt is niet alleen onarctisch, maar ook arrogant en merkwaardig.
Een grote mond
De nieuwe offensieve koers van Trump-Pompeo staat ook op gespannen voet met een oude overeenkomst – de Arctic Cooperation Agreement uit 1988 – tussen Canada en de VS om de soevereiniteitsgeschillen te parkeren en er pragmatisch mee om te gaan.
In iets breder verband is de VS zelfs op inconsequenties te betrappen. Trump c.s. lezen China de les dat ze de Zuid-Chinese Zee koloniseren. Terecht, maar daarbij wordt China regelmatig gewezen op zijn verplichtingen jegens UNCLOS, het VN-zeerechtverdrag. Terwijl een Republikeinse kliek senatoren sinds jaar en dag ratificatie van UNCLOS door de VS zelf blokkeert. Dan is een grote mond dus ongepast.
Politiek dier? Lees onze nieuwsbrief Macht op vrijdag
Iedere vrijdag de belangrijkste politieke verhalen in je mailbox.
De Amerikanen trekken zich daar weinig van aan en noemen UNCLOS smalend LOST, (Loss of Sovereignty to Tyrants). UNCLOS zou de VS alleen maar beperken: Noord-Koreaanse schepen op volle zee te pakken nemen en terroristenbootjes enteren kunnen tijdrovende en dure conflicten bij een zeetribunaal opleveren en daar heeft Washington geen zin in.
Voorstanders van Amerikaanse ratificatie van UNCLOS zeggen dat die redenering kortzichtig is en kwaadwillende landen een goedkoop argument geeft om ook buiten internationale verdragen te blijven. China is lachende derde. De Arctische Raad huilende achterblijver.
Het bericht Macht op vrijdag: De strijd om de smeltende Noordpool is losgebarsten verscheen eerst op Vrij Nederland.
https://www.vn.nl/noordpool-strijd-smelten/
